Europejska wojna (anty)atomowa. Wygaszanie reaktorów to klimatyczny absurd

Zeszłoroczny szczyt, COP25, przeniesiono z ogarniętego falą protestów i niepokojów społecznych Chile do Madrytu. Jak zawsze przed tym wydarzeniem, Parlament Europejski pracował nad rezolucją klimatyczną, którą Unia Europejska przedstawia na szczycie jako wspólne stanowisko wszystkich państw członkowskich w sprawie klimatu.

To, co zadziało się chwilę przed rozpoczęciem prac nad rezolucją, ich przebieg i rozkład głosów, jaki ostatecznie zadecydował o przyjęciu rezolucji, wyraźnie pokazują

Za ilustrację niech posłużą dwa wątki: wątek gazowy i wątek atomowy.

Cichy zabójca klimatu

Nie jest tajemnicą, że wraz z otwarciem gazociągu Nord Stream 2 ilość importowanego do Niemiec gazu wzrośnie kilkukrotnie. Niemcy będą w doskonałym punkcie wyjścia do tego, aby zostać gazowym hubem Europy Zachodniej, może też Środkowej. W związku z tym, wątek gazowy okazał się ogromną kością niezgody podczas prac nad poparciem decyzji Europejskiego Banku Inwestycyjnego. W połowie listopada 2019, EBI postanowił bowiem wycofać się z finansowania projektów opartych o paliwa kopalne. Stronie niemieckiej bardzo zależało na tym, by spod zakazu takiego finansowania wyłączyć projekty oparte o spalanie gazu ziemnego.

Claudia Kemfret, ekonomistka klimatyczna z DIW, niemieckiego instytutu badań nad gospodarką, nazwała decyzję EBI “krokiem milowym na drodze do spełnienia celów z Porozumień Paryskich” i argumentowała, że “nawet jeśli znajdzie się w niej wyjątek dla inwestycji w gaz ziemny, to nadal będzie to duży krok we właściwym kierunku.”

Mało kogo - poza Thomasem Waitzem, współprzewodniczącym Europejskiej Partii Zielonych i innymi Zielonymi - udało jej się jednak przekonać. Z wyjątkiem Niemców i Austriaków, nikt w Europie nie patrzy bowiem na rosyjski gaz ziemny z Nord Stream i Nord Stream 2 jako na potencjalnego zbawcę klimatu.

Gaz należy też najpierw wydobyć a potem przesłać na duże odległości - do tego właśnie służą magistrale takie jak Nord Stream i Nord Stream 2 - a ani proces wydobycia, ani przesyłu nie są idealnie szczelne.

Wstępne pomiary Amerykanów wskazują, że podczas wydobycia i przesyłu do atmosfery przedostaje się od 1 proc. nawet do 9 proc. całkowitej produkcji gazu ziemnego. Tymczasem, aby wydobycie, przesył i spalanie gazu ziemnego faktycznie było dla ziemskiej atmosfery korzystniejsze niż wydobycie, transport i spalanie węgla, wycieki metanu musiałyby stanowić mniej niż 3,2 proc produkcji - liczba trudna do osiągnięcia w obliczu świadomości jak bardzo niedokładne są dane przedstawiane przez amerykański sektor wydobywczy. Dla rosyjskiego sektora gazowego takich danych w ogóle nie mamy. A to z Rosji płynie do Niemiec gaz.

Dwuznaczny bilans Energiewende

Mało zresztą prawdopodobne, aby sami Niemcy patrzyli na rosyjski gaz jako na zbawcę klimatu. Bardziej prawdopodobne, że widzą w nim jednocześnie: konieczne zło w obliczu prowadzonej przez siebie Energiewende i… bardzo duży, potencjalny zysk.

Energiewende, czyli niemiecka transformacja energetyczna, zakłada wyłączenie wszystkich elektrowni jądrowych w kraju do 2022 roku - aż na 16 lat przed zamknięciem elektrowni węglowych - i przejście na odnawialne źródła energii. Wszystko to dzieje się w imię drastycznego ograniczenia emisji CO2 do atmosfery.

Pozostają też osiem razy wyższe w przeliczeniu na mieszkańca niż w przypadku opartej o atom Francji. Do tego, Republika Federalna Niemiec nadal jest największym producentem węgla brunatnego w UE a już wkrótce szerokim strumieniem popłynie do niej rosyjski gaz z Nord Stream 2.

To sytuacja paradoksalna, ale tylko pozornie. Wystarczy pamiętać o tym, że w niemieckich szerokościach geograficznych zdarzają się całe tygodnie, kiedy nie wieje wiatr, a słońce pojawia się na krótko. Wszystkie świeżo zainstalowane farmy wiatrowe i fotowoltaiczne stoją wówczas bezczynnie nie dostarczając do systemu ani jednego kilowata energii. Tę niemiecka gospodarka musi wówczas skądś brać. I bierze: z elektrowni opalanych węglem brunatnym i kamiennym oraz z coraz liczniejszych elektrowni opalanych gazem ziemnym. Jeśli Niemcy przekonają inne kraje europejskie do pójścia w swoje ślady, one też będą gwałtownie potrzebować rosyjskiego gazu. A ten z chęcią odsprzedadzą im Niemcy.

Dlatego fakt, że rząd Niemiec zdecydował się mimo wszystko poprzeć decyzję EBI, który nie uczynił dla gazu wyjątku - wszystkich pozytywnie zaskoczył. Że z atomu, potężnego narzędzia dekarbonizacji, uczyniono zaś kozła ofiarnego - nie zdziwiło w Brukseli nikogo, bo i tam dociera antyatomowa wrzawa.

Skończyć z ekościemą

Te wydarzenia to jednocześnie tło dla wewnątrzwspólnotowych negocjacji związanych z nową taksonomią “zielonego finansowania”, którą w pośpiechu, na początku grudnia dopięła fińska prezydencja. Taksonomia jest w zamyśle dokumentem, który zapewni “spójne definicje tego, co uznaje się za przyjazne środowisku”. Dzięki temu, inwestorom w Unii Europejskiej ma być łatwiej kierować strumień pieniędzy na odpowiednie, zrównoważone projekty, które teraz będą otrzymywać etykietki: “green”, “enabling” i “transition”.

Celem jest ukrócenie popularnego ostatnio green-washing’u, zwanego też “ekościemą”. Greenwashing pozwala korporacjom niszczącym środowisko przebierać się w zielone szatki i udawać zbawców świata poprzez organizowanie akcji marketingowych i prowadzenie drobnych działań działających na poczucie sprawczości pojedynczych osób.

Często wykorzystuje on hasła poprawiające wizerunek lub wprost wprowadzające opinię publiczną w błąd. Z tego ostatniego zasłynęła niedawno Enea. Hasłem „Potęga wiatru. Siła wody. Czysta energia. Czysty biznes” zajęła się nawet Komisja Etyki Reklamy i uznała je za nieuczciwe, bo tylko 5 proc. dostarczanej przez Eneę energii pochodzi ze źródeł odnawialnych a 92 proc. – ze spalania węgla.

Prace nad nową taksonomią nie przebiegają gładko.

Atom zamiast otrzymać etykietę “green”, “transition”, czy “enabling” ma trafić do kategorii “nie krzywdzić” - choć nadal nie wiadomo, co będzie ona oznaczać. Rada Europejska nie przyjęła dokumentu w zaproponowanej przez fińską prezydencję formie i odesłała go pod ponowne dyskusje w Parlamencie Europejskim.

Co z Euratomem?

Dobrze się stało, bo wielu obserwatorów wskazywało na fakt, że nowa taksonomia jest sprzeczna z traktatem ustanawiającym Europejską Wspólnotę Energii Atomowej, czyli EURATOM. Traktat ten obowiązuje wszystkie państwa UE, zaś przeprowadzona przez KE w 2007 roku ocena perspektyw jego obowiązywania wypadła bardzo pomyślnie.

Już Art.2, lit.c) treści traktatu o EURATOM stanowi, że Wspólnota

Przyjęcie nowej taksonomii usuwającej atom z grupy źródeł wspieranych przez Wspólnotę oznaczałoby więc próbę zmiany prawa wyższego rzędu - prawa traktatowego - na drodze przepisów szczegółowych. To z kolei rodzi ryzyko zaskarżenia taksonomii przed unijnym trybunałem i fiaska całej inicjatywy. Nieprzyjęcie taksonomii to z kolei jej fiasko już dziś. Tak źle i tak niedobrze.

Na całym zamieszaniu korzystają zaś ci, którzy potrzebują mieć zarówno wolną rękę w działaniu na niekorzyść atomu, jak i na korzyść masowo sprowadzanego przez siebie gazu: nasi zachodni sąsiedzi.

Transformacja niesprawiedliwa dla atomu

Całkiem niedawno media rozgrzewały też informacje na temat Europejskiego Zielonego Ładu. To dokument, którego podpisania odmówił premier Mateusz Morawiecki. Jednak - choć Polska Europejskiego Zielonego Ładu nie podpisała - jego zapisy i postanowienia będą nas dotyczyć i zobowiązywać. Pisało o tym OKO.press:

Wystarczy wspomnieć choćby o Mechanizmie Sprawiedliwej Transformacji, który ma stanowić impuls dla dekarbonizacji gospodarek poszczególnych krajów, w tym regionów szczególnie uzależnionych od węgla jak chociażby Górny Śląsk. Polska może z Funduszu na rzecz Sprawiedliwej Transformacji otrzymać nawet do 2 miliardów euro - najwięcej spośród krajów członkowskich. Te pieniądze, uzupełnione innymi funduszami unijnymi np. z puli InvestEU i funduszami prywatnymi, mogą realnie wesprzeć strukturalne, gospodarcze zmiany.

Szkopuł w tym, że to wsparcie w ramach MST również nie jest przeznaczone na inwestycje w energetykę jądrową, choć według wszelkich dostępnych danych to ona właśnie pozwala zarówno ograniczyć koszty transformacji energetycznej, jak i ją przyspieszyć.

Nauka za atomem

“Działanie na niekorzyść atomu” może brzmieć jak teoria spiskowa. Tymczasem nie chodzi tutaj o żadne mroczne, zakulisowe knowania a o otwarte głoszenie sprzecznych z nauką i obecnym stanem wiedzy poglądów, które “zupełnym przypadkiem” próbują trafić do oficjalnie formułowanych przez organy Unii Europejskiej dokumentów. Nic nie ilustruje tego lepiej niż losy rezolucji klimatycznej na szczyt COP25 w Madrycie a konkretnie - zapisu dotyczącego energii jądrowej.

W projekcie rezolucji znalazł się punkt 56, w którym stało, że głęboko przekonany o szkodliwości energii i energetyki jądrowej Parlament Europejski planuje opracować strategię wygaszenia wszystkich reaktorów jądrowych na terenie Unii Europejskiej. Przypomnijmy, że dzieje się to w czasie, kiedy:

• raport Międzynarodowego Panelu ds. Zmian Klimatu przy ONZ podkreśla istotną rolę bezemisyjnej energii jądrowej w procesie redukcji emisji CO2 do atmosfery;
• dyrektor generalny Międzynarodowej Agencji ds. Energii wzywa do tego, aby nie wytrącać jej sobie z rąk jako potężnego narzędzia dekarbonizacji;
• na świecie trwa jądrowy renesans, bo Chiny i Indie budują elektrownie jądrowe w bezprecedensowej liczbie;
• w Japonii pojawia się raport o tym, że wyłączenie jądrówek po wypadkach w Fukiszimie było błędem;
• raport UNSCEAR potwierdza, że skutki Czarnobyla miały o wiele mniejszy zasięg i siłę niż chciałyby tego zachodnie media;
• Szwajcarzy głosują przeciw inicjatywie Zielonych, która nakazałaby im przedwcześnie zamknąć swoje elektrownie jądrowe;
• w płonącej Australii, gdzie lobby węglowe wystarało się o zakaz energetyki nuklearnej coraz częściej mówi się o konieczności jego zniesienia;
• w Szwecji rośnie poparcie opinii publicznej dla tego sektora a w samej tylko UE elektrownie jądrowe budują lub będą budować Węgry, Słowacja, Czechy, Finlandia, Francja (buduje ją także wychodząca właśnie z UE Wielka Brytania).

Wśród ogółu europarlamentarzystów zwyciężył jednak rozsądek. Zapis 56 został zmieniony na drodze poprawki, która mówi, że Parlament Europejski jest głęboko przekonany o roli, jaką energetyka jądrowa może odegrać w procesie redukcji gazów cieplarnianych do atmosfery: sama ich nie emituje a jednocześnie wytwarza dużą część energii elektrycznej produkowanej w Europie. Dalej, w rezolucji znalazło się zastrzeżenie, że PE uznaje potrzebę opracowania strategii związanej z odpadami jądrowymi, które powstają w wyniku działalności elektrowni jądrowych na terenie UE.

Odpady nie takie straszne

Samo zastrzeżenie jest jak najbardziej uzasadnione: taka strategia, uwzględniająca postęp nauki i techniki, jest Wspólnocie bardzo potrzebna. Jedyne, co budzi tutaj czujność to samo sformułowanie „odpady jądrowe”, które ostatnio stało się uniwersalnym straszakiem i głównym argumentem przeciwko wykorzystaniu energii jądrowej w miksie energetycznym.

Dlaczego? Bo, po pierwsze, jak tłumaczy profesor Andrzej Strupczewski w rozmowie z portalem Energetyka24.com, problemy natury technicznej związane ze składowaniem odpadów jądrowych i owszem, rozwiązano. Rozwiązano, bo przede wszystkim odpadów potencjalnie najgroźniejszych, czyli wypalonego paliwa, jest stosunkowo mało i przez dekady jest ono bezpiecznie składowane na terenie elektrowni, z której pochodzi. Tak zwane ostateczne składowiska geologiczne powstają właśnie w Finlandii w Onkalo i we Francji w okolicach miasteczka Bure.

Jest jednak bardzo możliwe, że paliwo – wbrew nazwie składowisk – nie znajdzie się tam „ostatecznie”. Takie „zużyte” paliwo wciąż - jeśli zajdzie taka potrzeba - będzie się dało bowiem ponownie wykorzystać, na co pozwalają właściwości fizykochemiczne samego materiału. Tego rodzaju ponowne wykorzystanie jak w przypadku paliwa jądrowego jest nie do pomyślenia, gdy chodzi o „zużycie” tradycyjnych paliw kopalnych. Węgiel, drewno, czy ropa po takim „zużyciu” - czyli spaleniu - zamieniają się jedynie w ciepło, dym i gazy cieplarniane. Ponadto, w całej historii energetyki jądrowej w Europie, wypalone paliwo z reaktorów nigdy nie stworzyło zagrożenia, nawet podczas transportu. Odnotowane incydenty z np. z La Hague i Romans zostały oznaczone jako - odpowiednio - 1 i 2 w siedmiostopniowej skali INES Międzynarodowej Agencji Energii Atomowej.

Nie mamy dnia do stracenia

Prawdziwym, potężnym zagrożeniem jest obecnie stężenie gazów cieplarnianych w ziemskiej atmosferze - najwyższe od momentu pojawienia się człowieka. Zagrożeniem są związany z nim wzrost temperatur pociągający za sobą wymieranie setek gatunków roślin i zwierząt, katastrofalne susze i pożary, topnienie lądolodów przekładające się na podniesienie poziomu mórz i ekstremalne zjawiska pogodowe.

Dlaczego więc wybieramy martwienie się o odpady jądrowe, które mamy pod kontrolą, a przechodzimy do porządku dziennego nad olbrzymimi ilościami odpadów w formie CO2, które destabilizują klimat na świecie i pyłów, które trafiają do naszych płuc? Czy to dlatego, że wydaje się nam, że one - dosłownie - rozpływają się w powietrzu? Jak bardzo musi dać nam w kość zmiana klimatu, abyśmy nie zapominali, z czym i o co tak naprawdę toczy się ta walka i że każdy dzień zwłoki przybliża nas do katastrofy?