Opozycja chce po wyborach znieść Fundusz Kościelny. Ile tym razem zażyczy sobie Kościół?

Wyobraźmy sobie reklamę przed “Faktami” w TVN. Skromnie ubrany abp Jędraszewski prosi wiernych, by pamiętali o przekazaniu 0,5 procent podatku na jego kościół. Przedstawia rozliczenia z poprzedniego roku, na co poszły pieniądze wiernych. Żadnych obelg i opowieści o “czerwonej zarazie”.

Mogło tak być – i nawet było blisko. Gdyby Fundusz Kościelny został zniesiony tak, jak to planowano.

Dziś zniesienie Funduszu Kościelnego jest w 100 punktach programu Koalicji Obywatelskiej, domaga się tego też Lewica i Szymon Hołownia.

KO jest w o tyle dobrej sytuacji, że rząd Tuska 10 lat temu prawie-prawie doprowadził do zastąpienia Funduszu Kościelnego odpisem podatkowym. Prawie, to znaczy, że miał gotowy projekt, przeanalizowany, skonsultowany, przeliczony w tę i z powrotem.

Co więcej, Radio Maryja nie nazwało tego – tak jak dziś – "kolejnym etapem walki z Kościołem i jego wiernymi”.

Projekt upadł na ostatniej prostej

Projekt padł na ostatniej prostej – konsultacje i negocjacje doprowadziły do ustalenia, że przez pierwsze trzy lata państwo będzie kościołom (państwo uznaje około 170 różnych wspólnot religijnych) dopłacać do docelowej kwoty, jaką szanowano z odpisów podatkowych. Przy założeniu, że 40 proc. podatników zdecyduje się zrobić taki odpis, dawałoby to 150 mln złotych — przy 100 mln ówczesnego Funduszu Kościelnego. Analitycy rządowi przyjrzeli się, jak wyglądało odpisywanie 1 procenta na organizacje pozarządowe. Taką możliwość władza wprowadziła w 2003 roku.

Oznaczało to jednak, że przez trzy lata państwo będzie do kościołów dokładać więcej, niż do samego Funduszu. Minister finansów powiedział "Nie”. Polska była wtedy objęta procedurą nadmiernego deficytu i oszczędności szukano wszędzie.

Kościół bez zarazy?

Dzieje tego projektu były na bieżąco opisywane w serwisie nieistniejącego już Ministerstwa Administracji i Cyfryzacji. Zachowały się internetowe archiwa.

Projekt, choć – jak tam widać, przez wiele miesięcy dogadywany był z władzami Kościoła katolickiego i innych kościołów – nie był tradycyjnym “kompromisem” między władzą a hierarchami, a rewolucją. O tym, ile dostaje dany kościół, decydować mieli tylko i wyłącznie jego członkowie.

“Państwo jest od tego, by stworzyć ramy do rozwoju różnych form rozwoju duchowego. Nie jest od tego, by dyktować ludziom, jaki rodzaj formacji duchowej jest dla obywatela dobry„ – tłumaczył ówczesny minister cyfryzacji Michał Boni. – ”Chcemy zastąpić Fundusz, który jest czystą dotacją z budżetu, odpisem. Decyzję o wsparciu podejmowałby obywatel. To niesłychanie ważna zmiana z punktu widzenia działania wspólnot, ich tożsamości i przechodzenia w stronę coraz większej samodzielności finansowej”.

Gdyby projekt wszedł w życie, gdzieś w okolicy 2017 roku system by już działał w pełni.

Pomyślmy: minister odpowiedzialny za stosunki z Kościołami (obecnie minister spraw wewnętrznych) prowadziłby tylko listę Kościołów, związków wyznaniowych i świeckich, na które można się odpisywać. A Minister Finansów co roku publikowałby rozliczenie, ile jaki Kościół dostał od obywateli.

Zaraz po Bożym Narodzeniu każdego roku Kościoły, tak jak NGOsy, apelowałyby do obywateli o kawałek podatku. Rozliczałyby się z działania, przedstawiały sprawozdania, plany... Marek Jędraszewski raczej nie popisywałby się atakami na współobywateli, by przypodobać się władzy.

A być może interesy Kościół – władza byłyby ubijane mniej ostentacyjnie.

0,5 proc., czyli ile teraz?

Projekt zakładał, że odpis wynosiłby 0,5 proc. podatku PIT. Jednocześnie Fundusz Kościelny powołany w 1950 roku przestałby istnieć i Kościoły same finansowałyby składki na ubezpieczenia społeczne i ubezpieczenie zdrowotne duchownych.

Archiwalne wpisy z czasów prac nad projektem pokazują, dlaczego były potrzebne te uzgodnienia.

Ucieranie się i dyskutowanie oraz konsultacje społeczne były niezbędne (w czeluściach internetu zachowało się kilka głosów z 63 publicznych uwag zgłoszonych wtedy do projektu przez zwykłych ludzi). Wspólnoty religijne w Polsce różnią się bowiem kapitałem finansowym i społecznym swoich członków. Nie każdy umiałby zrobić odpis za pierwszym razem, nie każdy miałby co odpisywać. Do uzgodnienia było wiele szczegółów i czas potrzebny na wdrożenie całego procesu społecznego

Czy KO zdążyłaby w sto dni?

Można więc podejrzewać, że jeśli KO chce teraz w sto dni “znieść Fundusz Kościelny”, to sprowadzać się to będzie tylko do uruchomienia całego procesu od nowa.

Nawet jeśli na stole do dyskusji położona zostanie nie sama zasada, ale kwestia, ile ma wynosić odpis. Odkąd PiS obniżył podatek PIT o 5 pkt proc., 0,5 proc. może nie wystarczyć – organizacje pozarządowe wywalczyły podwyżkę jednego procenta do 1,5 proc. Analogiczna podwyżka dla Kościołów wynosiłaby 0,75 proc.

Fundusz Kościelny wynosi teraz nie 100 mln, ale 216 mln. I odkąd PiS wrócił do władzy, finansowane są z niego nie tylko składki na ubezpieczenie społeczne duchownych, ale także dotowana działalność charytatywno-opiekuńczą oraz oświatowo-wychowawczą, a także na remonty obiektów sakralnych.

Jednak w 2023/24 na pewno potrzebna byłaby jeszcze dyskusja o tym, kto ma być uprawniony do otrzymywania odpisu związanego ze światopoglądem obywateli

Wersja, że są to tylko organizacje religijne już 10 lat temu budziła wątpliwość. Teraz to byłby już bardzo skomplikowany i ważny problem – należałoby nie tylko ustalić, jakie świeckie organizacje mają prawo do odpisu, ale też, jakie warunki powinny spełniać.

Bardzo dobrze objaśnia to profesor Paweł Borecki, specjalista od prawa wyznaniowego z Wydziału Prawa i Administracji na Uniwersytecie Warszawskim, w podcaście Agaty Kowalskiej:

Bez porządnej debaty społecznej raczej się tego nie rozstrzygnie. A cywilizowany standard na same konsultacje publiczne i społeczne to minimum 12 tygodni. To już jest prawie 100 dni. Co nie znaczy, że się nie da, ale że nie warto tego robić byle jak, po PiSowsku.