PiS chce zakazać "aborcji eugenicznej". To manipulacja, chodzi o zamach na prawa kobiet

W nieopublikowanym jeszcze dokumencie programowym PiS zamierza zadeklarować, że zakaże "aborcji eugenicznej" — czyli przerywania ciąży z powodu nieuleczalnych wad wrodzonych płodu. To na razie nieoficjalne doniesienia mediów. Prawdopodobieństwo takiej inicjatywy rośnie wobec wyraźnego zwrotu PiS w kierunku lansowania katolickiej doktryny, w tym etyki seksualnej jako jedynego - poza nihilizmem rzecz jasna - źródła moralności publicznej.

Zaostrzenie ustawy aborcyjnej to stały postulat religijnej prawicy oraz Kościoła. W sobotę 7 września 2019 — w dniu konwencji programowej PiS w Lublinie — mówił o tym np. abp. Stanisław Gądecki. Użył wyrażenia "aborcja eugeniczna":

Słowa Gądeckiego są manipulacją, bo Konstytucja mówi o ochronie życia człowieka urodzonego i nie obejmuje okresu prenatalnego. Jak szczegółowo dowodziła m.in. Naczelna Rada Adwokacka odebranie kobietom prawa do przerywania ciąży w przypadku nieuleczalnych wad wrodzonych płodu, naruszałoby natomiast kilka konstytucyjnych wartości: „Przyrodzonej i niezbywalnej godności" (art. 30), równości wobec prawa (art. 32) i "prawa do ochrony prawnej życia prywatnego, rodzinnego, czci i dobrego imienia oraz do decydowania o swoim życiu osobistym” (art. 47). Według Komitetu Praw Człowieka ONZ przymuszanie kobietę do rodzenia uszkodzonego płodu jest formą tortur, prawa płodu powinny tu ustąpić przed prawami kobiety.

W listopadzie 2018 r. prezydent Andrzej Duda zadeklarował jednak, że podpisze taki zakaz, jeśli uchwali go Sejm. To pomysł niepopularny — z wielu sondaży wynika, że zaostrzenia ustawy antyaborcyjnej domaga się jedynie ok. 10 proc. Polaków.

Warto pamiętać, że — jak opisywaliśmy to w OKO.press — zaostrzenie ustawy zmuszałoby Polki do rodzenia dzieci z przerażającymi wadami: cyklopią, sercem na zewnątrz ciała, wynicowaniem mózgu. W debacie o przerywaniu ciąży środowiska anti-choice używają zdjęć uśmiechniętych dzieci z zespołem Downa. To okrutna manipulacja. Opisywaliśmy ją ze szczegółami. Wbrew powtarzanym opiniom zwolenników zaostrzenia ustawy tylko co piąta legalna aborcja dokonywana jest z powodu zespołu Downa (na nieco ponad 1000 rocznie, około 200 przypadków). Prawie wszystkie pozostałe legalne aborcje sa przeprowadzane z powodu innych uszkodzeń i chorób płodu.

O co prawicy chodzi z eugeniką?

Zacytowaliśmy wypowiedź abp. Gądeckiego z 6 września jako przykład - jeden z wielu - ponieważ sformułowanie „aborcja eugeniczna” weszło już na dobre do języka polityków rządzącej prawicy. Używał go m.in. prezydent Andrzej Duda (zapowiadając w październiku 2017 roku w wywiadzie dla „Gościa Niedzielnego”, że podpisze ustawę, która zakazuje usuwania płodów z zespołem Downa, o czym już wspominaliśmy) czy sam Jarosław Kaczyński (również w wywiadzie dla „Gościa Niedzielnego”, w kwietniu 2017).

Sformułowanie „aborcja eugeniczna” trafiło do polskich przeciwników przerywania ciąży - jak wiele z ich propagandowego arsenału - ze Stanów Zjednoczonych.

W ten sam sposób przeciwnicy przerywania ciąży stali się w latach 90. w Polsce „obrońcami życia”. Mechanizm manipulacji dokonanej na języku jest w tym miejscu łatwy do wyjaśnienia: kto nie chce być „obrońcą życia”? Życie jest czymś ważnym i cennym. Używanie tego sformułowania przez przeciwników przerywania ciąży zaciera fakt, że wokół problemu cały czas toczy się moralny spór, a opinie zarówno zwykłych obywateli, jak i etyków są w tej sprawie rozbieżne.

Przeciwko „prawu płodu do życia” staje prawo kobiety do dysponowania własnym ciałem. Kiedy nazwie się to „obroną życia”, sytuacja staje się jednak czarno-biała: naprzeciwko „obrońców życia” mogą stać tylko zwolennicy „cywilizacji śmierci”.

Bardzo podobny mechanizm zastosowano w USA próbując przekonać opinię publiczną, że moralnie słuszne jest odebranie kobietom prawa do usuwania genetycznie uszkodzonych płodów.

„Eugenika” dziś kojarzy się fatalnie

Była wynalazkiem kuzyna Karola Darwina, Francisa Galtona, który użył tego terminu w wydanej w 1883 roku książce. Eugenika była ideą doskonalenia człowieka jako gatunku poprzez (w różnych koncepcjach istniejących w różnym zestawie) selektywne rozmnażanie osobników o pożądanych cechach oraz eliminowanie z puli genetycznej osób o cechach niepożądanych - od wad rozwojowych po alkoholizm i rozwiązłość.

Idee eugeniki inspirowały Hitlera, ale próbowano je wcielać w życie w różnych krajach (m.in. w Szwecji czy USA), np. prowadząc przymusową sterylizację osób niepełnosprawnych intelektualnie. Nazistowskie konotacje oraz idea hodowania idealnego człowieka wydają się dziś odrażające (i słusznie) i eugenika jako idea funkcjonuje dziś na absolutnym marginesie politycznego dyskursu. Na przełomie XIX w. i XX w. była jednak bardzo popularna, podobnie jak teorie rasistowskie.

Skąd więc opowiadanie o „eugenicznej aborcji”?

Jako jeden z koronnych dowodów domniemanego pokrewieństwa przerywania ciąży i eugeniki jest artykuł Margaret Sanger, amerykańskiej feministki i działaczki na rzecz praw kobiet - napisany w 1919 roku, a więc blisko sto lat temu - pod tytułem „Kontrola urodzin a ulepszenie rasy”. (Można go w całości przeczytać tutaj.) Sanger pisała w nim:

Dodawała także, iż popiera „sterylizację mentalnie nieprzystosowanych”. Przekonywała: "Podobnie jak adwokaci kontroli urodzin, eugenicy, na przykład, próbują pomóc rasie w celu wyeliminowania nieprzystosowanych. I jedni, i drudzy, działają w tym samym celu, ale kładą nacisk na inne metody. Eugenika bez kontroli urodzin wydaje nam się domem zbudowanym na piasku. Jest na łasce rosnącego strumienia nieprzystosowanych".

Brzmi przerażająco, prawda? Cytat z Sanger został przywołany w październiku 2016 roku na amerykańskim konserwatywnym blogu „The Strident Conservative” (ang. „Ostry konserwatysta”), w artykule opublikowanym także przez bardzo popularny w USA konserwatywny serwis RedState.com. Tytuł zawiera tezę artykułu: „Planowane macierzyństwo, eugenika i mordowanie dzieci z Downem”.

Manipulacja zawarta w tym tekście jest subtelna, ponieważ cytat, którym się posługuje, jest prawdziwy. Jest jednak wyrwany z zarówno z kontekstu samego tekstu Sanger, jak i kontekstu epoki.

Sanger przez „eugenikę” rozumie świadome planowanie rodziny - tak, aby ubodzy rodzice nie musieli wychowywać szóstki dzieci, na co ich nie stać, tylko mieli dwoje, które będą mogli utrzymać. Eugenika - pisze wyraźnie założycielka ruchu na rzecz świadomego macierzyństwa - zmusza kobiety do rodzenia jak najdoskonalszych biologicznie obywateli w imię interesu państwa.

Zacytujmy: "My, którzy jesteśmy rzecznikami kontroli narodzin, kładziemy nacisk nie tylko na powstrzymaniu reprodukcji ludzi niezdatnych (ang. „unfit”), ale na powstrzymaniu reprodukcji w ogóle w sytuacji, w której nie ma ekonomicznych środków na zapewnienie stosownej opieki dla tych, którzy się urodzą zdrowi. Eugenik wierzy, że kobieta powinna urodzić tyle zdrowych dzieci, ile to możliwe, i jest to jej obowiązek wobec państwa. (…) My uważamy, że jej obowiązek wobec siebie, to obowiązek wobec państwa".

Sanger pisze dalej, że podstawowym prawem kobiety - niezależnie od wszystkich uwarunkowań - jest prawo do określenia, czy urodzi dzieci, czy nie, oraz ile ich będzie miała, jeżeli będzie chciała zostać matką. Dalej następuje obszerny wywód o skutkach kolejnych ciąż, które są wyniszczające dla organizmu kobiety, oraz o tym, że dzieci rodzone w odstępach roku czy kilkunastu miesięcy są słabsze i chowają się gorzej.

Warto również znać historyczny kontekst tekstu napisanego w 1919 roku. Eugenika wówczas miała bardzo wielu zwolenników - w tym w Polsce - których zdobyła na fali fascynacji europejskich elit darwinizmem. Nie ciążyły na niej jeszcze ponure skojarzenia z nazistowskimi zbrodniami. Co więcej, argument ekonomiczny był wówczas znacznie bardziej trafny niż dziś. Z dzisiejszego punktu widzenia społeczeństwa Zachodu jeszcze w latach 20. i 30. XX w. były bardzo biedne. Powszechnie obawiano się wówczas niekontrolowanego przyrostu populacji i przeludnienia.

Jednak nawet jeśli nie weźmiemy pod uwagę kontekstu, to jest jasne, że kontrola urodzin i eugenika były czymś zupełnie różnym. Podsumujmy te różnice. Eugenika:

• miała na celu biologiczne ulepszenie „ludzkiej rasy”;
• była prowadzona w interesie państwa i przez państwo;
• kobiety miały rodzić tyle zdrowych dzieci, ile było możliwe.

Tymczasem w planowaniu rodziny chodziło o coś zupełnie innego - chociaż twórcy tej idei nawiązywali do tego samego, dziś źle brzmiącego języka. Kontrola urodzin:

• miała na celu poprawienie bytu rodziców i dzieci, a nie utopijne doskonalenie gatunku;
• pozostawiała rodzicom (a przede wszystkim kobietom) wolność wyboru - decyzje o reprodukcji należały do nich, a nie do państwa;
• „poprawienie rasy ludzkiej” miało następować poprzez wychowanie mniejszej liczby dzieci w lepszych warunkach materialnych, a nie planowej hodowli ludzi o określonych cechach!

Termin „aborcja eugeniczna” jest więc w najlepszym wypadku nieprecyzyjny, a w najgorszym - nierzetelny. Pojawia się niekiedy w tekstach publikowanych w medycznych czasopismach naukowych (np. tutaj lub tutaj), ale w przytłaczającej większości są to teksty, które zajmują się kwestiami etycznymi związanymi z zabiegiem przerywania ciąży z powodu wad wrodzonych płodu i prezentują jednoznaczną (religijną i konserwatywną) perspektywę etyczną.

Można je znaleźć w najważniejszych mediach zachodniej prawicy - np. popularnych Redstate.com, Breitbart.com, ale także w adresowanym do intelektualistów „American Spectator” (tutaj). Kiedy w sierpniu 2017 roku Redstate.com informował, że dzięki powszechnym testom (i równie dostępnej aborcji) na Islandii prawie nie rodzą się dzieci z zespołem Downa, zatytułował to „Islandia zwraca się ku eugenice w stylu nazistowskim”.

„Republikanie używają lęku przed eugeniką, żeby atakować prawa reprodukcyjne” - alarmował liberalny „The Nation” 4 stycznia 2018 roku. W grudniu 2017 roku gubernator Ohio, Republikanin John Kasich, podpisał stanową ustawę zabraniającą przerwania ciąży po stwierdzeniu wady genetycznej płodu. Podobne prawa zostały uchwalone — bądź są uchwalane - w 10 amerykańskich stanach. Aktywiści zwalczający prawo do przerywania ciąży wykorzystują przy tym obrazy osób z zespołem Downa. Ci sami konserwatyści również - pisał autor artykułu w „The Nation”, który sam wychowuje dziecko z zespołem Downa - natychmiast znikają, kiedy dziecko się już urodzi, i skwapliwie obcinają publiczne wydatki na pomoc dla osób niepełnosprawnych.