Kluczowe godziny dla polskiej demokracji. Wiemy, co może zrobić Kaczyński [5 SCENARIUSZY]

Nie wiemy, co się wydarzy w najbliższych 24 godzinach w Sejmie. Wiemy natomiast, jakie scenariusze wydarzeń wchodzą w grę.

Przygrywka: Sejm nie zajmuje się ustawą pocztową ani dziś, ani jutro

A jeśli ustawa, wokół której dziś jest tyle szumu, w ogóle nie wejdzie pod obrady Sejmu?

We wtorek Senat przegłosował uchwałę odrzucającą ustawę o wyborach pocztowych. Był to ruch zaskakujący, bo głosowanie planowane było na dziś (środa, 6 maja). Odbyło przy niemal pełnej mobilizacji opozycji i demobilizacji PiS (13 brakujących senatorów). Senat nie wysłał jednak swojej uchwały do Sejmu. Wicemarszałkini Senatu Gabriela Morawska-Stanecka powiedziała OKO.press, że zrobi to dopiero w środę wieczorem. Uchwała ma znaleźć się w Sejmie po wieczornej (początek o godz. 20:30) debacie kandydatów na prezydenta w TVP i TVP Info. Nie jest pewne, czy Sejm zajmie się nią tego samego dnia.

A może... nie zajmie się nią wcale?

O takim scenariuszu politycy rozmawiają od kilku dni. Formalnie to możliwe. PiS postąpił tak z ustawą o podatku cukrowym.

Ustawodawca najwyraźniej założył, że parlament nie chce tracić czasu na zbędne ustawy i jeśli nad czymś debatuje w dwóch izbach, to po to, żeby to uchwalić.

Nie musiałby się konfrontować z potencjalną przegraną. A przegrana w Sejmie w tak ważnym głosowaniu to podkopanie zaufania do obozu, który dowodzi krajem w czasie kryzysu. A także ryzyko destabilizacji politycznej, bo "zdrada" Gowina i jego ludzi mogłaby się powtarzać przy innych głosowaniach.

Być może jednak wiedza jest lepsza niż niewiedza? A świadomość tego, na kogo można liczyć w sytuacji ostatecznej, jest w polityce (i nie tylko) bardzo ważna. Bez głosowania Kaczyński takiej wiedzy by nie miał.

W wariancie bez głosowania PiS mógłby próbować zorganizować wybory tradycyjne, np. 23 maja, albo ogłosiłby stan nadzwyczajny (raczej wyjątkowy niż stan klęski żywiołowej). Poniżej opisujemy scenariusze, które wchodzą w grę. Nie dajemy głowy, że to pełna lista, bo - jak pisaliśmy w OKO.press - fantazja prezesa Kaczyńskiego jest nieograniczona.`

Scenariusz 1: mieszane wybory prezydenckie 17 lub 23 maja. Tradycyjne z możliwością głosowania korespondencyjnego

Ten scenariusz zakłada, że w Sejmie przepada ustawa o wyborach pocztowych lub w ogóle nie jest głosowana.

Zabezpieczeniem na taką ewentualność jest wysłanie przez Elżbietę Witek pytania do Trybunału Konstytucyjnego. Trybunał miałby pomóc przesunąć wybory o dwa tygodnie, a obóz władzy mógłby je jakkolwiek przygotować organizacyjnie. Pomoc opanowanego przez PiS TK jest potrzebna obozowi władzy, bo wszelkie prawne (choć niezgodne z Konstytucją) podkładki dla przesunięcia wyborów są właśnie w ustawie o głosowaniu korespondencyjnym.

ZYSKI

• Andrzej Duda zachowuje szansę na wygraną. Nie wiadomo, jak w głosowaniu przy urnach zachowają się wyborcy opozycji, spora grupa z pewnością będzie bojkotować również te wybory, a to zwiększa szanse Dudy.
• Uniknięcie kompromitacji, jaką byłyby wybory 10 maja (także z powodów logistycznych).

RYZYKA

• W tradycyjnych wyborach 17 lub 23 maja Andrzej Duda nie może być pewny wygranej. Oczywiście, o ile opozycyjni wyborcy uznają, że jednak zagłosują (to ryzyko jest jednak niewielkie).
• Wybory majowe - bez względu na formę - nadal będą niezgodne z prawem, o czym szczegółowo pisała w OKO.press Bianka Mikołajewska.
• PiS naraża się na krytykę w Unii Europejskiej, z której opiniami Polacy się liczą.
• W przypadku wyborów tradycyjnych ryzyko epidemiczne jest trudne do oszacowania, ale z pewnością wysokie. Do tego minister Szumowski wskazywał, że takie wybory są obecnie niedopuszczalne - ich przeprowadzenie skompromitowałoby popularnego ministra. Gdyby okazało się natomiast, że dwa, trzy tygodnie po wyborach liczba zakażeń znacząco wzrosła, gniew społeczny mógłby zachwiać obozem władzy.

Scenariusz 2: przedterminowe wybory parlamentarne (być może razem z prezydenckimi)

Jeśli PiS przegra głosowanie w Sejmie 6 lub 7 maja, będzie to oznaczało, że gabinet Mateusza Morawieckiego nie ma stabilnej sejmowej większości. Przy każdym głosowaniu rząd będzie się chwiał, a targi i polityczne przekupstwo staną się codziennością. Do tego PiS będzie musiał wcielić w życie skutki szantażu wobec Porozumienia i wyrzucić krnąbrnych posłów z koalicji.

Jak? Raczej nie poprzez samorozwiązanie Sejmu. Do tego potrzeba większości 2/3, czyli oprócz Zjednoczonej Prawicy również części opozycji. A na opozycji jedynie w PSL przychylnie myśli się o przedterminowych wyborach. Z drugiej strony jednak pozostałym partiom opozycyjnym trudno byłoby zagłosować przeciw: jak wytłumaczyliby wyborcom, że nie skorzystali z okazji, by skrócić kadencję PiS-u?

Inna droga to trzykrotne nieuchwalenie wotum zaufania dla rządu. Tę konstytucyjną ścieżkę dałoby się wyczerpać w czasie ok. trzech miesięcy.

Ten wariant ma również swoją wariację: nie jest wykluczone, że wybory parlamentarne odbyłyby się wówczas w sierpniu razem z przesuniętymi wyborami prezydenckimi (więcej o tym w kolejnych scenariuszach).

Co PiS zyskałby lub stracił na przedterminowych wyborach parlamentarnych?

ZYSKI

• PiS może te wybory wygrać. I to nawet ze sporą przewagą. Według sondażu IPSOS dla OKO.press PiS może w tej chwili liczyć na poparcie 38 proc. To sporo mniej niż w wyborach w październiku 2019 (43,59 proc.), ale jeszcze mniej otrzymują inne partie opozycyjne.
• Opozycja jeszcze bardziej się podzieli. Wcześniejsze wybory to nie jest coś, o czym dziś marzą opozycyjne partie (być może z wyjątkiem PSL). W takich wyborach zapewne wystartuje - zakładana ad hoc - partia Szymona Hołowni, co może doprowadzić do rozdrobnienia opozycyjnych głosów, albo znaczących przetasowań na scenie politycznej, zwłaszcza, gdyby równolegle odbywały się wybory prezydenckie.

RYZYKA

• PiS może te wybory przegrać. Im później by się odbyły, tym bardziej niepewny jest wynik. Z każdym tygodniem Polacy boleśniej będą odczuwać skutki kryzysu gospodarczego, liczba tracących pracę będzie rosła.
• „Partia Hołowni" może zmobilizować wyborców, którzy ostatnio zniechęcili się do opozycji. Zatem opozycja jako całość może zyskać.
• Urosnąć może też Konfederacja - zgodnie z politologiczną tezą, że w czasach kryzysu zyskują ugrupowania skrajne.
• Wybory parlamentarne w czasie pandemii i kryzysu to ryzyko samo w sobie - niepewność, jak prowadzić kampanię, możliwość zwiększania liczby zarażonych.
• Obóz, który naraża się na wyborcze „sprawdzam", może być postrzegany jako niestabilny, a zatem nieodpowiedni na czas kryzysu. Kaczyński już raz (w 2007 roku) przegrał z kretesem wybory, które miały umocnić jego władzę.

Scenariusz 3: wybory prezydenckie w lipcu dzięki Sądowi Najwyższemu

Ten scenariusz nie był dotąd w centrum publicznej uwagi. Jako pierwsza opisała go we wtorek 5 maja „Rzeczpospolita", a w środę komentował przychylnie sympatyzujący z PiS portal wPolityce.

Wybory nie odbywają się 10 maja, a marszałek Witek nie przekłada ich na żadną inną datę. Mija zatem konstytucyjny termin. Wtedy wkracza Sąd Najwyższy i ogłasza nieważność wyborów, które... się nie odbyły. W takim przypadku trzeba rozpisać nowe wybory, wszystkie procedury biegną od początku: od zgłaszania kandydatów, przez zbieranie podpisów, aż po kampanię wyborczą.

ZYSKI

• PiS działa mniej więcej w zgodzie z prawem.
• Obóz władzy robi unik: nie realizuje scenariusza opozycji (stan nadzwyczajny), ale też nie naraża się na kompromitację w wyborach pocztowych.
• Termin wyborów jest nieodległy, Andrzej Duda wciąż ma szansę na zwycięstwo, być może nawet w pierwszej turze.

RYZYKA

• Czy można tak po prostu nie zorganizować wyborów, które zostały rozpisane? Czy politycy i urzędnicy nie musieliby odpowiedzieć np. za niedopełnienie obowiązków? Takiej sytuacji w Polsce nie było, nie ma precedensów.
• Rozpisanie wyborów od początku oznacza, że można by w nich wystawić nowych kandydatów. To dotyczy zwłaszcza Platformy Obywatelskiej, która może szukać innej osoby, by zastąpić Małgorzatę Kidawę-Błońską, której notowania są dramatycznie niskie (Tomasz Grodzki? jeden z samorządowców? Donald Tusk?). Strategicznie dobrany kandydat lub kandydatka mogłaby zagrozić łatwemu zwycięstwu Andrzeja Dudy.
• Strata, której nie poniesie PiS, ale my, obywatele: miliony złotych, które wydano na przygotowania do wyborów majowych, w tym druk kart do głosowania, zostaną wyrzucone w błoto. Ale obciąży to konto Kaczyńskiego.

Scenariusz 4: stan nadzwyczajny

Tego wariantu PiS unikał jak ognia. Oficjalnie z powodu odszkodowań, które musiałby wypłacać Skarb Państwa (prof. Ewa Łętowska obaliła tę tezę w OKO.press). Wchodzi w grę zwłaszcza wtedy, gdyby PiS przegrał sejmowe głosowanie ustawy pocztowej. Coraz częściej mówi się o scenariuszu stany wyjątkowego. Ale nawet, gdyby został wprowadzony, Sejm w ciągu 48 godzin mógłby go odwołać bezwzględną większością głosów.

ZYSKI

• Gdyby rząd ogłosił stan klęski żywiołowej, miałby poparcie całej klasy politycznej. Wybory zostałyby przesunięte co najmniej na sierpień.

RYZYKA

• Wprowadzenie stanu klęski żywiołowej to przyznanie racji opozycji, która wzywa do tego od wielu tygodni. Wyglądałoby to na podwójną niekonsekwencję rządu, który właśnie otwiera gospodarkę i twierdzi, że sytuacja epidemiczna się poprawia.
• Stan wyjątkowy zaś naraża PiS na krytykę Unii Europejskiej, byłby jasnym sygnałem autorytarnych zakusów władzy.
• Odsunięcie wyborów sprawia, że szanse Dudy na reelekcję maleją.

Scenariusz 5: dymisja prezydenta

O takim rozwiązaniu głośno było w poniedziałek, 4 maja, napisał o nim wtedy Onet. Andrzej Duda jednak do dymisji się nie podał. Ten scenariusz wciąż nie jest jednak wykluczony, bo również pozwalałby uniknąć organizacyjnie niemożliwych wyborów 10 maja.

ZYSKI

• Rozwiązanie zgodne z Konstytucją. Byłoby jak przecięcie węzła gordyjskiego - proste, choć toporne.

STRATY

• Trudno wytłumaczyć wyborcom PiS, dlaczego ich prezydent rezygnuje z urzędu kilka dni przed wyborami i dalej kandyduje.
• PiS przyznawałby się pośrednio do porażki, że nie jest w stanie w normalnym czy nawet nienormalnym trybie doprowadzić do wyborów.