Dwa ciosy w reformę Ziobry na kanwie sprawy sędziego Żurka - jest ważny wyrok TSUE

6 października 2021 Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej wydał wyrok w odpowiedzi na pytanie zadane przez Izbę Cywilną Sądu Najwyższego na kanwie sprawy sędziego Waldemara Żurka.

Co kluczowe, w wyroku w sprawie TSUE wypowiedział się też w sprawie postanowień wydanych przez neo-sędziów, czyli osoby powołane do sądów lub awansowane z rekomendacji nowej Krajowej Rady Sądownictwa utworzonej w 2018 roku.

Trybunał orzekł, że sądy powinny uznawać postanowienia wydane jednoosobowo w ostatniej instancji przez sędziów za niebyłe, jeśli:

• z całokształtu warunków i okoliczności, w jakich został przeprowadzony proces powołania sędziego wydającego postanowienie, wynika, że powołanie nastąpiło z rażącym naruszeniem podstawowych norm stanowiących integralną część ustroju i funkcjonowania systemu sądownictwa;
• i że w związku z tym jednostki mogą mieć uzasadnione wątpliwości co do niezawisłości czy bezstronności sędziego.

Jeśli te warunki są spełnione, to taki sędzia nie tworzy sądu, który spełnia wymogi niezawisłości w rozumieniu prawa unijnego: artykułu 19 ust. 1 akapit drugi Traktatu o UE. Z tego artykułu wynika, że państwa członkowskie są zobowiązane do ustanowienia środków niezbędnych do zapewnienia jednostkom poszanowania ich prawa do skutecznej ochrony prawnej w dziedzinach objętych prawem UE

Zgodność z konstytucją interpretacji przez TSUE tego przepisu kwestionuje premier Morawiecki, ponieważ nie chce, żeby w Polsce obowiązywały wyroki TSUE takie jak ten wydany 6 października 2021 roku, czy wyrok TSUE w sprawie sędziów rumuńskich.

Dlaczego to ważne? TSUE dał sądom w Polsce i innych krajach UE wytyczne, jak mają postępować w przypadku, gdy rozpatrują np. odwołania od postanowienia wydanego jednoosobowo przez sędziego, który został powołany w wadliwej procedurze. Według TSUE sądy powinny takie postanowienie uznać za niebyłe.

Izba Cywilna w Sądzie Najwyższym będzie mogła powołać się na ten wyrok TSUE i uznać za niebyłe wydane jednoosobowo przez Aleksandra Stępkowskiego postanowienie dotyczące sędziego Żurka.

W wyroku TSUE z 15 lipca 2021 dotyczącym Izby Dyscyplinarnej, TSUE orzekł, że utworzona w 2018 roku w Sądzie Najwyższym Izba nie spełnia wymogu niezawisłego sądu w rozumieniu prawa Unii, bo wszystkie osoby w niej zasiadające zostały powołane w procedurze z udziałem nowej Krajowej Rady Sądownictwa. Udział nowej KRS w procedurze powołania i awansowania sędziów jest powodem, dla którego w ocenie TSUE i Europejskiego Trybunału Praw Człowieka, obsadzane przez takie osoby składy sądów naruszają prawo UE i Europejską Konwencję Praw Człowieka.

Wyjaśnialiśmy to w OKO.press:

Sprawa Żurka

We września 2018 roku sędzia Waldemar Żurek, rzecznik prasowy starej KRS, krytykujący zmiany w sądownictwie wprowadzane po 2015 roku, decyzją prezes Sądu Okręgowego w Krakowie Dagmary Pawełczyk-Woickiej został dyscyplinarnie przeniesiony do innego wydziału sądu.

Sędzia Żurek uznał, że był to rodzaj represji i odwołał się do nowej KRS. Ta po trzech dniach umorzyła postępowanie. Sędzia Żurek odwołał się od tej decyzji do Sądu Najwyższego, wnioskując o wyłączenie wszystkich sędziów Izby Kontroli Nadzwyczajnej i Spraw Publicznych z rozpatrywania jego sprawy, argumentując, że sposób ich wyboru sprawia, że nie są w jego ocenie niezawiśli. Ten wniosek rozpatrywała Izba Cywilna w SN.

Jak na konferencji prasowej inicjatywy Wolne Sądy przypomniała prawniczka Maria Ejchart-Dubois, zasiadający w Izbie Cywilnej Aleksander Stępkowski, powołany do SN w 2018 roku w procedurze z udziałem nowej KRS, jednoosobowo odrzucił wniosek Żurka. Dlatego Izba Cywilna w składzie siedmioosobowym zapytała TSUE, czy osoba, która została powołana do SN z rażącym naruszeniem prawa, stanowi niezawisły sąd ustanowiony ustawą w rozumieniu prawa UE.

Żurek odwoływał się do SN od decyzji o jego przeniesieniu do innego wydziału sądu, które uważał za formę represji i naruszania niezawisłości.

Przeniesienia sędziów jako forma represji

Trybunał orzekł także, że arbitralne przenoszenie sędziów między wydziałami sądu bez ich zgody może godzić w zasadę nieusuwalności i niezawisłości sędziów - być formą kontroli ich orzeczeń.

Mariusz Jałoszewski dokumentował w OKO.press, że taką formę represji zastosowano wobec sędziów z Warszawy Piotra Gąciarka i Łukasza Bilińskiego. A niedawno - wobec krakowskich sędziów, którzy protestowali przeciwko zawieszeniu swoich kolegów za stosowanie wyroków TSUE i odmowę orzekania z "neo-sędziami".

Prezes Sądu Okręgowego w Krakowie Dagmara Pawełczyk-Woicka w trybie natychmiastowym przeniosła karnie do innych wydziałów sędziów Macieja Czajkę, Beatę Morawiec, szefową stowarzyszenia Themis i Katarzynę Wierzbicką. Sędzia Czajka, który od 20 lat sądzi sprawy karne, został przeniesiony do wydziału cywilnego. Za krakowskimi sędziami stoją jednak murem sędziowie w całej Polsce.

Czy wyrok TSUE zostanie wykonany?

Jak wyjaśnialiśmy w OKO.press, wiele zależy od nowej prezes Izby Cywilnej w Sądzie Najwyższym Joanny Misztal-Koneckiej, powołanej do SN w 2020 roku w procedurze z udziałem nowej KRS. Pytanie do TSUE zadała Izba Cywilna w siedmioosobowym składzie, ale trójka sędziów z oryginalnego składu przeszła od tej pory w stan spoczynku - sędziowie Jacek Gudowski, Wojciech Katner i Mirosława Wysocka. Prezes Izby będzie musiała zatem wyznaczyć do składu brakujące osoby. A te mogą zablokować wykonanie wyroku TSUE.

Do tego 7 października Trybunał Konstytucyjny pod kierunkiem Julii Przyłębskiej będzie dalej obradował nad wnioskiem premiera o zbadanie, czy zgodna z konstytucją jest interpretacja unijnych traktatów, jaką TSUE przedstawia w swoich orzeczeniach dotyczących niezawisłości sądownictwa. Jeśli TK wyda wyrok po myśli premiera (oraz zgadzających się z nim prezydenta, prokuratora generalnego, ministra spraw zagraniczych, sejmowej większości PiS), to neo-sędziowie w Izbie Cywilnej będą mieć para-prawną wymówkę, żeby orzeczenia TSUE nie stosować.