10 filarów Bodnara w sądach: reforma biegłych, więcej asystentów, digitalizacja, mediacja, szkolenia

Przyspieszenie pracy sądów minister Bodnar zapowiedział w czwartek 21 listopada 2024 roku, na konferencji prasowej. Przedstawił na niej „10 filarów”, które mają dać efekt w postaci sprawniejszego i efektywniejszego wymiaru sprawiedliwości.

Zmiany mają być wprowadzone w latach 2025-2026. Są niezależne od innych planowanych zmian w sądach, które będą już wymagały zmian ustawowych, a te będą możliwe po zmianie na stanowisku prezydenta w 2025 roku. Chodzi m.in. o reformę KRS, SN i uregulowanie statusu neo-sędziów.

Nad zmianami ustrojowymi i zmianami prawa – głównie cywilnego i karnego, co też ma pomóc w przyspieszeniu procesów – pracują cztery komisje kodyfikacyjne, które powołał minister Bodnar. To komisja

• prawa karnego,
• cywilnego,
• rodzinnego
• oraz ustroju sądownictwa i prokuratury.

Kierują nimi prawnicy o dużym autorytecie w środowisku. Wkrótce będą gotowe pierwsze projekty ustaw.

Minister podkreślał, że te zmiany są niezależne od „10 filarów”, ale będą wprowadzane jednocześnie.

„Sprawne sądy dla obywateli to jeden z najważniejszych priorytetów. By obywatele mieli poczucie, że coś się zmienia, że sądy działają lepiej” – mówił Bodnar na konferencji.

Wyliczał, że te kroki to nie tylko zmiany ustawowe, ale też podnoszenie świadomości, czy szkolenia dla sędziów. „Każdy z tych kroków polepszy sytuację w sądach” – zaznaczał minister.

Niezależnie od tego minister poinformował, że jego resort przygotowuje się do prezydencji Polski UE, która zacznie się od stycznia 2025 roku.

Biegli, digitalizacja, skarga na przewlekłość, mediacja, asystenci

„10 filarów” Bodnara to:

1. Reforma systemu biegłych sądowych. Resort sprawiedliwości te zmiany już zapowiadał. Jest już prawie gotowy projekt ustawy, nad którym pracuje pełnomocnik ministra, prof. Tadeusz Tomaszewski, który sam jest biegłym sądowym. Ustawa ma być uchwalona w 2025 roku, a reforma ma wejść w życie w 2026 roku.

Biegłych jest dziś za mało, są słabo wynagradzani, opinie bywają słabe. A to przekłada się na rozstrzygnięcia i spowalnia rozstrzyganie spraw. O tej reformie mówi się od wielu lat, bo na opiniach biegłych często opierają się wyroki w sprawach gospodarczych, cywilnych i karnych.

Minister zapowiadał, że dzięki reformie biegłymi mają być najlepsi eksperci w danej dziedzinie. Pomóc ma w tym ich certyfikowanie oraz certyfikacja instytutów opiniujących. Będzie to robić komisja certyfikacyjna powołana przez Ministra Sprawiedliwości. Komisja będzie miała autonomię. Ma też być więcej środków na wynagrodzenia dla biegłych, by zachęcić do pracy dla sądów najlepszych ekspertów. Powołana zostanie też Rada Biegłych przy Ministrze Sprawiedliwości.

2. Digitalizacja rejestrów sądowych i akt. Minister chce poprawić dostęp do rejestrów sądowych w trybie online. W planach jest dostęp do Krajowego Rejestru Sądowego, czy do ksiąg wieczystych przez np. aplikację mObywatel. Planowana jest digitalizacja akt sądowych z funkcją agregowania z nich danych przez systemy sądowe. Do tych akt dostęp byłby cyfrowy. W 2025 roku ma być przeprowadzony pilotaż w wybranych sądach.

3. Przewlekłość postępowania. Bodnar chce ułatwić stronom składanie skarg na przewlekłość, doprowadzić do uproszczenia procedur. Zwłaszcza w sprawach o warunkowe, przedterminowe zwolnienie i ws. dyscyplinarek i immunitetów sędziów oraz prokuratorów. Bo te sprawy są załatwiane wolno. Podwyższona zostanie też minimalna kwota odszkodowania za przewlekłość z 2 na 3 tysiące złotych. Będą szkolenia dla sędziów i prezesów sądów w tym zakresie.

4. Mediacje. W Polsce prawie nie działają. Minister chce je upowszechnić. Mediatorzy mają być bardziej profesjonalni, a ich praca – zestandaryzowana. Będzie też więcej kategorii spraw, w których mediacja będzie obowiązkowa. Powiązane będzie to z dostępem do bezpłatnej pomocy prawnej.

5. Więcej asystentów sędziów. W projekcie ustawy budżetowej na 2025 rok są środki na dodatkowe 1159 etatów asystentów sędziów. Asystenci trafią m.in. do wydziałów załatwiających sprawy tzw. frankowe. W efekcie w całej Polsce jeden asystent będzie przypadał na dwóch sędziów. Jeśli zabraknie chętnych na asystentów, funkcje te, po zdaniu specjalnego egzaminu, będą mogli pełnić studenci prawa z IV i V roku.

Frankowicze, portal informacyjny sądów, wizytatorzy, kodeks rodzinny wykonawczy, szkolenia dla prezesów

Kolejne pięć filarów mające dać przyspieszenie w sądach, które ogłosił na konferencji minister Bodnar to:

6. Przyspieszenie procesów ws. kredytów hipotecznych denominowanych lub indeksowanych do franka szwajcarskiego. Takich pozwów jest w sądach ok. 200 tysięcy. Spowalniają one inne procesy ws. cywilnych i gospodarczych. Problem ten rozwiązuje pełnomocniczka ministra ds. ochrony praw konsumentów dr Aneta Wiewiórowska. Resort sprawiedliwości chce propagować i ułatwiać zawieranie ugód przed sądowych i sądowych z bankami. Co odciążyłoby sądy.

Oprócz asystentów tu sędzio pomogą szkolenia. Będą też zmiany ustawowe, nad którymi pracuje komisja kodyfikacyjna prawa cywilnego. Będzie też wirtualny asystent sędziego, który pomoże przygotować szablony decyzji ws. „frankowych”, które co do zasady są powtarzalne i podobne.

7. Portal Informacyjny Sądu. Korzystają z niego profesjonalni pełnomocnicy stron procesów. Załatwiają przez portal sprawy w sądzie. Mają być dodane do portalu nowe moduły m.in. do e-płatności oraz ma być poprawiona komunikacja na nim. Zmiany mają być wprowadzone do końca 2025 roku.

8. Wizytatorzy. Jest ich ok. 400. Są nimi sędziowie, którzy oceniają pracę innych sędziów oraz opiniują kandydatów do awansu. W związku z tym, że minister sprawiedliwości wstrzymał konkursy w sądach do czasu likwidacji nielegalnej neo-KRS, wizytatorzy mają więcej orzekać. Do czasu powołania nowej, legalnej KRS.

9. Kodeks rodzinny wykonawczy. Przygotowuje go komisja kodyfikacyjna prawa rodzinnego. Ma on określić czynności wykonawcze ws. rodzinnych. Kodeks będzie gotowy na początku 2025 roku.

10. Szkolenia z zarządzania. Sądami kierują sędziowie. To prezesi, wiceprezes, przewodniczący wydziałów. Ministerstwo zrobi dla nich szkolenia z zarządzania. Pomoże w tym KSSiP.

Charakterystyczne, że wiele z tych problemów dręczących sądy Adam Bodnar zidentyfikował jeszcze jako Rzecznik Praw Obywatelskich. W Biurze RPO organizował konferencje, kongresy i zespoły eksperckie, które zbierały dane, jak poprawić sytuację. Eksperci Biura przygotowywali też pogłębione analizy prawne dla Ministra Sprawiedliwości. Wtedy były ignorowane, teraz najwyraźniej się przydają.