Rzecznik TSUE: Izba Dyscyplinarna SN niezgodna z prawem UE, KRS powołana nieprawidłowo

Rzecznik Generalny Trybunału Sprawiedliwości UE uznał, że Izba Dyscyplinarna Sądu Najwyższego nie spełnia wymogów prawa unijnego, bo neo-KRS brała udział w procesie powoływania do niej sędziów. Wystawia też miażdżącą ocenę nowej Krajowej Radzie Sądownictwa. To już trzecia opinia Rzecznika Generalnego uznająca reformy PiS za sprzeczne z prawem UE.

„Nowo utworzona Izba Dyscyplinarna polskiego Sądu Najwyższego nie spełnia wymogów niezawisłości sędziowskiej ustanowionych w prawie Unii Europejskiej, a sposób powoływania członków Krajowej Rady Sądownictwa ujawnia nieprawidłowości, które mogą zagrozić jej niezależności od organów ustawodawczych i wykonawczych” - ocenił Rzecznik Generalny Trybunału Sprawiedliwości UE prof. Jewgienij Tanczew, w opinii wydanej w sprawie trzech połączonych pytań prejudycjalnych zadanych przez Sąd Najwyższy.

Przypomnijmy: Sąd Najwyższy 20 września 2018 roku i 3 października 2018 roku na kanwie postępowań dotyczących sędziów Sądu Najwyższego i Naczelnego Sądu Administracyjnego zadał TSUE trzy pytania prejudycjalne (sprawy C-585/18, C-624/18, C-625/18). SN zapytał TSUE o „zdolność KRS do wykonywania konstytucyjnego zadania stania na straży niezależności sądów i niezawisłości sędziów” w związku z jej upolitycznieniem, a także o to, czy Izba Dyscyplinarna Sądu Najwyższego „jest niezależnym i niezawisłym sądem w rozumieniu prawa unijnego”.

„Z uwagi na to, że rady sądownictwa mają kluczowe znaczenie dla zagwarantowania niezależności sądownictwa w jurysdykcjach, w których zostały utworzone, oraz że one same powinny być niezależne i wolne od wpływu organów ustawodawczych i wykonawczych na realizację ich zadań, istnieją uzasadnione podstawy do tego, by obiektywnie wątpić w niezależność Izby Dyscyplinarnej w świetle roli, jaką organy ustawodawcze odgrywają w procesie wyboru 15 sędziów będących członkami KRS, oraz roli, jaką ten organ odgrywa przy naborze sędziów, którzy mogą następnie zostać powołani przez Prezydenta RP" - ocenił prof. Jewgienij Tanczew, wybitny bułgarski prawnik, który przed objęciem funkcji Rzecznika Generalnego w Trybunale Sprawiedliwości UE był m.in. Prezesem Trybunału Konstytucyjnego Bułgarii (cytat na podstawie komunikatu prasowego Trybunału Sprawiedliwości UE).

Dwie poprzednie opinie zostały wydane w ramach rozpatrywania przez Trybunał Sprawiedliwości UE skarg Komisji Europejskiej na przepisy ustawy o Sądzie Najwyższym (opinia z 11 kwietnia 2019 roku) oraz ustawy o sądach powszechnych (opinia z 20 czerwca 2019 roku).

Ustawa o SN naruszyła niezawisłość sędziów

W poniedziałek 24 czerwca 2019 roku Trybunał Sprawiedliwości UE wydał historyczny i przełomowy wyrok w sprawie ze skargi Komisji Europejskiej przeciw Polsce na przepisy ustawy o Sądzie Najwyższym. Wielka Izba TSUE podzieliła stanowisko Tanczewa, uznając, że przepisy skracające sędziom SN czas orzekania w trakcie trwania kadencji naruszały zasadę ich nieusuwalności i niezawisłości.

Jesienią 2019 roku Wielka Izba Trybunału Sprawiedliwości UE wyda także wyrok w sprawie drugiej skargi Komisji dotyczącej przepisów ustawy o sądach powszechnych.

Opinie Rzecznika Generalnego oraz wyrok Wielkiej Izby Trybunału Sprawiedliwości nie są zaskoczeniem dla znawców prawa europejskiego oraz czytelników OKO.press. Taki obrót spraw przewidzieli eksperci zasiadający w Radzie Archiwum Osiatyńskiego, dr Piotr Bogdanowicz z Katedry Prawa Europejskiego Wydziału Prawa i Administracji UW oraz dr Maciej Taborowski, obecnie zastępca Rzecznika Praw Obywatelskich - warto przypomnieć sobie ich analizy, dostępne m.in. tu, tu, tu.

Dobra wiadomość dla obywateli, fatalna dla rządu PiS

Wyrok Trybunału Sprawiedliwości w sprawie skargi KE na ustawę o SN (24 czerwca) oraz negatywna ocena legalności Izby Dyscyplinarnej SN, a także Krajowej Rady Sądownictwa (27 czerwca) przez Rzecznika Generalnego TSUE to dobre wiadomości dla obrońców praworządności w Polsce.

Potwierdzają, że zmiany w sądach, które przeforsował rząd PiS, są nie do pogodzenia ze standardami prawa unijnego, a wprowadzając je, polskie władze ustawodawcze i wykonawcze naruszyły zobowiązania Polski jako państwa członkowskiego UE.

Przypomnijmy: w czasie wielkich protestów w obronie sądów w lipcu 2017 roku Prezydent Duda podpisał ustawę o sądach powszechnych, a dwie inne przyjęte przez parlament ustawy, o SN i KRS, zawetował; Prezydent zaproponował później swoje projekty tych ustaw, które, po licznych zmianach, zostały przyjęte.

Opinia Tanczewa to też wielki policzek dla nowej Krajowej Rady Sądownictwa, której na rozprawach i w czasie wysłuchań przed TSUE zaciekle bronili przedstawiciele polskiego rządu oraz przedstawiciele samej KRS - domagając się nawet wyłączenia Prezesa Trybunału Sprawiedliwości UE Koena Lenaertsa z rozprawy w sprawie pytań prejudycjalnych SN.

W wyroku dotyczącym ustawy o Sądzie Najwyższym Trybunał Sprawiedliwości UE zaznaczył, że rządy państw członkowskich, przeprowadzając, zgodnie ze swoimi prerogatywami, reformy sądownicze, muszą zawsze dbać o to, żeby te zmiany były zgodne z prawem UE.

Wielka rola rad sądownictwa

Z kolei Rzecznik Generalny, w wydanej dzisiaj opinii, obszernie mówił o roli rad sądownictwa w gwarantowaniu niezależności sądów. Rzecznik Tanczew podkreślił, że w wielu krajach UE rady sądownictwa i podobne im organy odgrywają zasadniczą rolę w zapewnieniu niezależności oraz autonomii sądownictwa. Ich misją jest stanie na straży niezależności sądów i niezawisłości sędziów, dlatego muszą być wolne od wpływów ze strony władzy ustawodawczej i wykonawczej. Ponadto, skład rad sądownictwa musi gwarantować ich niezależność i skuteczne działanie. Rzecznik Generalny zaznaczył, że w radach sądownictwa powinni zasiadać sędziowie wybrani przez członków ich środowiska, aby uniknąć manipulacji i nadmiernej presji. Procedura wyboru powinna być obiektywna z zapewnieniem szerokiej reprezentacji sędziów.

Paradoksalnie, eurosceptyczny rząd Prawa i Sprawiedliwości, który domagał się mniejszej ingerencji UE w sprawy państw członkowskich i wielokrotnie podważał kompetencje Trybunału Sprawiedliwości do oceny zmian w sądach, doprowadził do tego, że europejski standard niezawisłości sądownictwa i zobowiązania państw członkowskich w zakresie realizowania zasady praworządności zostają doprecyzowane przez najważniejszy sąd Unii Europejskiej.

Trybunał Sprawiedliwości UE oceni zmiany w sądach

Rzecznicy generalni i sędziowie w Trybunale Sprawiedliwości UE mają ręce pełne roboty.

Jesienią 2019 roku Wielka Izba Trybunału Sprawiedliwości UE wyda wyrok w sprawie drugiej skargi Komisji Europejskiej dotyczącej przepisów ustawy o sądach powszechnych (20 czerwca 2019 roku Rzecznik Generalny Tanczew wydał opinię, w której rekomenduje Wielkiej Izbie uznanie tych przepisów za niezgodne z prawem unijnym).

Jest prawdopodobne, że jesienią 2019 roku Komisja Europejska zaskarży Polskę do TSUE - tym razem za nowy system dyscyplinujący sędziów. Na razie Komisja Europejska wszczęła postępowanie w tej sprawie i notyfikowała je polskiemu rządowi, wysyłając letter of formal notice.

Polski rząd w przewidzianym terminie 3 czerwca 2019 roku wysłał Komisji odpowiedź. Komisja Europejska analizuje teraz odpowiedź polskiego rządu. Jeśli będzie niesatysfakcjonująca, być może rząd PiS czeka kolejna batalia w Luksemburgu.

Oprócz rozpatrywania skarg Komisji Europejskiej na Polskę, Trybunał Sprawiedliwości UE wyda orzeczenia w odpowiedzi na kilkanaście pytań prejudycjalnych zadanych przez polskie sądy - w tym Sąd Najwyższy - dotyczących rozmaitych aspektów reform PiS, które mogą być sprzeczne z prawem Unii Europejskiej.

Działania Trybunału Sprawiedliwości będziemy dalej monitorować oraz wyjaśniać na łamach Archiwum Osiatyńskiego i OKO.press, a także - po angielsku - na stronie Rule of Law in Poland.