Senat przyjmie ustawę przywracającą rządy prawa. Analizujemy, co opozycja zapisała w projekcie naprawczym

Prace nad projektem prowadził zespół roboczy pod patronatem Marszałka Senatu Tomasza Grodzkiego. Trwały od 5 grudnia 2019 roku. To wtedy Izba Pracy Sądu Najwyższego na podstawie kryteriów unijnego Trybunału Sprawiedliwości orzekła, że Izba Dyscyplinarna SN nie jest sądem w rozumieniu prawa UE. A nowa Krajowa Rada Sądownictwa nie jest organem niezależnym.

- tłumaczą w uzasadnieniu autorzy projektu.

Zarazem podkreślają, że sprzątanie po "dobrej zmianie" w sądownictwie będzie wymagało dalszych, szeroko zakrojonych działań legislacyjnych - kolejnych nowelizacji ustaw o KRS i SN.

Projekt naprawczy realizuje rekomendacje Komisji Weneckiej Rady Europy, która odwiedziła Warszawę 9-10 stycznia. Sprawozdawcy KW sugerowali polskim parlamentarzystom m.in. powrót do starego sposobu wyboru członków KRS.

Składając projekt, opozycja pokazuje, że ma pomysł, jak wyjść z kryzysu rządów prawa, do którego doprowadziły "reformy" PiS. Odrzucając projekt tzw. ustawy "kagańcowej" 17 stycznia 2020, dała też wyraźny znak, że nie zamierza biernie przyglądać się kolejnym zamachom na niezależność wymiaru sprawiedliwości.

Nowa, lepsza KRS

Projekt zakłada przede wszystkim cofnięcie "reformy" PiS w Krajowej Radzie Sądownictwa. W jej efekcie 15 członków-sędziów KRS w 2018 roku wybrał Sejm, a nie środowisko sędziowskie.

Senatorzy KO, Lewicy i PSL chcą odpolitycznić Radę i wrócić do starego systemu. Członkowie-sędziowie wybierani byliby znów przez samych sędziów:

1. Sądu Najwyższego – 1 sędzia tego Sądu;
2. sądów apelacyjnych – 1 sędzia sądu powszechnego;
3. okręgowych – 2 sędziów sądów powszechnych;
4. rejonowych – 8 sędziów sądów powszechnych;
5. wojskowych – 1 sędzia sądu wojskowego;
6. Naczelnego Sądu Administracyjnego – 1 sędzia tego Sądu;
7. wojewódzkich sądów administracyjnych – 1 sędzia wojewódzkiego sądu administracyjnego.

Oprócz sędziów prawo do zgłoszenia kandydata na członka Rady mieliby Rzecznik Praw Obywatelskich, Naczelna Rada Adwokacka, Krajowa Rada Radców Prawnych, Krajowa Rada Prokuratorów przy Prokuratorze Generalnym oraz grupa co najmniej 2000 obywateli.

W ten sposób wykluczają sędziów zaangażowanych w bieżącą politykę.

Wybory do KRS byłyby bezpośrednie i tajne.

Prześwietlić neo-KRS

Projekt ma też posprzątać prawny bałagan związany z działalnością neo-KRS.

Przede wszystkim art. 7 mówi o

Sędziowie i asesorzy powołani na wniosek wadliwie ukształtowanej Rady straciliby stanowiska. W ciągu miesiąca od wejścia w życie nowej ustawy musieliby złożyć oświadczenie o zrzeczeniu się urzędu. Jednocześnie mogliby zgłosić zamiar powrotu na poprzednie stanowisko. A także mieć prawo ponownego ubiegania się o urząd sędziego, tym razem w procedurze z udziałem uzdrowionej KRS.

Autorzy projektu podkreślają, że odmowa zrzeczenia się urzędu będzie interpretowana jako oczywista i rażąca obraza przepisów prawa, "za którą sąd dyscyplinarny wymierza karę złożenia sędziego z urzędu".

Aby uniknąć chaosu prawnego, senatorzy proponują zarazem, by utrzymać w mocy orzeczenia wydane przez składy sędziowskie, których członkami byli wadliwie powołani sędziowie. W ciągu roku od wejścia w życie ustawy takie orzeczenia będą jednak mogły być zaskarżone albo poddane wznowieniu.

Moc utraciłyby natomiast te wyroki, w których wydawani brali udział sędziowie Izby Dyscyplinarnej Sądu Najwyższego.

Izba Dyscyplinarna do likwidacji

Ta ma bowiem zniknąć - zostać zlikwidowana, a jej sędziowie usunięci z SN.

Wszczęte i niezakończone sprawy toczące się w Izbie miałyby zostać przekazane - w zależności od zakresu sprawy - do Izby Karnej lub Izby Pracy i Ubezpieczeń Społecznych.

"Jedną z istotnych tez, wynikających zarówno z Wyroku TSUE, jak i Wyroku SN, jest wyraźne wyartykułowanie wątpliwości co do statusu Izby Dyscyplinarnej jako sądu w rozumieniu prawa UE. W świetle przywołanych wyroków, a także poglądów doktryny prawa, Izba Dyscyplinarna nie spełnia podstawowych wymagań pozwalających uznać ją za niezależny i niezawisły sąd" - napisali autorzy w uzasadnieniu.

"Zarówno prawo UE, jak i Konstytucja nie przewidują instytucji zajmujących się wymiarem sprawiedliwości, które znajdują się poza strukturą niezależnego i niezawisłego sądownictwa, stanowiąc w istocie sąd wyjątkowy" - podkreślają senatorowie.

O tym, że Izba Dyscyplinarna spełnia wszystkie cechy sądu wyjątkowego - przewidzianego przez polską Konstytucję tylko na czas wojny - wielokrotnie mówili eksperci prawni. I podkreślali, że jedynym rozwiązaniem będzie jej likwidacja i usunięcie z SN powołanych do niej sędziów.

"[...] Likwidacja Izby Dyscyplinarnej pociąga za sobą stwierdzenie nieważności wszystkich wydanych przez nią rozstrzygnięć, a także zakończenie stosunku służbowego urzędników powołanych w jej skład. Urzędnicy Ci nie posiadają prawa do zachowania uposażenia właściwego dla przejścia sędziego w stan spoczynku" - podkreślają w uzasadnieniu projektodawcy.

Wolność od nacisków

Autorzy projektu chcą przywrócić sądom utraconą autonomię i niezależność od władzy wykonawczej.

I tak Prezydent będzie mógł określić liczbę stanowisk w SN i liczbę prezesów Izb tylko na wniosek Zgromadzenia Ogólnego Sędziów SN. To Zgromadzenie Ogólne, a nie Prezydent, będzie także decydowało o treści Regulaminu SN.

Autorzy zamierzają również uszczuplić kompetencje Ministra Sprawiedliwości na rzecz Pierwszego Prezesa SN. Projekt zakłada np., że to I Prezes będzie wybierał rzecznika dyscyplinarnego sędziów sądów powszechnych i jego zastępców.

Obecnie działający rzecznicy z nadania ministra Zbigniewa Ziobry - Piotr Schab, Michał Lasota i Przemysław Radzik - zasłynęli jako szczególnie gorliwi prześladowcy sędziów krytykujących "reformy" PiS. Jak wynika z wyroku sądu dyscyplinarnego we Wrocławiu z 14 stycznia 2020 ich działania mogły być bezprawne.