Jest zielone światło! Komisja Europejska poprosi TSUE o środek tymczasowy ws. sądowych zmian PiS

"Kolegium komisarzy dało zielone światło służbom prawnym Komisji, by wnioskowały do TSUE o zarządzenie tzw. środka tymczasowego w sprawie dotyczącej reżimu dyscyplinarnego dla sędziów" - poinformował po wtorkowym spotkaniu władz KE komisarz Nicolas Schmit.

"Pozostajemy w gotowości do konstruktywnego dialogu z Polską, w oparciu o uczciwość i szacunek" - podkreśliła Jourová. Dalsze szczegóły wniosku Komisji poznamy w najbliższych dniach.

W październiku 2019 Komisja zaskarżyła do TSUE polski system postępowań dyscyplinarnych. Bo kolejne dyscyplinarki dla sędziów krytykujących „reformy” PiS mogły mieć na celu ograniczenie ich niezależności, a tym samym naruszać fundamentalne wartości Unii – stwierdzili eksperci KE.

W OKO.press pisaliśmy, że Izba Dyscyplinarna powstała w 2018 roku w efekcie kolejnych nowelizacji ustawy o SN autorstwa rządu PiS.

Zasiadają w niej wyłącznie sędziowie, których rekomendowała już upolityczniona Krajowa Rada Sądownictwa. To głównie byli prokuratorzy, współpracujący blisko z ministrem Zbigniewem Ziobrą. Izba ma w ramach SN wyjątkowe kompetencje, np. jej prezes nie podlega I Prezesowi SN. A w ramach ustawy „kagańcowej” rząd chce dodatkowo ją wzmocnić.

"Taki środek działa bezpośrednio"

Trybunał Sprawiedliwości ostatnio zastosował środek tymczasowy w polskiej sprawie w październiku 2018, gdy badał przepisy nowej ustawy o SN. Nakazał wówczas polskiemu rządowi "zamrożenie" czystki i przywrócenie do pracy przedwcześnie emerytowanych sędziów. W końcu PiS wycofał się z próby przejęcia SN siłą.

"Ten będzie można porównać do elementów środka tymczasowego w sprawie wieku emerytalnego sędziów SN. Tam oprócz przywrócenia sędziów do orzekania była mowa o zawieszeniu stosowania przepisów ustawy, by kolejni sędziowie nie przechodzili w międzyczasie w stan spoczynku" - tłumaczy w rozmowie z OKO.press dr hab. Piotr Bogdanowicz z WPiA UW.

Poprzednim razem po zarządzeniu środka tymczasowego rząd PiS argumentował, że został zmuszony do zmiany przepisów ustawy o SN. Zdaniem Piotra Bogdanowicza zawieszenie działania przepisów ustawy nie będzie wymagało żadnych kroków prawnych po stronie Polski.

"Jeśli będziemy mieli prośbę o zawieszenie stosowania ustawy, to taki środek działa bezpośrednio. Nie będzie potrzeby podejmowania działań legislacyjnych. Przepisy obowiązujących ustaw - o ustroju sądów powszechnych i o Sądzie Najwyższym - zostaną zawieszone w zakresie dotyczącym postępowań dyscyplinarnych" - podkreśla.

Kiedy Trybunał podejmie decyzję?

Bogdanowicz: "Postanowienie wydaje Trybunał. Ale może być tak, jak w przypadku przejścia sędziów w stan spoczynku. Prezes lub wiceprezes może w samodzielnie wydać postanowienie tymczasowe, bez udziału stron. Takiej decyzji moglibyśmy spodziewać się na dniach".

Co w praktyce stanie się z dyscyplinarkami rozpoznawanymi przez Izbę, jeżeli jej praca zostanie wstrzymana?

"Postępowania w Izbie Dyscyplinarnej powinny zostać zawieszone, nie będą dalej się toczyły. To oczywiście zależy od tego, czy Trybunał zgodzi się na jej prośbę i co ostatecznie zarządzi" - podkreśla Bogdanowicz.

O szerszym kontekście wniosku komisarz Jourovej pisaliśmy w OKO.press 13 stycznia 2020. Przypominamy poniżej.

Apel do Von der Leyen

O zastosowanie środka tymczasowego prosiło Komisję Europejską kilkudziesięciu wybitnych prawników z uniwersytetów w Polsce i na świecie oraz liczne organizacje broniące praworządności. W grudniu 2019 wystosowali list otwarty z apelem do przewodniczącej KE Ursuli von der Leyen.

Ataki na niezawisłość sędziowską, które obserwujemy obecnie w Polsce, nie mają precedensu w historii UE. [...] W przypadku braku natychmiastowej reakcji na te zdarzenia – w postaci zarządzenia środków tymczasowych – nie będziemy mieć wątpliwości, że będzie to początek końca wspólnego i wzajemnie powiązanego systemu prawnego UE” - napisali sygnatariusze.

Autorzy listu wnioskowali m.in. o zawieszenie działania Izby Dyscyplinarnej SN do czasu ostatecznego rozstrzygnięcia TSUE. Chcieli, by sędziowie Izby zostali odsunięci od pracy w organach SN, a jej prezes powstrzymał się od wyznaczania spraw dyscyplinarnych w pierwszej instancji.

Dyscyplinarki na celowniku KE

Skarga, którą KE złożyła na polski rząd w TSUE w październiku 2019, jest trzecią, która dotyczy "reformy" sądownictwa PiS. Jak mówił OKO.press dr Maciej Taborowski, zastępca Rzecznika Praw Obywatelskich, zakres zarzutów jest bardzo szeroki.

"[...] Dotyczą postępowań dyscyplinarnych. Komisja dostrzega całą strukturę, wpływającą na niezależność sądów [...]. Wymienia, idąc od góry, Izbę Dyscyplinarną w SN, która wyznacza sądy dyscyplinarne.

- tłumaczył Taborowski.

KE zauważyła, że obecny model postępowań dyscyplinarnych umożliwia polityczną kontrolę treści orzeczeń wydawanych przez sądy. A przez to również szykanowanie sędziów za zadawanie pytań prejudycjalnych, co jest podstawową kompetencją sądów krajowych, które są jednocześnie sądami prawa unijnego.

"Tak skonstruowany system dyscyplinarny, zauważa Komisja, może być wykorzystany do wywołania efektu mrożącego na sędziów i zniechęcania ich do kierowania do TSUE pytań prejudycjalnych" - przypomniał.

Skarga Komisji trafiła do Trybunału w październiku. Najwyraźniej nie zraziło to polityków PiS. Już w grudniu zgłosili w Sejmie projekt ustawy, która drastycznie zaostrza system dyscyplinarny dla sędziów i prokuratorów. Izba Dyscyplinarna SN ma dostać wyłączność na rozpoznawanie wniosków o uchylenie immunitetów sędziom i prokuratorom.

Tzw. ustawa "kagańcowa" idzie pod prąd zaleceniom Komisji Europejskiej. To dlatego wiceprzewodnicząca Jourová apelowała do polskich władz o przerwanie prac legislacyjnych i spotkała się w Brukseli z marszałkiem Senatu Tomaszem Grodzkim. Pod koniec stycznia 2020 sama odwiedzi Warszawę.

Wyrok TSUE i SN

Październikowa skarga Komisji ponownie kieruje uwagę unijnego Trybunału na funkcjonowanie Izby Dyscyplinarnej. 19 listopada 2019 Trybunał odpowiedział na pytanie prejudycjalne Sądu Najwyższego. Izba Pracy prosiła w nim o stwierdzenie, czy Izba Dyscyplinarnym jest sądem w rozumieniu prawa UE.

TSUE nie przesądził sprawy, ale polecił Izbie Pracy, by samodzielnie oceniła niezależność Izby Dyscyplinarnej i nowej KRS. Podał do tego szereg kryteriów. Na ich podstawie SN 5 grudnia orzekł, że Izba Dyscyplinarna nie jest sądem, a neo-KRS nie jest niezależna od polityków.

W przypadku pytań prejudycjalnych TSUE dokonuje wykładni europejskiego prawa, by pomóc sądom krajowym w rozstrzygnięciu zawisłych przed nimi spraw.

Inaczej jest z procedurą skargową - tutaj TSUE będzie musiał stwierdzić, czy doszło do "uchybienia zobowiązaniom państwa członkowskiego", o którym mówi art. 258 Traktatu o Funkcjonowaniu UE. W tym celu konieczna będzie ponowna ocena funkcjonowania Izby Dyscyplinarnej, która stanowi trzon stworzonego przez PiS systemu dyscyplinarnego dla sędziów.

Procedura ta może skończyć się wezwaniem Polski do usunięcia "uchybień", a w przypadku braku reakcji karami finansowymi.