"Dobra zmiana" dla NGO. PiS zamrozi pieniądze z Funduszu Inicjatyw Obywatelskich na rok. Zmieni też priorytety i zasady przyznawania dotacji

We wrześniu 2017 roku Sejm głosami PiS zadecydował o utworzeniu Narodowego Instytutu Wolności - rządowej agendy, która będzie decydować o podziale funduszy dla organizacji pozarządowych. NIW przejmie między innymi władzę nad Funduszem Inicjatyw Obywatelskich (wcześniej zarządzało nim Ministerstwo Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej)

Już podczas procedowania ustawy przedstawiciele organizacji pozarządowych alarmowali, że zmiany kompetencyjne spowodują paraliż FIO. Do tej pory konkursy ogłaszane były jesienią, tak by mogły wystartować wraz z początkiem kolejnego roku. Taki system zapewniał ciągłość finansowania.

25 października 2017 roku publicznie, choć głównie przed przedstawicielami mediów prawicowych (o śniadaniach prasowych w Kancelarii Premiera dla wybranych piszemy tutaj), obawy organizacji potwierdził Wojciech Kaczmarczyk, dyrektor departamentu ds. społeczeństwa obywatelskiego w Kancelarii Prezesa Rady Ministrów. Na wspólnej konferencji z ministrem Piotrem Glińskim zapowiedział, że kolejne konkursy odbędą się najwcześniej w połowie 2018 roku.

Budżety organizacji pozarządowych zagrożone

Z badań przeprowadzonych w 2015 roku przez stowarzyszenie Klon/Jawor wynika, że niezmiennie największym problemem organizacji pozarządowych w Polsce jest pozyskiwanie pieniędzy. Trudności w zdobyciu środków zadeklarowało aż 65 proc. pytanych organizacji. Pozytywnym trendem wymienionym w raporcie jest zwiększona dbałość o zróżnicowanie budżetu organizacji. 27 proc. badanych przyznało, że korzysta z trzech różnych źródeł finansowania. Mimo to wciąż głównym motorem dla NGO są pieniądze od samorządów lub z rządowych programów dotacyjnych. Dlatego roczny paraliż FIO dla wielu z nich może być bardzo bolesny.

W latach 2012-2016 (podczas czterech edycji konkursu) organizacje pozarządowe otrzymały łącznie z Funduszu 620 mln zł.

Zmiana priorytetów

Zamrożenie środków nie wynika jedynie z przenoszenia kompetencji z Ministerstwa Rodziny do NIW. PiS chce zmienić też priorytety, czyli obszary, które będą podlegać finansowemu wsparciu. 25 października Wojciech Kaczmarczyk na "śniadaniu prasowym" w Kancelarii Premiera dopytywany o to, co dzieje się w wokół FIO przyznał, że faktycznie trwają prace nad zmianą procedur i priorytetów. Wstępna propozycja - według Kaczmarczyka - została już przedstawiona Radzie Pożytku Publicznego i Komitetowi Sterująco-Monitorującemu FIO, jednak projekt trafi do powszechnych konsultacji dopiero, gdy ustawa o Narodowym Instytucie wejdzie w życie.

Z informacji OKO.press wynika, że nawet "wstępny projekt" trzymany jest pod kluczem.

Biorąc pod uwagę założenia ideowe NIW wyrażone wprost w preambule do ustawy o Instytucie, można się obawiać, że główne założenie FIO, czyli "rozwój społeczeństwa obywatelskiego" będzie ograniczone kryterium ideologicznym. W nowych kryteriach możemy spodziewać się nacisku na "narodowy", "religijny" i "polski" charakter projektów. Szczególnie, że Wojciech Kaczmarczyk i Piotr Gliński pomysł utworzenia Narodowego Instytutu oparli na niepopartej dowodami, acz chwytliwej tezie, że do tej pory organizacje chrześcijańskie i prawicowe były dyskryminowane, dlatego potrzebny jest bardziej sprawiedliwy system dystrybucji środków. W praktyce oznacza to, że pieniądze dostaną "swoi", a nie organizacje niewygodne ideowo.

Przypomnijmy, że preambuła ustawy sprowadza aktywność obywatelską do wartości chrześcijańskich i narodowych: „Państwo polskie wspiera wolnościowe i chrześcijańskie ideały obywateli i społeczności lokalnych, obejmujące tradycję polskiej inteligencji, tradycje niepodległościową, narodową, religijną, socjalistyczną oraz tradycję ruchu ludowego, dostrzegając w nich kontynuację wielowiekowych tradycji Rzeczypospolitej Polskiej i tym samym chroniąc bogate dziedzictwo wspólnoty jej wolnych obywateli”.

W tekście preambuły nie odnajdziemy odwołań do wartości europejskich, praw człowieka, idei równościowych czy dorobku ruchu opozycji demokratycznej lat 70. i "Solidarności".

Jak do tej pory wyglądały "pieniądze dla swoich"

W 2017 roku Ministerstwo Rodziny dwukrotnie złamało regulamin przyznając dotację z Funduszu Inicjatyw Obywatelskich. Wbrew zasadom odebrano punkty projektom ocenionym pozytywnie przez ekspertów. W ten sposób dofinansowania nie otrzymały m.in.:

• Stowarzyszenie Sędziów Polskich „Iustitia”;
• Polska Fundacja im. Roberta Schumana;
• prawniczy think-tank „Inpris”.

Pierwszy raz Rafalska złamała regulamin w lutym i powtórzyła proceder w kwietniu 2017 roku. Dofinansowanie przejęły m.in.:

• Mazowiecka Federacja na rzecz Ekonomii Społecznej z projektem „Regionalni Animatorzy Współpracy na rzecz Rodziny";
• Lokalna Grupa Działania Ziemi Siedleckiej z projektem „Partnerstwa lokalne na rzecz rodziny";
• Stowarzyszenie Inicjatyw Społecznych „ROTA” z projektem „Tym, którzy ponad życie umiłowali ojczyznę – wdzięczni bohaterom i dobroczyńcom ziemi jedlickiej";
• Caritas Diecezji Rzeszowskiej z projektem „Kształcenie i promocja kompetencji obywatelskiego patriotyzmu dzieci i młodzieży zagrożonych wykluczeniem społecznym";
• Stowarzyszenie Radość Dobro Nadzieja z projektem „Radiowe warsztaty dziennikarskie";
• Stowarzyszenie Wspólnota Polska z projektem „Mała Akademia Młodzieżowych Animatorów Środowisk Polonijnych";
• Parafia Rzymskokatolicka p.w. Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Maryi Panny z projektem „Wakacje pełne wrażeń!".

Ogólnopolska Federacja Organizacji Pozarządowych, w raporcie z marca 2017, całą sprawę zakwalifikowała jako rażący przykład naruszeń współpracy administracji państwowej z organizacjami pozarządowymi.

"Nie tylko PiS ma pieniądze"

Tłamszenie niezależności trzeciego sektora i budowanie atrapy w postaci "rządowych organizacji pozarządowych" (ang. GONGO - goverment-organised non-gevernemental organizations) to strategia powszechna w krajach, w których rządzący roszczą sobie prawo do bycia jedyną reprezentacją obywateli. W takiej sytuacji każdy inny głos "obywatelskości" musi być tępiony, o ile nie wspiera dominującej narracji.

W debacie publicznej zaczęły pojawiać się głosy, które pozwalają szerzej spojrzeć na sposób finansowania i funkcjonowanie trzeciego sektora w Polsce. Ewa Siedlecka opisując na łamach "Gazety Wyborczej" proces ograniczania publicznych pieniędzy dla NGO przypomniała, że nie tylko PiS ma pieniądze dla trzeciego sektora. "Są też prywatne pieniądze od fundacji zagranicznych, chociaż do tej pory stanowiły niecałe 4 proc. dochodów polskich NGO-sów. Są tzw. Fundusze Norweskie – 800 mln euro, z czego 10 proc. ma pójść na organizacje pozarządowe. (...) Pieniądze mają też członkowie społeczeństwa obywatelskiego, czyli my. Niedawno ukazał się raport stowarzyszenia Klon/Jawor, który pokazuje, że od przejęcia władzy przez PiS znacznie chętniej wspieramy jednym procentem podatku organizacje niezależne" - pisze Siedlecka.