PiS kreuje się na zbawcę pracowników, ale częściej nimi poniewiera. Z lewicą w Sejmie będzie mu trudniej

„Mam nadzieję, że ta ustawa kończy czas patologii w wynagradzaniu polskiego pracownika” – mówiła w 2016 roku Rafalska w Sejmie. Posłowie ogromną większością poparli wówczas ustawę o minimalnej stawce godzinowej (przeciw byli Kukiz’15 i Nowoczesna).

Poprawa sytuacji pracowników najbardziej narażonych na wyzysk to słuszna, konieczna i dość prosta zmiana, która przyniosła natychmiastowe efekty.

Ale to tylko część prawdy o polityce rządu PiS wobec świata pracy. Bo jest też ostentacyjny brak dialogu, który oznacza długofalowe uderzenie w pracowników. Pracodawcy wciąż zatrudniają na śmieciówkach, a niedofinansowany PIP nie nadąża z kontrolami. Z danych MRPiPS wynika, że w 2019 to administracja publiczna najczęściej łamała nowe przepisy o minimalnym wynagrodzeniu godzinowym.

Co gorsza, mimo kilku dobrych i ważnych zmian na polu pracowniczym, łaska władzy wiele obszarów omija szerokim łukiem, a przeciwko domagającym się podwyżek i poprawy warunków zatrudnienia związkom zawodowym wytacza najcięższe armaty.

Podsumowujemy 4 lata polityki pracowniczej rządu PiS oraz szkody i zaniedbania, których w najbliższej kadencji nie będzie już tak łatwo ukryć. Szczególnie z posłami i posłankami propracowniczej lewicy w sejmie.

Kilka prostych, tanich (dla rządu) i skutecznych zmian

PiS regularne podnosi płacę minimalną (z 1850 zł brutto w 2017 roku do 2100 zł w 2018 roku i 2250 zł w 2019). Podwyżki mogą wydawać się znaczące, lecz w istocie odzwierciedlają wzrost płac w całej gospodarce. PiS na ogół wybiera umiarkowaną kwotę pośrednią między propozycją pracodawców a żądaniami związków zawodowych przedstawianymi na Radzie Dialogu Społecznego. Wyjątkiem jest zadeklarowana w roku wyborczym płaca minimalna 2600 zł na 2020 rok.

Wprowadzenie minimalnej stawki godzinowej w wysokości 13 zł brutto od 1 stycznia 2017 to jednak mała rewolucja. Przed jej wprowadzeniem dopuszczalne były stawki 2 zł, 4 zł za godzinę na umowie-zleceniu. Pracownicy nie byli chronieni przed wyzyskiem, a uczciwi pracodawcy – przed nieuczciwą konkurencją, opierającą niskie ceny usług na głodowych pensjach.

Jedną z istotnych decyzji skutecznej walki z „uśmieciowieniem” rynku pracy było wprowadzenie obligatoryjnej klauzuli propracowniczej w zamówieniach publicznych. Zakłada ona, że placówki publiczne mogą zlecać wykonywanie usług tylko takim firmom, które zatrudniają pracowników na podstawie umów o pracę (jeśli zlecane czynności noszą cechy stosunku pracy).

Klauzula została wprowadzona jeszcze za rządów PO-PSL, ale zakładała dobrowolność – instytucje publiczne mogły wymagać zatrudniania zgodnie z kodeksem. Nie musiały jednak i na ogół tego nie robiły.

Według szacunków Katarzyny Dudy, badaczki warunków zatrudnienia ochroniarzy i pracowników sprzątających w firmach prywatnych w ramach outsourcingu, tylko 25 proc. instytucji egzekwowało umowy o pracę. Obowiązkowa klauzula propracownicza dała związkom zawodowym realne podstawy do walki z zawieranymi niezgodnie z prawem umowami śmieciowymi i przyniosła efekty.

Nowe przepisy niewiele rząd kosztowały - nawet tam, gdzie powinny. Szpitale długo domagały się wzrostu nakładów w związku ze zwiększającymi się płacami pracowników czy obiecanych różnym grupom podwyżek. W końcu dostały, ale za późno i o wiele za mało.

Wsparcia nie dostały też instytucje, które egzekwowania prawa pilnują.

Prawo jest, gorzej z kontrolą

Państwowa Inspekcja Pracy od lat jest niedofinansowana i cierpi na braki kadrowe.

W 2018 roku planowano przeznaczenie dodatkowych środków potrzebnych na zwiększenie pensji i utworzenie nowych etatów, ale z 24 mln zostało w końcu 978 tys. zł dodatkowych środków, co nie starczyło na zbyt wiele. Budżet PIP na 2019 przewidywał 350, 5 mln zł, uszczuplono go o 12 mln. A 236 mln 578 zł PIP wyda na same wynagrodzenia. To coroczna, odwieczna gra między rządem a Inspekcją, z której niewiele wynika dla tej ostatniej.

„Konieczne jest nadrobienie braków wynikających z przejścia pracowników na emeryturę. W ostatnich dwóch latach odeszło na emeryturę ponad 230 osób, w większości inspektorów pracy. A obowiązków przybywa” – alarmował główny inspektor pracy Wiesław Łyszczek.

Poza kontrolą są też prawa pracownicze imigrantów, którzy często padają ofiarą nieuczciwych pracodawców. PIP nie może interweniować, bo nie ma do tego kompetencji.

Osłabianie związków i porzucona budżetówka

Brutalny atak na „nieprawomyślne” związki zawodowe jest jednym z najdotkliwszych ciosów Prawa i Sprawiedliwości w ochronę pracowniczą. W OKO.press pisaliśmy o tym, jak rząd rozgrywał protesty nauczycieli, pracowników sądów, pracowników socjalnych, lekarzy, fizjoterapeutów i diagnostów. Zamiast dialogu był zestaw trików i cała machina propagandowa wymierzona w protestujących.

Wśród zagrań, które stały się wizytówką partii rządzącej wymienić można:

• wykorzystywanie "Solidarności" do rozbijania protestów.

Zarówno w przypadku strajku nauczycieli, jak i pracowników sądów "S" była wykorzystywana do rozgrywania konfliktu. "S" nagle obniżała postulaty przed negocjacjami albo podpisywała rządowe porozumień wbrew innym związkom. Dla pracowników nic dobrego z tego nie wychodziło - nawet znaczące obniżanie żądań nie gwarantowało, że rząd je spełni.

• manipulacje i nagonka medialna

Metodę najbrutalniej zastosowano wobec nauczycieli. Żeby zmiażdżyć protest uruchomiono całą machinę propagandową TVP. Media publiczne wykorzystywano też przy okazji protestu lekarzy.

• Negocjacje pozorowane

Rząd często mówił o nieugiętym stanowisku związków, które nie chcą negocjować, mimo że sam zupełnie ignoruje postulaty i składa oferty nie do zaakceptowania. Umiejętnie organizowano też polityczne show, które miało na celu pozorowanie dialogu czy porozumienia.

W przypadku strajku lekarzy, ministerstwu sprawiedliwości udało się nawet oszukać protestujących i wywinąć się od obowiązku spełnienia najważniejszego postulatu - znaczącego wzrostu nakładów na zdrowie.

• obietnice bez pokrycia i zrzucanie odpowiedzialności

Rząd chętnie odsyła protestujących pracowników budżetówki pod inny adres albo obiecuje coś, za co sam potem nie płaci. Odpowiedzialnością za płace dla nauczycieli obarczano samorządy, chociaż już dziś dopłacają gigantyczne kwoty do edukacji, co deforma spod pióra Zalewskiej jeszcze pogorszyła. Do samorządów odesłano też protestujących pracowników socjalnych, na których zrzucono kolejne obowiązki związane z obsługą rządowych programów, a dofinansowania nie dano.

Fizjoterapeuci i diagności po wielu miesiącach proszenia, grożenia i głodowania, mimo ciągłych obietnic ministerstwa, podwyżek w większości nie dostali. Ministerstwo naobiecywało te same podwyżki kilku zawodom medycznym, po czym przekazało niewielką sumę dla szpitali, którym też obiecało pieniądze na rosnące wydatki spowodowane m.in. podwyżką płacy minimalnej. Od tamtej pory fizjoterapeuci i diagności odbijają się od szpitala, do ministerstwa i z powrotem.

Dialog umarł

„Działania rządu osłabiają wiarę w skuteczność związków. A związki są bardzo potrzebne. To, że kwestie takie jak śmieciówki czy minimalna stawka godzinowa w ogóle trafiły do debaty publicznej, to właśnie ich zasługa. Są ważną opozycją wobec każdej władzy” – mówiła OKO.press Katarzyna Duda.

Protest nauczycieli zakończył się dla edukacji tragicznie. Wielka mobilizacja została osłabiona, razem z wiarą w poprawę sytuacji.

Nauczyciele się nie poddają. ZNP zapowiedziało strajk włoski, Solidarność się od tego protestu odcina i zapowiada akcję wysyłania pocztówek do ministerstwa.

Głodującym lekarzom-rezydentom wiele udało się wywalczyć, m.in. podwyżki, ale inne postulaty zignorowano, łącznie z najważniejszym - zwiększeniem nakładów na zdrowie. Ochrona zdrowia pogrąża się w coraz większej zapaści. W tej chwili trwa protest "Polska to chory kraj", Ministerstwo uważa, że nie ma sobie nic do zarzucenia.

Pracownicy sądów i prokuratury protestowali od września 2018. Rozmowy nabrały tempa na początku października 2019. Kilka dni temu wiceminister Michał Wójcik zdecydował o przyznaniu im 400 zł brutto podwyżki. Związkowcy dowiedzieli się o tym z mediów. "Wywalczone środki są!" informował KNSZZ "Ad Rem". "Szkoda tylko, że dialog społeczny jest, jaki jest... wypadałoby stronę powiadomić nie przez media".

Pracownicy socjalni zawiesili ogólnopolski protest zapowiadany na jesień, na po wyborach, ale do akcji protestacyjnej, która trwa już rok, przyłącza się coraz więcej ośrodków pomocy społecznej. Jak informuje prawo.pl - w całym kraju toczy się równolegle ponad dwadzieścia sporów zbiorowych.

Protest fizjoterapeutów i diagnostów laboratoryjnych wciąż trwa. Na ostatnim spotkaniu ministerstwo przekonywało, że w 75 proc. placówek płacę wzrosły średnio o 350 zł brutto. Według danych związku - w 30 proc. i to nieznacznie. Ministerstwo do dziś nie przedstawiło podstaw swojego wyliczenia.

Co dalej? Lewica ma o czym mówić

Poza zaniedbaniami w budżetówce wątek praw pracowniczych udało się za rządu PiS wyciszyć - głównie dzięki bardzo niskiemu bezrobociu i podnoszeniu płac - ale ukryte problemy pozostały. Zmiana przepisów nie wystarczy, jeśli wciąż osłabiana jest kontrola. Przedsiębiorcy wciąż zatrudniają na śmieciówkach. Najgorzej jest w budownictwie i handlu.

Sektor publiczny też nie daje dobrego przykładu. Z raportu Ministerstwa Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej z sierpnia 2019 wynika, że w 2018 roku to w administracji publicznej odnotowano najwyższy, 33-proc. wskaźnik naruszeń przepisów o minimalnym wynagrodzeniu godzinowym. Co zdumiewające, w 2017 roku pracodawcy publiczni łamali przepisy częściej niż prywatni.

W nadchodzącej kadencji kwestii pracowniczych może nie być już tak łatwo przemilczeć. Szczególnie, że pojawi się lewica, która uważnie śledzi sytuację pracowników.

"Jarosław Kaczyński ma problem, bo będzie w Sejmie odważna opozycja, której będzie się chciało walczyć, która będzie walczyć o prawa pracownicze, lepszą jakość usług publicznych, porządną ochronę zdrowia, podwyżki dla pracowników" - mówił Adrian Zandberg podczas wieczoru wyborczego Lewicy.

I wskazywała na uprawnienia podobnych instytucji w innych krajach. "Mogą prowadzić śledztwo, inspektor stoi pod zakładem, robi zdjęcia, potem zamyka zakład, idzie do kadr po umowy. Nie ma umowy, to mandat. Ale kary nie takie, co tylko połaskoczą, kara dla nieuczciwych ma boleć, powinna być dostosowana do obrotu firmy. To jest w interesie uczciwej większości".

Sam fakt, że posłowie opozycji zaczną mówić o czymś tak nieobecnym w dyskusji politycznej jak Państwowa Inspekcja Pracy, może być jakościową zmianą. To jedno z najważniejszych zadań dla lewicy w przyszłym Sejmie: sprawić, że ciągnące się miesiącami spory z pracownikami budżetówki, pogłębiające się niedofinansowanie samorządów i PIP zyskają w debacie publicznej należne miejsce. Bo tylko to daje szanse na ostateczną zmianę i poprawę sytuacji polskich pracowników.