Co się stało na granicy? Rządzący wmaszerowali na minę [WIDZĘ TO TAK]

Przed samymi wyborami rządzący weszli na minę. Na własne życzenie Donalda Tuska, który tak się skupił na kolejnych wyborach, że przez kilka miesięcy, zamiast porządkować sytuację na granicy, wymyślić z ekspertami dobre rozwiązania, głosił populistyczne, prawicowe hasła, podburzając ksenofobiczne nastroje. A to podgrzewało atmosferę i pogarszało sytuację.

Owszem, pojawiła się także zapowiedź Tarczy Wschód. Nie do końca jednak wiadomo, przed czym ma ona nas chronić: przed wojną z Rosją, przed migrantami, atakiem hybrydowym? Czy przed tym wszystkim naraz?

Jak rozumiem, ta narracja miała spowodować efekt flagi – w sytuacji zagrożenia ludzie jednoczą się pod sztandarem aktualnie rządzących. Ale – niespodzianka! – coś poszło nie tak i skrywany od miesięcy incydent na granicy wybuchł rządowi w twarz. Na dwa dni przed wyborami.

To efekt nieodpowiedzialnego i szkodliwego społecznie grania sytuacją na granicy w celach stricte politycznych. To nie pierwszy raz, gdy rządzący – z tej czy innej partii – wykorzystują niebezpieczeństwo do swoich celów. PiS robił to na potęgę, robi zresztą nadal.

Ale tym razem koszty mogą być większe.

„Widzę to tak” to cykl, w którym od czasu do czasu pozwalamy sobie i autorom zewnętrznym na bardziej publicystyczne podejście do opisu rzeczywistości.

Co tam się wydarzyło?

Zacznijmy od uporządkowania sekwencji wydarzeń na granicy.

• Na przełomie marca i kwietnia gwałtownie wzrasta liczba osób próbujących przekroczyć granice polsko-białoruską, o czym wiemy m.in. z informacji od grup pomocowych działających na granicy. Informuje o tym także Straż Graniczna.

SG i wojsko informuje o próbach przekroczenia granicy, organizacje humanitarne o udzielonej pomocy (także OKO.press publikuje historie migrantów z granicy). Ze strony SG pojawiają się informację o agresji ze strony migrantów – np. rzucaniu kamieniami oraz o „szturmach” na granicę. Pod koniec maja w sieci pojawi się film z niewiadomego źródła, na którym widać grupę kilkunastu lub kilkudziesięciu migrantów, próbującą przekroczyć drut. Straż Graniczna strzela w ich stronę gazem. Migranci odpowiadają kamieniami.

• W maju Donald Tusk zaostrza retorykę wojenną i antymigrancką. Z jego wypowiedzi o granicy znikają osoby przechodzące przez zieloną granicę. Premier nie wspomina już nawet o „humanitarnych push-backach”. Na granicy zostaje już tylko wojna. Migranci z granicy przestają występować jako osoby (pożądane czy nie), stają się częścią wojny z Rosją.

Okazuje się, że wojna z Rosją i wojna z migrantami to zasadniczo ta sama wojna.

• Donald Tusk przyspiesza: zapowiada budowę „Tarczy Wschód”, czyli umocnień, fortyfikacji na granicy z Białorusią. Odwiedza granicę. 11 maja w otoczeniu wojskowych mówi o wsparciu żołnierzy na granicy. Jego wystąpienie chwali wiceminister MSWiA, Maciej Duszczyk, odpowiedzialny za politykę migracyjną. Ta, jak deklaruje wiceminister, powstaje.

• Minister Duszczyk o sytuacji na granicy polsko-białoruskiej mówi w tym czasie niewiele. Jego szef, Marcin Kierwiński, rezygnuje z resortu i rozpoczyna kampanię wyborczą do PE. To dziwny ruch biorąc pod uwagę, że ciągle słyszymy, że sytuacja na granicy jest trudna, a właśnie Kierwiński jest za nią odpowiedzialny. Jego miejsce zajmuje minister ds. służb specjalnych, Tomasz Siemoniak.
• W ostatnich dniach maja przychodzi informacja o rannym żołnierzu. Dowiadujemy się, że został raniony nożem przez niezidentyfikowanego migranta. Jego życiu miało nie zagrażać niebezpieczeństwo, chociaż informacje tutaj są sprzeczne.
• 28 maja organizacje humanitarne publikują film, na którym leżąca, prawdopodobnie nieprzytomna osoba jest wynoszona przez bramkę w zaporze przez polskie służby.

• 29 maja Donald Tusk jedzie do Dubicz Cerkiewnych i stamtąd zapowiada zamknięcie strefy buforowej. Jeszcze tego samego dnia pojawia się projekt rozporządzenia, który stoi w sprzeczności z deklaracją premiera o zamknięciu 200 metrów od granicy – według dokumentu strefa osiągnie nawet kilka kilometrów. Ma wejść w życie 4 czerwca. Protestują samorządowcy, aktywiści z granicy, mieszkańcy Podlasia. Dodatkowo premier przekonuje, że służby na granicy muszą mieć możliwość użycia wszelkich środków w obronie własnej i kraju i zapowiada, że rząd zapewni wsparcie prawne dla takich działań.

• 29 maja na granicę z Białorusią docierają nowe kontyngenty wojskowych. Jak informuje Kosiniak-Kamysz żołnierzy jest już tam ok. 8 tys. Problem jednak w tym – informują o tym zarówno sami wojskowi w rozmowach z mediami, jak i mieszkańcy pogranicza i aktywiści – żołnierze są nieprzygotowani do służby na granicy. Donosił o tym m.in. Onet. Nie znają przepisów i nie są przeszkoleni w działaniu na terenie przygranicznym. Nie są odpowiednio wyposażeni.
• 4 czerwca, mimochodem (bo w odpowiedzi na pytanie dziennikarki), dowiadujemy się od Siemoniaka, że zamknięcie strefy jednak się przesunie, bo potrzebne są konsultacje. W tej chwili na stronie RCL z dokumentem nic się nie dzieje, nie wiadomo, czy i kiedy wejdzie w życie.
• 5 czerwca wieczorem Onet publikuje informacje, że na przełomie marca i kwietnia doszło do incydentu na granicy, w wyniku którego dwóch żołnierzy zostało zatrzymanych przez Żandarmerię Wojskową. ŻW została wezwana przez Straż Graniczną, a powodem miało być niewłaściwe zachowanie na granicy. Wojskowi mieli oddać 43 strzały: część z nich to były strzały ostrzegawcze w powietrze, część w ziemię. Z informacji nieoficjalnych podanych przez Wirtualną Polskę wynika, że wojskowi mieli strzelać także przez zaporę w kierunku Białorusi, mimo że migranci już się wycofali. Nagrania ze zdarzenia ciągle nie można obejrzeć. Wobec żołnierzy toczy się śledztwo.
• 5 i 6 czerwca następuje wzmożenie ministrów i prawicy – wszyscy pałają oburzeniem na zatrzymanie żołnierzy, którzy bronią ojczyzny. Premier, szef MON zapowiadają ekspresowe wyjaśnienie sprawy. Oburzenie ministra Kosiniaka-Kamysza jednak zaskakuje, bo sam przyznał, że wiedział o sprawie już w marcu. Nie jest jasne, czy wiedział o niej Donald Tusk.
• Okazuje się, o czym informowało także OKO.press, że nadzór nad sprawą miał zastępca Prokuratora Generalnego ds. wojskowych Tomasz Janeczek, nominowany jeszcze przez Zbigniewa Ziobrę. Prokuratura Krajowa wydaje oświadczenie, w którym broni zatrzymania i przekonuje, że były do niego podstawy. Tusk wzywa do siebie – na piątek 7 czerwca – ministra sprawiedliwości Adama Bodnara i szefa MON.

• Po południu 6 czerwca umiera żołnierz raniony nożem. Temat granicy dominuje całą kampanię wyborczą. Lewica postanawia zawiesić własną (trudno do końca stwierdzić, co to znaczy, bo część kandydatów i kandydatek Lewicy zamieszcza dalej swoje materiały w social mediach).
• 7 czerwca Janeczek zostaje odwołany, a premier Tusk zapowiada uregulowanie przepisów dotyczących używania broni.
• 7 czerwca RMF FM donosi, że policjanci pełniący służbę na granicy mają mieć ze sobą broń osobistą.

Jak piękna katastrofa

W ten prosty sposób – choć w bardzo skomplikowanej sytuacji – rządzący wleźli na minę. A nawet na kilka min. Swoimi działaniami – lub ich brakiem – nie rozwiązali problemu, a stworzyli nowe. Jak?

Bronimy się, ale kto jest naszym wrogiem?

W narracji rządzących walka z migrantami jest tożsama z wojną z Rosją. To niebezpieczny zabieg. Dlaczego?

Po pierwsze, napędza nastroje antyimigranckie, co spowoduje problemy w przyszłości – migranci i tak tu będą (bo i tak trafiają do Polski w ramach migracji wizowej), ale ich przyjęcie i integracja napotkają na opór Polek i Polaków, którym nawet proeuropejska partia sączy ksenofobiczny przekaz. Rzecz jasna, antymigrancka propaganda to wielkie dzieło poprzedniego rządu. Ale Donald Tusk tak bardzo nie spuścił z tonu.

Po drugie, do presji migracyjnej rękę przyłożyły wschodnie reżimy, ale, czy w związku z tym w lasach nie ma zwykłych ludzi? Nie agentów Łukaszenki, ale ludzi? Są. I cierpią, i są w niebezpieczeństwie. Dla nich trzeba znaleźć rozwiązanie, którego jednak rządzący nie szukają.

Po trzecie, antymigrancka i wojenna szarża nie wzmocni naszego bezpieczeństwa, bo skupimy się na incydentach na granicy, a reszta leży odłogiem – jeżeli faktycznie Rosja ma zamiar atakować, to co ja – jako obywatelka – mam zrobić? Gdzie się schować? O tym rządzący nie mówią. Kosianiak-Kamysz pochwalił się raz, że ma już spakowany wojenny plecak. To niezwykle przezornie ze strony ministra obrony, ale co z obywatelami i obywatelkami? Czy w tej sytuacji mam pakować plecak, czy jednak trzymać się z dala od Podlasia? To nie jest jasne.

Procedury, procedury i jeszcze raz procedury

Po czwarte, rządzący uznają, że presja migracyjna to nasze najpoważniejsze zagrożenie. Putin jest gdzieś w tle – brzmi to tak, jakby miał wjechać na plecach migrantów. Przyjmijmy na chwilę, że tak jest. Niestety – tym gorzej dla nas. Retoryka „murem za polskim mundurem” nie idzie w parze ze szkoleniem i profesjonalizacją służb na granicy. Tzn. może idzie, ale efektów na razie nie widać. Jak słyszymy, żołnierze są pod presją i jednocześnie nie posiadają żadnych kompetencji, by poradzić sobie z problemem. Nie wiedzą, co mogą, czego nie. W tym kontekście – może to obrazoburcza teza – zatrzymanie przez Żandarmerię Wojskową (po zgłoszeniu od Straży Granicznej) żołnierzy strzelających przez płot daje cień nadziei, że ktoś tam pilnuje procedur. I sprawdza, co tam się dzieje. I ewentualnie zapobiegnie katastrofie.

Atak polskich ministrów na osoby, które sprawdzają, czy nie doszło do nadużycia, brzmi absurdalnie.

W tym kontekście przyzwolenie na użycie broni przez wszystkie służby brzmi przerażająco. Brak wiedzy, presja, złe warunki, w jakich żołnierze przebywają to przepis na katastrofę. Jej ofiarami mogą być nie tylko cywile, chociaż oczywiście to najstraszniejszy scenariusz. A co będzie, jeżeli polski żołnierz zastrzeli – przez przypadek – białoruskiego?

Czy polskie służby są gotowe na to? Odpowiedź brzmi – absolutnie nie. W tym miejscu warto zaznaczyć, że w czasie PiS nie były jeszcze bardziej, jednak mamy już nowy rząd i to on bierze teraz za nas odpowiedzialność.

W październiku 2023 r. zakończyła się sprawa sądowa, którą troje aktywistów z granicy wytoczyło wojsku za zatrzymanie w styczniu 2022 r. pod Mielnikiem (poza strefą wówczas zamkniętą, ale blisko granicy). Z całego procesu wyłaniał się obraz wojska, które w ogóle nie wie, co na granicy wolno mu robić, jak się zachować, jak działać. I po co. Zeznał to nawet wojskowy pełnomocnik, używając tego argumentu jako obrony. Pisaliśmy o tym tutaj:

Wygląda na to, że niewiele się w tej kwestii zmieniło (Polecamy artykuł Edyty Żemły i Marcina Wyrwała w Onecie). PiS wojska nie przygotował, prężył jedynie muskuły, a nasz wszystkich odciął od informacji, zamykając strefę przy granicy. Liczyliśmy jednak na to, że nowy rząd te błędy naprawi.

Z drugiej strony są także przepisy i procedury dotyczące przyjmowania uchodźców i osób, które przekroczyły granicę w miejscu do tego nieprzeznaczonym. I te także nie są przestrzegane. Tu znowu pierwszym winnym jest poprzedni rząd: zezwolił na push-backi, wprowadzając tzw. ustawę wywózkową, siał bezprecedensową antymigrancką propagandę (słynna konferencja z krową z września 2021 r.).

Ale rząd Tuska nie zamierza ustawy wycofać. Minister Duszczyk deklaruje, że osoby, które chcą ochrony międzynarodowej, zawsze mają możliwość złożyć taki wniosek. A jednocześnie widzieliśmy film, który opublikowało Podlaskie Ochotnicze Pogotowie Humanitarne. I który pokazuje właśnie taki push-back. Organizacje pozarządowe ciągle alarmują, że prawo jest łamane. I już nawet nikt nie zapowiada, że przestanie być.

Nie mamy zatem ani procedur humanitarnych, ani procedur bezpieczeństwa. Najgorzej.

Nic nie wiemy. A rządzący udają, że nie wiedzą

Jednym z pomysłów Tuska na zapanowanie nad sytuacją na granicy była strefa buforowa. I znowu wpadka. Zaprotestowali samorządowcy, mieszkańcy i oczywiście aktywiści. Przy okazji premier Tusk bezceremonialnie wprowadził opinię publiczną w błąd – mówił o 200 metrach, choć według projektu rozporządzenia strefa ma sięgać w niektórych miejscach nawet 6-7 km. Miała zacząć obowiązywać 4 czerwca, ale minister Siemoniak bez mrugnięcia okiem przełożył jej wprowadzenie na bliżej nieokreśloną przyszłość. A dowiedzieliśmy się o tym tylko dlatego, że na konferencji prasowej zapytała o to dziennikarka Polsat News.

Czy strefa buforowa zwiększy nasze bezpieczeństwo? Nie wiem, jednak na pewno drastycznie zmniejszy naszą – i tak niewielką – wiedzę o tym, w jakiej sytuacji się znajdujemy. Pogorszy sytuację migrantów, mieszkańców Podlasia (zyski z turystyki). Oraz odetnie nas od informacji. Jakich? M.in. o tym, czy jakiekolwiek procedury, o których pisałam wyżej, działają. Granica rozpłynie się we mgle. A wraz z nią wszyscy, którzy tam są – w lesie, w wojskowym szałasie lub w domu.

Zaufanie do rządzących poderwało także niezrozumiałe i absurdalne wzmożenie po tym, jak na jaw wyszło zatrzymanie żołnierzy. Wiedzieli, czy nie wiedzieli? Skoro wiedzieli, a tak przyznał minister Kosiniak-Kamysz, to dlaczego po 3 miesiącach nagle się oburzyli? Jeżeli zatrzymanie żołnierzy było niesłuszne, dlaczego nie zareagowali w kwietniu? Po co te dramatyczne wiadomości premiera Tuska o odebraniu meldunków od ministrów? Także tym kryzysem – wizerunkowym przed samymi wyborami – rządzący nie umieli spokojnie zarządzić.

Co z wyborami?

Czy wzmożenie antymigracyjne i patriotyczne politycznie się opłaciło? W najnowszym sondażu Ipsos dla OKO.press i TOK FM KO ma przewagę nad PiS. To jeden z lepszych wyników KO w tej kampanii. Jednak sondaż nie objął emocji związanych z wydarzeniami na granicy z ostatnich dwóch dni (zakończyliśmy go chwilę przed tym, jak afera wybuchła). Blamaż komunikacyjny może wpłynąć nieznacznie na wynik. Jak pisał w analizie wyników Michał Danielewski:

"Koalicja Obywatelska nie powinna stracić wyborców, jej elektorat jest bardzo zmobilizowany i pewny głosowania. Ale relatywnie wysoki procentowy wynik KO może nieco ucierpieć w porównaniu z naszym sondażem, a to z powodu większej mobilizacji zwolenników PiS – jak pokazaliśmy wyżej, partia Kaczyńskiego ma spore rezerwy, bo startuje z niższego pułapu.

Konfederacja ma szansę wznieść się na fali antymigranckich emocji, natomiast – jak zawsze w przypadku formacji Bosaka i Mentzena – blokuje ich szklany sufit w postaci niskiego poparcia wśród najstarszych wyborców".

Ale czy wejście w buty skrajnej prawicy, podłapywanie ksenofobicznych nastrojów i podbijanie tych sentymentów pomoże rządzącym na dłuższą metę? W tym chwilowo nieosiągalnym dla nich horyzoncie, czyli po wyborach?

Nawet jeśli tak, to bezpieczeństwa państwa nie zwiększy to ani trochę.