PiS idzie po kulturową hegemonię. Ale może to być szansa dla opozycji

"Rząd Zjednoczonej Prawicy po to włożył tyle pieniędzy i wysiłku w pomoc socjalną, zmianę warunków pracy, dofinansowanie posłusznych mediów czy reorganizację szkolnictwa oraz zmiany w sądownictwie, aby przygotować grunt pod zmianę kulturową. Ta ma być wprowadzana za pomocą tych wszystkich instytucji i z tak zdobytym poparciem" - pisze historyk kultury Tadeusz Koczanowicz, doktoryzujący się na Uniwersytecie w Zurychu.

Walka o hegemonię

Wybory prezydenckie potwierdziły władzę Jarosława Kaczyńskiego i ośmieliły partię rządzącą do kolejnych kroków, prowadzących do przejęcia państwa i kontroli życia społecznego.

„Skok” na państwo był dokonywany przez partie polityczne w III RP, ale obecny różni się nie tylko skalą, ale i dalekosiężnym celem.

Sam prezes PiSu zresztą zaznaczył to jako program w czasie spotkania z Viktorem Orbánem w 2016 roku, kiedy mówił o strategii obu przywódców w stosunku do Unii Europejskiej: „W związku z tym jedyną alternatywą są zmiany. Oczywiście te zmiany w swojej istocie muszą być tą kontrrewolucją kulturową”.

Nieprzypadkowo pierwszą decyzją podjętą po wyborach prezydenckich przez ministra sprawiedliwości Zbigniewa Ziobrę jest złożenie wniosku do Ministerstwa Rodziny o wypowiedzenie Konwencji o zapobieganiu i zwalczaniu przemocy wobec kobiet i przemocy domowej. Minister przedstawił uzasadnienie nie prawne, a ideologiczne odnoszące się do rozumienia płaci w Konwencji:

„Ideologia ta sprowadza rolę płci nie do płci biologicznej, ale do zaprzeczenia znanej od zawsze klasyfikacji dzielącej mężczyzn i kobiety. Sprowadzą ją do płci kulturowej. Ideologii, która kwestionuje rodzinę, małżeństwo, kulturę, religię, upatrując w tych instytucjach główną przyczynę przemocy i patologii. To jest oczywista nieprawda i zbiór postulatów, który jeśli zostałby realizowany, to przyczyniłby się do wzrostu patologii, wzrostu przemocy wobec kobiet i przemocy domowej”.

Ten sam tok myślenia przedstawili inni politycy obozu rządzącego.

Definicja polskiej kultury według PiS

Minister sprawiedliwości był pierwszym, który podjął formalne kroki w kierunku zmian ideologicznych, ale nie jedynym, który popiera te ambicje.

Wicemarszałek Sejmu Ryszard Terlecki ocenił: „Przeprowadziliśmy bardzo ciężką, trudną, skomplikowaną reformę organizacyjną szkolnictwa, edukacji, ale zatrzymaliśmy się w pół kroku, nie przeprowadziliśmy reformy programowej. To jest jeden z tych elementów, które będą się na nas mściły” i dodał, że „mądrzejsi ludzie, bardziej zorientowani w rzeczywistości politycznej, historycznej, bardziej przywiązani do pewnych tradycji i bardziej utożsamiający się z tą tradycją z pewnością będą głosować na PiS”.

Można rozwinąć ten tok myślenia i powiedzieć, że przewodniczący Klubu Parlamentarnego Prawa i Sprawiedliwości uważa, że kontakt z polską tradycją oznacza popieranie „kontrrewolucji kulturowej” zapowiedzianej przez prezesa PiS. I właściwie jest to jedyna definicja kultury polskiej.

Szkoła więc nie ma uczyć krytycznego myślenia, czy analizy polskiej kultury w jej bogactwie, wieloznaczności, czy kontekście globalnym, bo wówczas młodzi mogliby się odwrócić od forsowanych przez państwo zmian wyobrażeń społecznych.

Kaczyński o i dla młodych

Również Jarosław Kaczyński wyraził niepokój o ludzi młodych, w wywiadzie dla Polskiej Agencji Prasowej. Wskazał na inne źródło decyzji wyborczych tej grupy wiekowej:

„Nie można tutaj jednak również lekceważyć wpływu mediów czy opiniotwórczych ośrodków na młodych ludzi, którzy są z natury rzeczy mniej doświadczeni życiowo, nie mają we własnych życiorysach wielu elementów porównawczych, które mają starsi. Dlatego mogą być podatni na rozmaite działania perswazyjne”.

Tym razem jednak nie mówił o pomysłach tak zwanej „dekoncentracji”, ale raczej o pomysłach w stylu przekazania 2 mld złotych na media nazywane publicznymi, które są w istocie partyjne i zarządzane przez byłego europosła Solidarnej Polski Jacka Kurskiego. Podpisana przez Andrzeja Dudę ustawa zakłada przekazanie takich sum przez następne 5 lat, więc telewizja kontrolowana przez partię może liczyć na 10 mld z budżetu państwa.

Kaczyński mówił, że „media w Polsce powinny być polskie, to raz. Nie możemy zakazać, żeby brały udział w, wydaje mi się, zewnętrznie inspirowanych kampaniach, żeby jednych niszczyły, a drugich nie zauważały, żeby przedstawiały zupełnie fałszywy obraz Polski i świata. Możemy doprowadzić, do tego, że mediów, które patrzą na rzeczywistość bardziej realistycznie, będzie więcej niż w tej chwili. W tym kierunku będziemy próbować działać”.

Preludium do większej zmiany

Jarosław Kaczyński zapewne rozumie, że sfery kultury, gospodarki i polityki są od siebie wzajemnie zależne oraz, że na ich przecięciu odbywa się walka o hegemonię.

Były one dopiero przygotowaniem gruntu pod zmianę kulturową, która ma być wprowadzana za pomocą tych wszystkich instytucji i z tak zdobytym poparciem.

Kaczyński niedawno wyraził to dosadnie, stwierdzając, że „jeżeli ktoś uważa, że warto być Polakiem, to musi stać po stronie, która broni tradycyjnych wartości i chce przebudowywać naszą rzeczywistość, żeby była dużo bardziej sprawiedliwa, choć tutaj nastąpiła znacząca poprawa”.

Inni natomiast mają się nauczyć tego, czym jest polskość w szkołach, na uniwersytetach, chodząc do instytucji kultury czy z mediów.

Systemowi antysystemowcy

Paradoksem naznaczającym tę politykę konstruowania hegemonii kulturowej przez PiS jest próba budowania nowej wspólnoty i wyobrażeń społecznych odgórnie. A także narzucenie społeczeństwu swoich przekonań dotyczących zarówno kultury polskiej, jak i wspólnoty oraz połączenie ich z pojęciem sprawiedliwości, demokratyzacji czy antysystemowości.

Ostatnie z wymienionych pojęć, składających się na proces budowania hegemonii, przejdzie do historii socjotechniki.

W cytowanym wywiadzie dla PAP prezes PiS mówił: „Wygraliśmy mimo walki na zasadzie jeden przeciwko wszystkim, przy niezwykle ostrej kampanii, często łamiącej wszelkie zasady. Dlatego to zwycięstwo bardzo mnie cieszy. Działał potężny, wydaje nam się, że także inspirowany z zewnątrz front medialny, a także front różnego rodzaju nadużyć, łamania prawa”.

Szansa dla opozycji

Paradoksy wpisane w te zmiany są szansą dla opozycji.

Z jednej strony opozycja może je obnażyć i przedstawić się jako siła proponująca nie powrót do tego, co było - i czego słabości pozwoliły Kaczyńskiemu zdobyć poparcie - ale jako siła proponująca przebudowę państwa i instytucji.

Tak, żeby zarówno państwo, jak i instytucje reprezentowały społeczeństwo oraz realizowały sprawiedliwość i demokrację w ich najbardziej szerokim znaczeniu. A nie zawężonym i warunkowanym przez poparcie decyzji Prawa i Sprawiedliwości.

Państwo, którego podstawową zasadą jest równość szans, równość w życiu publicznym, a także tworzenie polityki w oparciu o konsultacje z grupami, których ona będzie dotykać.

Co byłoby odmianą w stosunku do PiS, który przeprowadził swoje wielkie reformy w konflikcie ze środowiskiem prawniczym, nauczycielami, pracownikami i studentami uczelni wyższych i zignorował protesty lekarzy – rezydentów oraz poważne problemy służby zdrowia. Ponieważ służba zdrowia nie była potrzebna w budowaniu hegemonii kulturowej.

Takie sformułowanie programu opozycji jest o tyle ważne, że partia rządząca od jakiegoś czasu próbuje wspierać środowiska intelektualne i polityczne o innych poglądach, które z różnych przesłanek zaakceptują główne cele, wskazane przez Kaczyńskiego i będą tworzyć podwaliny koncesjonowanych „opozycji” w stosunku do władzy PiS, która nie będzie „totalna”, bo de facto będzie wspierać rząd.

Dobrze ilustruje to definicja kultury i tradycji polskiej, ukuta przez Ryszarda Terleckiego.

Dlatego PiS może szukać poparcia zarówno w środowiskach konserwatywnych, liberalnych, lewicowych, jak i w Kościele katolickim, którego wielu przedstawicieli współpracuje z władzą i czynnie wspiera partię, za co jest hojnie wynagradzana.

Opozycja nie może się bać robić polityki

Wobec hegemonii kulturowej budowanej przez PiS trudno występować w roli ruchu społecznego, czy innej formuły, w ramach której politycy będą udawać, że nie robią polityki.

Ta formuła się nie sprawdziła zarówno w KOD, jak w wielkich protestach w obronie sądów, których potencjał polityczny nie został przekuty w realne poparcie.

A już na pewno nie warto występować jako reprezentacja III RP, jak w wyborach do Parlamentu Europejskiego, które zostały przegrane pomimo sprzyjających sondaży przez opozycję, której listy otwierali sami byli premierzy.

Było to wodą na młyn propagandy PiS, przedstawiającej opozycję jako broniący się stary system, przeciwko któremu występuje „nowe” czyli PiS, którego główni przedstawiciele są zresztą obecni w polskiej polityce od trzydziestu lat.

Opozycja nie powinna pozwolić sobie na wikłanie się w podobne paradoksy jak to czyni PiS. Powinna za to obnażać machinę PiSowską, która próbuje konstruować doraźne sojusze na rzecz narzucenia całemu społeczeństwu hegemonii kulturowej.

Powinna tę machinę PiS konfrontować z realnym programem, który reprezentują nie ludzie zasłużeni dla partii, ale ludzie o jakichś przekonaniach. Tylko to może powstrzymać proces podporządkowania społeczeństwa jednej partii.

Z tym, że za władzą stoi cała machina propagandowa. Dlatego np. w ostatnich wyborach, w drugiej turze większość wyborców Trzaskowskiego głosowało przeciwko Dudzie, kiedy wyborcy Dudy raczej głosowali za Dudą. Pomimo odwrotnych przekazów obu kandydatów.

W tym sensie, jasny program skierowany przeciwko paradoksom, w które uwikłana jest władza, oparty na szerokich konsultacjach społecznych, może być jedyną szansą pokazania alternatywy bliższej społeczeństwu, niż odgórnie narzucana przez partię hegemonia kulturowa.