Komitet Ministrów Rady Europy chwali polski rząd za postępy w wykonywaniu europejskich wyroków

Komitet Ministrów Rady Europy ocenił postępy Polski w wykonywaniu wyroków Europejskiego Trybunału Praw Człowieka dotyczących sądownictwa.

Z zadowoleniem przyjął:

• pozytywną zmianę stanowiska polskich władz w kwestii obowiązku wykonywania przez Polskę wyroków ETPCz (dodajmy: w przeciwieństwie do rządu PiS, który nie tylko nie wykonywał wyroków, ale używał Trybunału Konstytucyjnego do ich podważenia);
• zobowiązanie do pełnego wykonania wyroków;
• pierwsze działania, które zmierzają do naprawienia systemowych naruszeń Europejskiej Konwencji Praw Człowieka.

Dlaczego to ważne

Trybunał w Strasburgu od maja 2021 roku w kilkunastu wyrokach negatywnie ocenił różne elementy „dobrej zmiany” w sądach za rządów PiS. We wszystkich orzekł, że polskie państwo naruszyło Europejską Konwencję Praw Człowieka.

Orzeczenia ETPCz dotyczyły między innymi:

• orzeczeń wydanych przez Sąd Najwyższy w składach z udziałem neo-sędziów, czyli osób powołanych do Sądu Najwyższego w wadliwej procedurze, w której brała udział Krajowa Rada Sądownictwa (KRS) wybrana przez Sejm na zmienionych przez PiS zasadach (grupa spraw Reczkowicz),
• uchylenia prawomocnego wyroku przez Izbę Kontroli Nadzwyczajnej i Spraw Publicznych w Sądzie Najwyższym w ramach procedury skargi nadzwyczajnej (wyrok pilotażowy w sprawie Wałęsa przeciwko Polsce);
• odwołania wiceprezesów sądu okręgowego przed upływem kadencji i bez podania powodów (Broda i Bojara przeciwko Polsce);
• odwołania przed końcem kadencji sędziego zasiadającego w Krajowej Radzie Sądownictwa wybranej na dawnych zasadach (Grzęda przeciwko Polsce).

Polska ma obowiązek wykonać wyroki ETPCz w aspekcie indywidualnym, dotyczącym skarżących w tych konkretnych sprawach, a także generalnym, czyli naprawić problemy systemowe. Komitet Ministrów Rady Europy ocenił postępy w obu obszarach.

Wykonywanie wyroków w odniesieniu do środków generalnych

Komitet Ministrów pochwalił uchwalenie w kwietniu ustawy o Krajowej Radzie Sądownictwa, która przewiduje, że członkowie KRS będą wybierani przez sędziów.

Zapytał też, dlaczego w procesie ustawodawczym zignorowano zalecenie Komisji Weneckiej dotyczące umożliwienia neo-sędziom ubiegania się o członkostwo w KRS. Senat uchwalił tę poprawkę, ale zapis usunięto w głosowaniu w Sejmie. Spotkał się z silną krytyką, w tym stowarzyszenia sędziów Iustitia.

Komitet Ministrów Rady Europy odnotował, że polskie władze planują kompleksową reformę Krajowej Rady Sądownictwa, która ma między innymi doprowadzić do rozwiązania kwestii statusu wadliwie powołanych sędziów oraz wyroków wydanych z ich udziałem. Wezwał do pilnego opracowania i przyjęcia tej reformy.

Podkreślił, że władze powinny zapewnić skuteczną kontrolę sądową uchwał KRS dotyczących nominacji sędziowskich przedstawionych Prezydentowi RP, w tym do stanowisk w Sądzie Najwyższym. Przyjęty mechanizm powinien umożliwić zawieszenie skutków prawnych uchwał KRS do czasu zakończenia postępowania sądowego.

Komitet Ministrów „z zainteresowaniem” przyjął informację o planowanej reformie Sądu Najwyższego oraz planach zniesienia instytucji skargi nadzwyczajnej. Czeka na konkretne projekty i harmonogram prac.

Wykonywanie wyroków w odniesieniu do środków indywidualnych

Komitet Ministrów Rady Europy wezwał rząd do dostarczenia informacji, czy skarżący złożyli wnioski o wznowienie postępowań w sprawach Reczkowicz oraz Dolińska-Ficek i Ozimek.

Sprawę dyscyplinarną adwokat Joanny Reczkowicz rozstrzygnęła Izba Dyscyplinarna, działająca w Sądzie Najwyższym w latach 2018–2022, składająca się wyłącznie z neo-sędziów.

Drugą sprawę do ETPCz wnieśli sędziowie Monika Dolińska-Ficek z Sądu Rejonowego w Mysłowicach i Artur Ozimek z Sądu Okręgowego w Lublinie. Ich sprawy rozpatrywała Izba Kontroli Nadzwyczajnej i Spraw Publicznych dodana do Sądu Najwyższego w 2020 roku, również złożona z neo-sędziów.

Wiadomo, że o wznowienie postępowania wystąpił już skarżący w sprawie Advance Pharma Sp. z o.o. przeciwko Polsce. Tę sprawę w Polsce rozstrzygnął skład Izby Cywilnej Sądu Najwyższego z udziałem neo-sędziego. Komitet Ministrów zapytał o status wniosku o wznowienie postępowania.

Komitet Ministrów poprosił też o informacje o możliwych sposobach przywrócenia do stanu pierwotnego (restitutio in integrum) w sprawie byłego prezydenta Lecha Wałęsy. W kraju rozpatrywała ją Izba Kontroli Nadzwyczajnej i Spraw Publicznych.

Komitet Ministrów zaznaczył, że bez zmian ustawowych nie da się w pełni wykonać wyroków w sprawach Broda i Bojara oraz Grzęda. W Polsce nadal nie ma możliwości kontroli sądowej od decyzji o odwołaniu wiceprezesa sądu. W styczniu 2018 roku Minister Sprawiedliwości Zbigniew Ziobro bez podania przyczyny odwołał sędziów Alinę Bojarę i Mariusza Brodę ze stanowisk wiceprezesów Sądu Okręgowego w Kielcach.

Nie ma też możliwości sądowej kontroli decyzji o zakończeniu kadencji sędziego zasiadającego w Krajowej Radzie Sądownictwa. Ma to znaczenie dla wykonania wyroku w sprawie Grzęda.

Jan Grzęda w 2016 roku, kiedy był sędzią Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Gorzowie Wielkopolskim, został wybrany do Krajowej Rady Sądownictwa na czteroletnią kadencję. Na podstawie nowej ustawy o KRS z 2017 roku, skrócono kadencję członków starej KRS. W 2018 roku powołano nową KRS, na nowych zasadach. 15 sędziów w niej zasiadających wybrali nie jak wcześniej sędziowie, ale Sejm, czyli większość rządząca.

Polskie władze powinny odpowiedzieć na pytania i wątpliwości Komitetu Ministrów do końca roku.