Lista lektur po autopoprawkach OKO.press. Schulz i Iwaszkiewicz znikają, dochodzi Wencel, ale Bułhakow nie będzie zdegradowany

Niestety - przykro nam i głupio - w tekście omawiającym propozycję MEN listy lektur w nowej podstawie programowej do liceum i technikum pojawiło się kilka błędów. Zawierzyliśmy ekspertowi, ale powinniśmy byli sami sprawdzić. Przepraszamy.

Tak jak pisaliśmy, z obecnej wspólnej listy lektur do liceum i technikum ma wypaść Bruno Schulz i Jarosław Iwaszkiewicz, za to pojawi się poezja mocno grafomańskiego smoleńskiego barda Wojciecha Wencla. "Ferdydurke" będzie tylko "we fragmentach". Znika "Jądro ciemności" Conrada. Dochodzi masa literatury staropolskiej (ale nie "Bogurodzica"). Wbrew temu, co napisaliśmy:

• Bułhakow nie zostanie "zdegradowany" z poziomu podstawowego do rozszerzonego, bo "Mistrz i Małgorzata" jest i ma zostać na liście lektur dla poziomu rozszerzonego;
• "Lalka" Bolesława Prusa i "Bogurodzica" nie "awansują" na listę lektur podstawowych z listy "do wyboru", bo już obecnie pominąć ich nie można.

Projekt podstawy programowej dla nowego - czteroletniego - liceum i pięcioletniego technikum, to dokument roboczy. Zacznie wchodzić w życie dopiero za dwa lata, a maturę według tej podstawy pierwsi uczniowie będą zdawać za sześć lat.

Tak jak pisaliśmy, lista lektur może jeszcze ulec zmianie, dlatego warto upomnieć się o Schulza i Conrada czy protestować przeciw Wenclowi. Ponadto, trzeba będzie przyjrzeć się „Informatorowi maturalnemu”, który przygotowuje Centralna Komisja Egzaminacyjna. Wytyczne dla nowej matury nie są jeszcze gotowe, pierwsi uczniowie będą ją zdawać dopiero w 2023 roku. W "Informatorze" rozstrzygnie się np. jaką swobodę będą miały polonistki i poloniści w doborze lektur.

Która lista lektur dla kogo

Raz jeszcze publikujemy zatem dwie listy lektur do liceów/techników. I wyjaśniamy, co dla kogo.

Pierwsza lista to obecnie obowiązująca w trzyletnim liceum/czteroletnim technikum, zgodnie z nią będą się uczyć uczniowie, którzy obecnie (tj. w roku szkolnym 2017/2018) są w gimnazjum lub już są w liceum/technikum.

Druga to (proponowana) lista lektur do nowej podstawy, która ma obowiązywać od roku szkolnego 2019/2020, poczynając od rocznika uczniów, którzy są obecnie w siódmej klasie podstawówki.

Nauczanie równoległe zacznie się w roku 2019/2020, kiedy do szkół ponadpodstawowych pójdą jednocześnie dwa roczniki: obecni uczniowie siódmej klasy podstawówki i obecni uczniowie drugiej klasy gimnazjum. Konkurencja, zwłaszcza do renomowanych liceów, będzie ogromna.

Aż do czerwca 2022 licea będą uczyć równolegle według starej i nowej podstawy. A technika nawet do czerwca 2023. Maturę według nowej podstawy uczniowie i uczennice liceów będą zdawać dopiero w 2023 roku, a techników – w 2024 roku.

Publikujemy też (w załączniku) listę lektur do gimnazjum, która będzie istnieć jeszcze przez dwa szkolne lata.

Dotychczasowa lista lektur

Oto obowiązująca obecnie lista lektur dla liceum/technikum. Raz jeszcze: te lektury czytają i będą czytać uczniowie, którzy są obecnie w liceach i technikach oraz ci, którzy uczą się w likwidowanych gimnazjach. Pogrubiliśmy pozycje, których próżno szukać w nowej podstawie.

Lista lektur dla trzyletniego liceum i czteroletniego technikum

Poziom podstawowy

Teksty poznawane w całości (nie mniej niż 13 pozycji, nie można pominąć pozycji oznaczonych gwiazdką):

• Sofokles, Antygona lub Król Edyp
• Bogurodzica*
• Lament Świętokrzyski
• Jan Kochanowski* - wybrane pieśni, treny i psalm;
• Mikołaj Sęp Szarzyński - wybrane sonety;
• William Szekspir - Makbet lub Hamlet;
• Adam Mickiewicz - wybrane sonet i wiersze, Dziadów część III*, Pan Tadeusz*
• Juliusz Słowacki - wybrane wiersze;
• Cyprian Norwid - wybrane wiersze;
• Bolesław Prus, Lalka*
• Fiodor Dostojewski - wybrany utwór;
• Joseph Conrad, Jądro Ciemności;
• Jan Kasprowicz, Kazimierz Przerwa- Tetmajer, Leopold Staff - wybrane wiersze;
• Stanisław Wyspiański, Wesele*
• Władysław Stanisław Reymont, Chłopi (tom I - Jesień)
• Stefan Żeromski - wybrany utwór
• Bolesław Leśmian, Julian Tuwim, Jan Lechoń, Julian Przyboś, Józef Czechowicz, Konstanty Ildefons Gałczyński - wybrane wiersze;
• Jarosław Iwaszkiewicz, wybrane opowiadanie
• Bruno Schulz - wybrane opowiadanie*
• Tadeusz Borowski - wybrane opowiadanie
• Krzysztof Kamil Baczyński, Tadeusz Różewicz, Czesław Miłosz, Wisława Szymborska, Zbigniew Herbert, Ewa Lipska, Adam Zagajewski, Stanisław Barańczak - wybrane wiersze;
• Miron Białoszewski wybrane utwory;
• wybrany dramat dwudziestowieczny z literatury polskiej (np. Stanisława Ignacego Witkiewicza, Sławomira Mrożka lub Tadeusza Różewicza);
• wybrana powieść polska z XX lub XXI w. (np. Marii Kuncewiczowej Cudzoziemka, Zofii Nałkowskiej Granica, Józefa Mackiewicza Droga donikąd, Stanisława Lema Solaris, Juliana Stryjkowskiego Austeria, Tadeusza Konwickiego Kronika wypadków miłosnych);
• wybrana powieść światowa z XX lub XXI w. (np. Franza Kafki Proces, Alberta Camusa Dżuma, George’a Orwella Rok 1984, Isaaca Bashevisa Singera Sztukmistrz z Lublina, Gabriela Garcii Marqueza Sto lat samotności, Umberto Eco Imię róży)

Teksty poznawane w całości lub części - decyzja zależy od nauczyciela (nie można pominąć utworów oznaczonych gwiazdką)

• wybór mitów;
• Dzieje Tristana i Izoldy;
• Miguel Cervantes, Don Kichote;
• Jan Chryzostom Pasek, Pamiętniki;
• Ignacy Krasicki - wybrana satyra lub Monachomachia;
• Adam Mickiewicz, Dziady część IV;
• Juliusz Słowacki, Kordian;
• Witold Gombrowicz, Ferdydurke*
• Irit Amiel – wybrane opowiadanie z tomu Osmaleni lub Hanna Krall Zdążyć przed Panem Bogiem;
• Gustaw Herling-Grudziński Inny świat
• Ryszard Kapuściński Podróże z Herodotem
• wybór mitów;
• Dzieje Tristana i Izoldy;
• Biblia (wybrane psalmy, fragmenty: Pieśni nad Pieśniami, Księgi Hioba, Apokalipsy św. Jana);

Inne:

• wybrane filmy z twórczości polskich reżyserów (np. Krzysztofa Kieślowskiego, Andrzeja Munka, Andrzeja Wajdy, Krzysztofa Zanussiego);
• homilia Jana Pawła II wygłoszona 2 czerwca 1979 roku w Warszawie na Placu Zwycięstwa (Piłsudskiego) – nagranie telewizyjne.

Nowa lista lektur

A oto nowa lista lektur. Te książki czytać będą uczniowie obecnej siódmej klasy podstawówki (od 2019/2020 roku) i wszystkie następne roczniki.

Lista lektur dla czteroletniego liceum i pięcioletniego technikum

Poziom podstawowy. Pogrubieniem zaznaczamy nowe pozycje. A na czerwono te, które są realizowane w gimnazjum.

• Biblia, w tym fragmenty Księgi Rodzaju, Księgi Hioba, Księgi Koheleta, Pieśni nad Pieśniami, Księgi Psalmów, Apokalipsy wg św. Jana;
• Jan Parandowski, Mitologia, część I Grecja;
• Homer, Iliada (fragmenty), Odyseja (fragmenty);
• Sofokles, Antygona;
• Horacy – wybrane utwory;
• Legenda o św. Aleksym
• Rozmowa Mistrza Polikarpa ze Śmiercią (fragmenty)
• Kwiatki świętego Franciszka z Asyżu (fragmenty)
• Pieśń o Rolandzie (fragmenty)
• Gall Anonim, Kronika polska (fragmenty)
• Dante Alighieri, Boska komedia (fragmenty)
• Jan Kochanowski - wybrane pieśni, psalmy, treny, Odprawa posłów greckich;
• Andrzej Frycz Modrzewski, O poprawie Rzeczypospolitej (fragmenty);
• Piotr Skarga, Kazania sejmowe (fragmenty)
• Daniel Naborowski, Jan Andrzej Morsztyn, Mikołaj Sęp-Szarzyński - wybrane wiersze;
• Jan Chryzostom Pasek, Pamiętniki (fragmenty);
• William Szekspir, Makbet, Romeo i Julia;
• Molier, Skąpiec;
• Ignacy Krasicki, Hymn do miłości ojczyzny, wybrane satyry
• Franciszek Karpiński, wybór sielanek i liryki religijnej;
• Stanisław Staszic, Przestrogi dla Polski (fragmenty);
• Adam Mickiewicz, Oda do młodości, wybrane ballady, wybrane sonety, Dziady cz. IV, Dziady cz. III, Konrad Wallenrod;
• Juliusz Słowacki, Kordian, wybrane wiersze, Testament mój;
• Zygmunt Krasiński, Nie-Boska komedia
• Cyprian Norwid, wybrane wiersze, w tym Fortepian Szopena;
• Bolesław Prus, Lalka, Z legend dawnego Egiptu;
• Eliza Orzeszkowa, Gloria victis;
• Henryk Sienkiewicz, Potop;
• Adam Asnyk, wybór wierszy;
• Fiodor Dostojewski, Zbrodnia i kara;
• Jan Kasprowicz, Kazimierz Przerwa-Tetmajer, Leopold Staff - wybrane wiersze;
• Władysław Stanisław Reymont, Chłopi;
• Stefan Żeromski, Rozdziobią nas kruki, wrony..., Przedwiośnie;
• Witold Gombrowicz, Ferdydurke (fragmenty)
• Bolesław Leśmian, Julian Tuwim, Jan Lechoń, Maria Pawlikowska-Jasnorzewska, Kazimiera Iłłakowiczówna, Julian Przyboś, Tadeusz Peiper, Józef Czechowicz, Kazimierz Wierzyński, Stanisław Baliński, Krzysztof-Kamil Baczyński, Tadeusz Gajcy - wiersze wybrane;
• Tadeusz Borowski, Proszę państwa do gazu, Ludzie, którzy szli;
• Gustaw Herling-Grudziński, Inny świat;
• Hanna Krall, Zdążyć przed Panem Bogiem;
• Tadeusz Różewicz, Miron Białoszewski, Jarosław Marek Rymkiewicz, Wisława Szymborska, Zbigniew Herbert, Halina Poświatowska, Stanisław Barańczak, Marcin Świetlicki, Jan Polkowski, Wojciech Wencel;
• Alber Camus, Dżuma;
• George Orwell, Rok 1984;
• Józef Mackiewicz, Droga donikąd (fragmenty);
• Sławomir Mrożek, Tango;
• Marek Nowakowski, Raport o stanie wojennym (wybrane opowiadanie);
• Jacek Dukaj, Katedra;
• Antoni Libera, Madame;
• Andrzej Stasiuk, Miejsce (z tomu Opowieści galicyjskie);
• Olga Tokarczuk, Profesor Andrews w Warszawie;
• wybrane utwory okresu stanu wojennego;
• powojenna piosenka literacka – wybrane utwory Ewy Demarczyk, Jacka Kaczmarskiego, Wojciecha Młynarskiego, Agnieszki Osieckiej oraz wybrane teksty Kabaretu Starszych Panów;

Lektura uzupełniająca - w każdej klasie obowiązkowo dwie pozycje książkowe w całości lub we fragmentach, na przykład:

• Sofokles, Król Edyp;
• Mikołaj z Wilkowiecka, Historyja o chwalebnym Zmartwychwstaniu Pańskim (fragmenty);
• Dzieje Tristana i Izoldy (fragmenty);
• Giovanni Boccaccio, Sokół;
• Mikołaj Rej, Żywot człowieka poczciwego (fragmenty);
• Miguel de Cervantes y Saavedra, Przemyślny szlachcic Don Kichote z Manczy (fragmenty);
• Wespazjan Kochowski, Psalmodia polska (wybór psalmów);
• Wacław Potocki, Transakcja wojny chocimskiej (fragmenty z części I);
• Ignacy Krasicki, Monachomachia (fragmenty);
• Stanisław Trembecki, Franciszek Kniaźnin, wybrane utwory;
• Jędrzej Kitowicz, Opis obyczajów za czasów panowania Augusta III (fragmenty);
• Julian Ursyn Niemcewicz, Powrót posła;
• Juliusz Słowacki, Beniowski (fragmenty);
• Aleksander Fredro, Śluby panieńskie;
• Johann Wolfgang Goethe, Cierpienia młodego Wertera (fragmenty);
• Johann Wolfgang Goethe, Faust (fragmenty);
• George Byron, Giaur (fragmenty);
• Eliza Orzeszkowa, Nad Niemnem;
• Maria Konopnicka, wybór wierszy;
• Stefan Żeromski, Echa leśne;
• Zofia Nałkowska, Granica;
• Joseph Conrad, Lord Jim;
• Anna Kamieńska, Anna Świrszczyńska, Julia Hartwig, Stanisław Grochowiak, Edward Stachura - wybór wierszy;
• Kazimierz Moczarski, Rozmowy z katem (fragmenty);
• Zofia Nałkowska, z tomu Medaliony opowiadanie Przy torze kolejowym;
• Jan Józef Szczepański, Święty;
• Tadeusz Różewicz, Kartoteka;
• Józef Czapski, Na nieludzkiej ziemi (fragmenty);
• Leopold Tyrmand, Dziennik 1954 (fragmenty);
• Stanisław Lem, Wizja lokalna;
• Samuel Beckett, Czekając na Godota;
• Friedrich Dürrenmatt, Wizyta starszej pani;
• Eugène Ionesco, Lekcja;
• lub inne utwory literackie wybrane przez nauczyciela.

Zalecane dzieła teatralne i filmowe:

• Apocalypsis cum figuris, reż. Jerzy Grotowski;
• Amadeusz, reż. Miloš Forman;
• Dekalog, reż. Krzysztof Kieślowski, wybrane filmy z cyklu;
• Dziady, reż. Konrad Swinarski;
• Elektra, reż. Piotr Chołodziński;
• Emigranci, reż. Kazimierz Kutz;
• Kartoteka, reż. Krzysztof Kieślowski;
• Kordian, reż. Jerzy Englert;
• Lawa. Opowieść o „Dziadach” Adama Mickiewicza, reż. Tadeusz Konwicki;
• Moralność pani Dulskiej, reż. Tomasz Zygadło;
• Nad Niemnem, reż. Zbigniew Kuźmiński;
• Noc listopadowa, reż. Andrzej Wajda;
• Noce i dnie, reż. Jerzy Antczak;
• Rewizor, reż. Jerzy Gruza;
• Rękopis znaleziony w Saragossie, reż. Wojciech Jerzy Has;
• Iwona, księżniczka Burgunda, reż. Zygmunt Hübner;
• Sanatorium pod klepsydrą, reż. Wojciech Jerzy Has;
• Śluby panieńskie, reż. Andrzej Łapicki;
• Wizyta starszej pani, reż. Jerzy Gruza;
• Zezowate szczęście, reż. Andrzej Munk;
• Ziemia obiecana, reż. Andrzej Wajda.

Rusinek nas krytykuje, ale mocno przesadza

Na łamach "Więzi" pojawiła się polemika z naszym artykułem zatytułowana "Gra w lektury" autorstwa polonisty i krytyka literackiego Wojciecha Rusinka. Autor słusznie wytyka nam błędy, ale posuwa się o kilka tez za daleko.

Kanon nie taki ważny?

Rusinek pisze, że debata o kanonie lektur tylko "sprawia wrażenie gry o najwyższą stawkę, której uczestnicy na moment zapominają, jak umowne i mało istotne są cele gry". Spór o lektury to spór pozorny, bo nauczyciel ma swobodę wyboru tekstów i prowadzenia uczniów.

Jest przy tym Rusinek niekonsekwentny, bo sam ubolewa nad tym, że na nowej liście lektur podstawowych ma zabraknąć "Pana Tadeusza" (będzie tylko w podstawówce), "Jądra ciemności" Conrada czy Schulza. Przyznaje, że wysłał swoją opinię o nowym kanonie do MEN i obficie komentował rzecz na swoim FB.

Rusinek jest wybitnym nauczycielem, który tak czy owak będzie uczył po swojemu, stąd jego zachwyt nad dołożeniem przez min. Zalewską dwóch pozycji rocznie do swobodnego wyboru nauczyciela/lki (OKO.press się zgadza: dobry pomysł). Ale nie wszyscy nauczyciele są tacy.

Przypominamy też, że podstawa programowa to najważniejszy rządowy dokument opisujący minimalne treści nauczania z każdego przedmiotu. Wskazuje, czego trzeba nauczyć, choć faktycznie nie ma zakazu realizowania innych treści.

Spór o lektury ma dodatkowo taki sens, że stawia przed nauczyciel/kami pytanie o sens czytania książek przez młodych ludzi: po co i jakie teksty warto czytać.

Kanon lektur ma znaczenie i tak jak cała podstawa programowa wyraża intencje polityki oświatowej, w obecnej wersji - polityki PiS. Jest sens się spierać o lektury, zresztą sam Rusinek się spiera.

OKO.press tworzy postprawdę?

Niezręcznie jest się bronić, kiedy popełniło się błędy. Ale jednak trochę autora poniosło, gdy pisze, że dyskusję zainicjowaną przez OKO.press "zdominowały pozorne problemy, fałszywe informacje i mechanizm plotki. Rytualna i emocjonalna walka z PiS przesłoniła racjonalne argumenty".

Kilka błędów (za które bijemy się w piersi) nie sprawia, że debata traci na wartości, zresztą sam Rusinek bierze w niej udział twierdząc także, że "z wieloma opiniami [ekspertek, które stanowią zasadniczą część artykułu OKO.press] trudno się nie zgodzić".

Pogardliwe oceny autora sprawiają wrażenie, jakby OKO.press całą dyskusję o edukacji sprowadzało do kanonu lektur. Tymczasem OKO.press opublikowało dziesiątki analiz i sondaży edukacyjnych, a samym podstawom programowym poświęciliśmy wiele tekstów.

Pisaliśmy np. o podstawie dla szkół podstawowych do WOS ("edukacja ekonomiczna - zredukowana z obecnych 16 proc. do 2 proc. ogryzków, a europejska i globalna - z 16 do 6 proc.; o wyborach - tyle co nic; terroryzm - nieobecny, uchodźcy - też; przestrogi przed nacjonalizmem - osłabione). Pomimo "ideologicznego zacietrzewienia" przyznaliśmy, że licealna podstawa do tego przedmiotu jest znacznie lepsza.

Analizowaliśmy też - krytycznie - podstawy programowe do historii w szkołach ponadpodstawowych ("nafaszerowana faktografią polityczno-militarno-wojenną, z naciskiem na triumfy i czyny heroiczne, w dydaktyce dumy nie mieści się np. polski antysemityzm"), a także historii w podstawówce ("wśród wymienionych z nazwiska bohaterów polskiej historii są Dobrawa, przeor Kordecki, niezłomny Pilecki, a nawet minister Kwiatkowski, ale nazwisko Wałęsy nie pada"); polskiego do podstawówki (anachroniczne nudne treści i lektury), wychowania do życia w rodzinie ("pełne tzw. katolickich treści, w tym potępienia antykoncepcji, in vitro, a nawet masturbacji"), wytykaliśmy (za PAN) ideologiczne skrzywienia w podstawie do biologii (brak globalnego ocieplenia, "oszczędne" omówienie teorii ewolucji), ostrzegaliśmy przez niebezpiecznymi propozycjami MON (zamiast „Edukacji dla bezpieczeństwa” - militarystyczne „Wychowanie proobronne") i ministerstwa środowiska (z podstawy do biologii miałyby zniknąć wątki "ekoterrorystyczne", za to pojawiłaby się edukacja przekazywana przez leśników i myśliwych). Analizowaliśmy też ogólne założenia podstaw programowych.

"To wszystko nazywa się nic?" - żeby zacytować słynny wiersz.

Dla Rusinka gimnazja nie istnieją

Rusinek prostuje naszą informację, że w obecnej podstawie uczniowie mają wybór między powieściami Henryka Sienkiewicza („Krzyżacy” lub „Quo vadis”), a w nowym kanonie ma być obowiązkowy "Potop". Argument jest zaskakujący: "wybór nie dotyczył szkoły średniej, lecz gimnazjum". Po prostu Rusinek należy do tej kategorii polonistów z liceów, którzy nie dostrzegli, że od 17 lat są w Polsce gimnazja.

Autor zresztą expressis verbis deklaruje, że zaletą reformy Zalewskiej jest "rozsądne wydłużenie nauki w szkołach ponadpodstawowych o rok". To może być jedno ze źródeł jego cierpliwości dla MEN i niechęci do OKO.press, które w dziesiątkach tekstów wskazywało na szkodliwe skutki likwidacji paru tysięcy szkół gimnazjalnych i tym samym skrócenia edukacji ogólnej, co zniweczy efekt wyrównywania szans edukacyjnych, jaki powstał po wprowadzeniu gimnazjów.

Dla polonisty z dobrego liceum to wszystko może nie mieć znaczenia, dla OKO.press ma. Śmiem twierdzić, że w tej sprawie to Rusinek się myli, pochwalając de facto gigantyczna operację "deformy edukacji" z ciasnej perspektywy polonisty, który woli uczyć młodzież o rok dłużej. Pomimo krytyki w szczegółach powtarza główny przekaz PiS: "Koniecznością jest zatem wydłużenie liceum do lat czterech, a tym samym wygaszanie gimnazjów. Przywrócony zostanie czytelny scenariusz zwany spiralnym..." (itd. na s. 130 programu PiS).

Poparcie tej edukacyjnej spirali jaką jest reforma PiS, oczywiście nie zmienia faktu, że wytykając nam błędy, Rusinek miał rację. Niestety.