„Ziemia obiecana” Kamili Dorbach w PISF. Ale czy można zastępować kogoś, kogo nie ma?

Dziś (w czwartek, 25 września) na 50. Festiwalu Filmów Fabularnych w Gdyni (na zdjęciu głównym – gala otwarcia) odbędzie się okrągły stół o polskiej kinematografii. Z pewnością weźmie w nim udział Kamila Dorbach, która 23 czerwca 2025 została dyrektorką Instytutu, pokonując w konkursie znakomitą rywalkę – Magdalenę Srokę. Mało kto zwrócił uwagę na zaskakujący skład jury, a także korzystne dla niektórych jurorów decyzje finansowe Instytutu (pisała o tym „Wyborcza”). Ale dyrektorką jest? Jest.

To nie koniec dobrych wiadomości dla Dorbach. 22 września Sąd Rejonowy w Warszawie oddalił w pierwszej instancji powództwo jej poprzedniczki Karoliny Rozwód, która żądała przywrócenia do pracy lub odszkodowania. Twierdziła, że rezygnację z funkcji dyrektorki złożyła pod presją „groźby bezprawnej”, jaką 30 października 2024 wywierali na nią ówczesna ministra kultury Hanna Wróblewska i jej dyrektor od filmu Maciej Dydo. Sąd posłuchał zeznań tej pary (odrzucił innych świadków) i uznał, że Rozwód „złożyła wniosek o odwołanie świadomie i bez nacisków”. Będzie apelacja, ale wyrok (nieprawomocny) jest.

Wcześniej kancelaria Hasik Rheims & Partnerzy uzyskała w Sądzie Okręgowym w Warszawie tzw. zabezpieczenie roszczenia PISF względem Rozwód, o zaniechanie naruszania dobrego imienia Instytutu. Neo-sędzia Łukasz Szyszka zakazał Rozwód wypowiadania się na temat okoliczności jej odejścia z PISF, w tym podpisania umowy na „Ministrantów”. Tymczasem film w reżyserii Piotra Domalewskiego zbiera właśnie pochwały w konkursie głównym w Gdyni, co stoi w pewnej sprzeczności z aferą, jaką rozpętał PISF.

W OKO.press opisaliśmy też drugie doniesienie na Rozwód za rzekome forsowanie umowy na film „Szpiedzy” ze względu na „stosunki osobiste z beneficjentem”, czytaj – Robertem Kijakiem z Agorowej spółki Next Film. Rozwód i Kijak opowiedzieli, jak to było z umową, a przy okazji Kijak opisał kolejne miesiące negocjacji, już po odejściu Rozwód, zakończone dodatkowym warunkiem zawarcia umowy – podpisania klauzuli egzekucyjnej na wypadek, gdyby prokuratura postawiła mu zarzut.

Prof. Ewa Łętowska komentowała: „Dramat polega na tym, że strona silniejsza jest na pozór partnerem umowy, ale staje się także jej wszechwładnym egzekutorem. Producent filmowy jest bezradny, bo nie ma już sądowej drogi odwoławczej od decyzji PISF”. Mec. Grzegorz Kukowka uznał, że „taka praktyka jest trudna do pogodzenia z zasadą domniemania niewinności”.

Robert Kijak i Leszek Bodzak z firmy Aurum Film Bodzak Hickinbotham, producenta „Ministrantów” 15 września udali się do Rady PISF ze skargą na sposób traktowania producentów. Być może temat wróci dziś podczas okrągłego stołu.

W parę godzin po tych publikacjach OKO.press PISF wydał spokojny w tonie komunikat, w którym nie odnosząc się do istoty zarzutów, uzasadniał praktykę klauzul egzekucyjnych troską o publiczne pieniądze. Kontrastuje to z wcześniejszymi reakcjami na nasze publikacje (a także teksty „Wyborczej”), kiedy kancelaria Hasik Rheims & Partnerzy wzywała OKO.press do „zaniechania rozpowszechniania nieprawdziwych informacji i nieuzasadnionych ocen PISF oraz jego pracowników, w tym Zastępcy Dyrektora„, groziła pozwami i domagała się czołobitnych przeprosin ”w ciągu trzech dni".

Jak poinformował nas rzecznik prokuratury okręgowej w Warszawie Piotr Skiba, śledztwo w kilku sprawach Radosława Śmigulskiemu (dyr. PISF od grudnia 2017 do kwietnia 2024 roku) i dołączonych dwóch sprawach Karoliny Rozwód, może się znacznie opóźnić. Za jakiś czas zobaczymy, czy skończy się – jak donosił PISF – postawieniem Rozwód zarzutu spowodowania (przy pomocy umowy na „Ministrantów”) „znacznej szkody w obrocie gospodarczym” (art. 296 k.k.), czy może zarzutem „fałszywego zawiadomienia o przestępstwie” (art. 238 k.k.). Albo skończy się niczym.

Generalnie, Kamili Dorbach udało się zażegnać kryzys, ale w sprawie pojawił się nowy wątek.

W kwietniu 2025 pełnomocnik Karoliny Rozwód mec. Paweł Bryłowski zawiadomił rzecznika dyscypliny finansów, że „Polski Instytut Sztuki Filmowej, od czasu odwołania z funkcji Dyrektora Pani Karoliny Rozwód pozostaje bez organu uprawnionego do jego reprezentacji [ponieważ] zgodnie z ustawą o kinematografii organem Instytutu jest Dyrektor, a Pani Kamila Dorbach jest jedynie »zastępcą« nieistniejącego Dyrektora”.

Pytamy PISF: wicedyrektorka czy p/o dyrektora?

15 września 2025 zapytaliśmy PISF: „Pojawiają się wątpliwości prawne dotyczące tego, czy Kamila Dorbach mogła po rezygnacji Karoliny Rozwód zarządzać PISF. Przepisy, w tym regulamin PISF, przewidują podejmowanie decyzji przez wicedyrektora »pod nieobecność dyrektora«, ale nie obejmuje to sytuacji, gdy dyrektora nie ma. Mówiąc potocznie, nie można być zastępcą nieistniejącej osoby”.

Pytanie trzeba było jednak skomplikować, ponieważ w oficjalnych wypowiedziach pojawiła się sugestia, że Dorbach pozostając zastępczynią występowała jednocześnie w innej roli, czyli p/o dyrektora PISF.

W lutym 2025 min. Wróblewska odpowiadała na interpelację posłanek Lewicy Darii Gosek-Popiołek i Doroty Olko: "MKiDN wskazuje, że obecnie

W ramach swoich uprawnień wykonuje wszelkie czynności przewidziane dla dyrektora w ustawie o kinematografii, w tym podejmuje decyzje w zakresie udzielania dofinansowań. Zapewnia to ciągłość działania PISF do czasu wyłonienia w konkursie nowego dyrektora" (konkurs zapowiadany był na luty-marzec, ale ministra opóźniła go o trzy miesiące).

W marcu 2025 zapytałem rzecznika PISF Daniel Witowskiego, czy Dorbach „jest zastępcą dyrektora PISF czy też p/o dyrektora”. Odpowiedział tak jak Wróblewska: „pełniącym obowiązki Dyrektora PISF jest Zastępca Dyrektora, p. Kamila Dorbach”.

Także media (np. „„Rzeczpospolita”) określały Dorbach czasem jako p/o dyrektora.

Dlatego w mailu z 15 września poprosiłem PISF o doprecyzowanie: „Czy to znaczy, że Kamila Dorbach kierowała placówką i podejmowała decyzje finansowe jako p/o dyrektora? A jeśli tak, to kiedy została nominowana na to stanowisko?”.

PISF: Pod nieobecność nieobecnego dyrektora

W odpowiedzi PISF całkowicie pominął to pytanie i w ogóle wątek p/o dyrektora i skupił się na dowodzeniu, że „sprawowanie funkcji przez Zastępcę Dyrektora pod nieobecność Dyrektora obejmuje zarówno okres, kiedy Dyrektor formalnie jest powołany, ale nie może wykonywać pracy w danym momencie, jak również sytuacje, kiedy Dyrektor złoży rezygnację bądź zostaje odwołany”.

Zapis z ustawy o kinematografii czy z regulaminu PISF, że „Dyrektora zastępuje w czasie nieobecności Zastępca Dyrektora, a w przypadku jego nieobecności inny wskazany pracownik Instytutu w granicach udzielonego mu pełnomocnictwa”, został więc zinterpretowany maksymalnie szeroko. Tak szeroko, że zastępca miałby zastępować także... wakat.

"Z samej istoty zastępstwa wynika, że zastępca dyrektora zastępuje dyrektora, a więc pełni funkcje przypisane dyrektorowi, gdy ten sam ich nie pełni.

Wprowadzenie funkcji Zastępcy Dyrektora w Ustawie o kinematografii mogło mieć na celu zabezpieczenie prawidłowego funkcjonowania Instytutu w przypadku czasowego braku obsadzenia stanowiska Dyrektora. Upoważnienie Zastępcy Dyrektora obowiązuje zatem niezależnie od tego, czy stanowisko Dyrektora Instytutu jest w danym czasie objęte".

Dla tego karkołomnego rozumowania PISF znajduje uzasadnienie: „odmienne stanowisko skutkowałoby paraliżem jednostki [PISF] i podważeniem sensu jej funkcjonowania w okresie wakatu na stanowisku kierownika jednostki”.

Podpisywała się zawsze jako wicedyrektorka

Odpowiedź PISF z 15 września wskazuje, że Instytut wycofuje się z interpretacji, że Kamila Dorbach jako zastępczyni dyrektora występowała w roli p/o dyrektora i że wcześniejsze takie stwierdzenia należy rozumieć „metaforycznie”.

W dokumentach ministerstwa kultury czy PISF

Nie było też oficjalnego komunikatu, że powierzono jej pełnienie obowiązków dyrektora.

Wszystkie znane OKO.press dokumenty Dorbach podpisywała jako Zastępca Dyrektora, np. oświadczenie o stanie kontroli zarządczej Dyrektora PISF za rok 2024" z 31 marca 2025, czy inny dokument z lutego 2025. Czasem Kamila Dorbach wydawała też zarządzenia, pod którymi nie podpisywała się wcale, np. 4 czerwca,.

Także na pełnomocnictwie dla kancelarii, którą straszyła OKO.press, Dorbach przybiła pieczątką Zastępca Dyrektora. W piśmie z 18 lipca 2025 roku do Sądu Rejonowego dla Warszawy-Śródmieścia mecenas Dominika Partyńska-Małacha reprezentująca PISF w sprawie z powództwa Karoliny Rozwód pisała: „Kamila Dorbach, działająca jako Zastępca Dyrektora PISF, w oparciu o dokument powołania z 4 lipca 2024 r. (...), a następnie działająca jako Dyrektor PISF, w oparciu o dokument z 23 czerwca 2025 r.”.

To wszystko potwierdza, że Kamila Dorbach od 4 lipca 2024, kiedy dyrektorką PISF została Karolina Rozwód, aż do 23 czerwca 2025, kiedy sama została dyrektorką PISF, pozostawała – prawie przez rok – Zastępczynią Dyrektora PISF.

Z tego większą część czasu dyrektora, którego nie było.

30 października 2024 Rozwód przestała kierować placówką, ale na wypowiedzeniu i zaległym urlopie była do końca 2024 roku. Dlatego pełnomocnik Rozwód wystąpił do rzecznika dyscypliny finansów podważając legalność funkcjonowania PISF w okresie od stycznia do 23 czerwca 2025 roku.

Prof. Łętowska: Prawidłowe to to nie jest

Piotr Pacewicz, OKO.press: Jak należy ocenić sytuację, gdy przez kilka miesięcy instytucją rządzi wicedyrektor, choć dyrektora już nie ma?

Prof. Ewa Łętowska: Nie oceniając konkretnych faktów, powiem, że wykorzystywanie tego rodzaju sztuczek, to nie jest aż taka nowość. Jest oczywiste, że kierowanie placówką pod nieobecność dyrektora obejmuje sytuacje, kiedy dyrektor jest chory, albo wyjechał na urlop, o to chodzi w przepisie o zastępowaniu dyrektora.

Więc prawidłowe to to nie jest.

Ale takie rzeczy się zdarzają. Ktoś nie rozwiązuje sytuacji braku dyrektora i wykorzystuje paliatyw, który ukrywa opieszałość lub jakieś machinacje związane z tym, żeby nie uregulować stanu prawnego. Jeszcze bym rozumiała, gdyby ten dyrektor już nie pracował, ale jeszcze mu nie wręczyli wypowiedzenia...

Rzecz w tym, jakie z tego należy wyciągać konsekwencje. Czy powinniśmy unieważnić wszystkie decyzje wicedyrektora? Moim zdaniem, należałoby sformułować raczej wnioski dyscyplinujące tych, którzy dopuścili do takiej sytuacji, postawić im zarzut opieszałości działania. Zwłaszcza ministerstwem warto by potrząsnąć, bo takie praktyki nie przystoją władzy.

Prof. Wantoch-Rekowski: „nieobecność” wymaga, by ktoś był

O opinię poprosiłem także prof. dr hab. Jacka Wantocha-Rekowskiego z Katedry Prawa Finansów Publicznych na Wydziale Prawa i Administracji UMK w Toruniu. Przysłał krótki tekst.

Zwraca w nim uwagę, że ustawa o kinematografii jest w kwestiach dyrektora, zastępcy dyrektora i p/o dyrektora „dość enigmatyczna”. "Istotny jest tu § 17 ust. 1, wg którego Dyrektor kieruje Instytutem przy pomocy Zastępcy Dyrektora. Taka konstrukcja wskazuje, że Zastępca Dyrektora może funkcjonować wtedy, gdy swoją funkcję pełni Dyrektor.

Zastępca niewątpliwie może zastępować Dyrektora podczas jego nieobecności (np. urlop, wyjazd służbowy, zwolnienie lekarskie). Nie jest jednak zasadne stwierdzenie, że odwołanie Dyrektora rodzi stan jego „nieobecności”;

PISF musi mieć organ, musi działać. W związku z tym jeśli nowego dyrektora nie uda się wyłonić w drodze konkursu, to trzeba powołać p.o. dyrektora".

Prof. Wantoch-Rekowski zwraca uwagę, że możliwa jest także druga interpretacja, „zgodnie z którą Zastępca Dyrektora zastępuje nie konkretną osobę a organ i w związku z tym pełni funkcję organu do czasu powołania nowego Dyrektora”. Prawnik przychyla się jednak do swojej pierwszej interpretacji.

Wantoch-Rekowski dodaje, że ustawa o kinematografii to „trochę bubel prawny”. O ile długość i liczba kadencji Dyrektora jest ustalona, o tyle nie ma żadnych ograniczeń w zakresie wykonywania czynności dyrektorskich przez p/o dyrektora czy też przez zastępcę dyrektora". Dodajmy, że np. w prawie oświatowym jest zapis, że p/o dyrektora można powołać maksymalnie na 10 miesięcy.

Ile wydała Dorbach jako samotna wice?

Decyzje Kamili Dorbach mogą być zatem obarczone wadą prawną. Według art. 39 kodeksu cywilnego czynność prawna dokonana przez kogoś działającego jako organ osoby prawnej (czyli PISF) bez umocowania albo z przekroczeniem zakresu uprawnień jest – co do zasady – bezwzględnie nieważna. A umowa nieważna nie wywołuje skutków prawnych – traktowana jest tak, jakby nigdy nie została zawarta. Świadczenia poczynione (np. udzielone dotacje czy zachęty) podlegają zwrotowi drugiej stronie na zasadach określonych w przepisach o bezpodstawnym wzbogaceniu.

Gdyby uznać, że Kamila Dorbach nie miała prawa zastępować dyrektora (skoro go nie było), mogłoby to mieć katastrofalne skutki, bo możliwe do podważenia byłyby podejmowane przez nią decyzje, zarówno przyznawania środków, jak i odmowy ich przyznawania. A w grę wchodzą duże pieniądze.

Na podstawie informacji dostępnych w biuletynie informacji publicznej oraz na stronie PISF próbowaliśmy „wycenić” decyzje Kamili Dorbach, przyjmując, że „zastępczynią dyrektora bez dyrektora” była dopiero od 1 stycznia 2025, gdy wygasła umowa Karoliny Rozwód (de facto Dorbach podejmowała decyzje bez konsultacji z Rozwód już od 31 października 2024).

Stosunkowo łatwo było podliczyć środki przyznane przez Dorbach w ramach tzw. zachęt na realizację 26 projektów filmowych (na podstawie ustawy o wspieraniu produkcji audiowizualnej w kolejności, bez procedury konkursowej oceniającej wartości artystycznej projektu).

Ponadto, w ramach sześciu programów operacyjnych Kamila Dorbach w czasie pierwszej sesji 2025 roku pozytywnie rozpatrzyła ponad pół tysiąca wniosków, przyznając dofinansowania na łączną kwotę blisko 140 mln zł. Z czego najwięcej, blisko 90 mln, z programu operacyjnego produkcja filmowa (na produkcję filmów, stypendia scenariuszowe, rozwój projektów).

Nie potrafiliśmy oszacować wartości innych decyzji finansowych, a także kosztów stałych, wynagrodzeń, czy umów z innymi podmiotami.

W dodatku, gdyby kwestionować decyzje podjęte przez Dorbach jako wicedyrektorkę w pierwszych miesiącach 2025 roku, mogłoby to skutkować podważeniem jej decyzji po 23 czerwca, kiedy była już legalnym dyrektorem PISF. Na przyklad, wadą prawną może by obciążone „Zarządzenie Dyrektora PISF zmieniające treść programów operacyjnych” (w tym wysokości środków dla poszczególnych priorytetów), czyli podstawowy dokument, w oparciu o który przyznawane były i są dotacje, także po 23 czerwca. Podważyć można by powołania komisji eksperckich w programie operacyjnym Produkcja Filmowa itd.

Do wyjaśnienia pozostałyby również kwestie kadrowe: ilu pracowników zostało zwolnionych, a ilu zatrudnionych. W OKO.press zauważyliśmy np. wymianę rzeczniczki prasowej Anny Czarkowskiej na p/o rzecznika Daniela Witowskiego.