Polska łamie unijne prawo, by wymóc na KE coś, nad czym prace trwają od stycznia. Min. Telus dumny

Minister rolnictwa i rozwoju wsi był dziś wyraźnie w dobrym humorze. "Obudziliśmy Unię Europejską. To, że Unia Europejska dostrzegła problem z ukraińskim zbożem, to jest nasz wspólny sukces. To duży sukces, sukces Polski i sukces polskich rolników" – podkreślił podczas briefingu prasowego w czwartek 20 kwietnia.

Telus spotkał się z dziennikarzami, by poinformować o wynikach wczorajszych rozmów z wiceprzewodniczącym Komisji Europejskiej Valdisem Dombrovskisem oraz unijnym komisarzem ds. rolnictwa Januszem Wojciechowskim. Odbyły się one w związku z problemami sygnalizowanymi przez rolników o nadpodaży ukraińskich produktów rolnych ze względu na działanie tzw. korytarzy solidarnościowych.

– stwierdził minister rolnictwa, odnosząc się z ten sposób do kontrowersyjnej decyzji Polski oraz kilku innych państw graniczących z Ukrainą o czasowym i niezgodnym z unijnym prawem wprowadzeniu jednostronnego zakazu importu produktów z Ukrainy.

Zdaniem Telusa w efekcie nałożenia owych zakazów "została przedstawiona propozycja i zaczęliśmy rozmowy o sytuacji związanej z ukraińskimi produktami rolnymi wpływającymi na teren UE. Komisja Europejska zaoferowała 100 mln euro dla piątki tzw. krajów frontowych, ale nie doszliśmy jeszcze do porozumienia w sprawie listy produktów".

Telus poinformował, że zarówno Polska, jak i pozostałe kraje biorące udział w negocjacjach – Węgry, Słowacja, Rumunia i Bułgaria – domagają się rozszerzenia listy produktów, których będą dotyczyły nowe ograniczenia importowe oraz rekompensaty. Polska domaga się, by na tej liście znalazły się także mięso drobiowe, mleko, jaja i miód.

Ta narracja nie oddaje jednak w pełni tego, o czym poinformowała wczoraj Komisja Europejska, czym był i jak został odebrany "konkret Kaczyńskiego", czyli jednostronny, niezgodny z unijnym prawem zakaz importu ukraińskich produktów rolnych ogłoszony w sobotę 15 kwietnia przez Jarosława Kaczyńskiego. Nie oddaje też trafnie chronologii zdarzeń.

Kryzys zbożowy: chronologia zdarzeń

O tym, że rolnicy z krajów graniczących z Ukrainą skarżą się na zaburzenia rynku w związku z działaniem korytarzy solidarnościowych, Komisja Europejska wie od kilku miesięcy.

Już w grudniu polski komisarz Janusz Wojciechowski zajmował się sprawą i informował o dostępnych opcjach przeciwdziałania problemowi: na mocy rozporządzenia o liberalizacji handlu z Ukrainą, które zniosło cła na ukraińskie produkty rolne, by ułatwić i przyspieszyć ich wywóz z Ukrainy, istnieje możliwość przywrócenia ceł lub wdrożenia innych środków ochronnych, jeśli wwóz ukraińskich produktów rolnych powoduje trudności dla unijnych rolników. Wniosek taki mogą złożyć państwa członkowskie i KE zajmie się sprawą.

Pomimo że państwa członkowskie takie zawiadomienie złożyły dopiero 31 marca, Komisja już od początku lutego sama badała sytuację na najbardziej narażonych rynkach (czyli rynkach państw bezpośrednio graniczących z Ukrainą). Na podstawie tej analizy 20 marca zaproponowała pierwszy pakiet pomocy dla rolników z Polski, Bułgarii i Rumunii o wartości 56,3 mln euro.

Ten pakiet pomocy był odpowiedzią dokładnie na ten problem, z powodu którego Polska i kilka innych państw zdecydowały się na zastosowanie jednostronnych zakazów importu, ogłoszonych między 15 a 20 kwietnia: nadpodaży zboża i innych produktów rolnych z Ukrainy na tych rynkach.

Pierwszy i drugi pakiet ogłoszone jednocześnie

Komisja podjęła decyzje o pomocy dla tych państw w oparciu o dane ekonomiczne dotyczące wolumenów importu zbóż na te rynki przed uruchomieniem korytarzy solidarnościowych oraz liberalizacji handlu z Ukrainą, i po. Na tej podstawie Komisja stwierdziła, że widać wpływ na te rynki, w związku z czym sytuacja kwalifikuje się do uruchomienia rezerwy kryzysowej ze Wspólnej Polityki Rolnej.

Ale rozwiązanie zaproponowane przez Komisję nie wzbudziło zadowolenia państw graniczących z Ukrainą. Pakiet pomocy uznano za zbyt mały (56,3 mln euro z 450 mln euro dostępnych w rezerwie rolnej na 2023 rok), a ponadto szczególne niezadowolenie odczuły kraje nieobjęte pomocą: Węgry i Słowacja. Dał temu wyraz m.in. premier Viktor Orbán, który na Twitterze otwarcie przyznał, że

Kilka dni po szczycie Rady Unii Europejskiej z 25 marca, podczas którego ten pierwszy pakiet pomocy został przyjęty, premierzy pięciu państw graniczących z Ukrainą z inicjatywy premiera Mateusza Morawieckiego wysłali list do Komisji Europejskiej list, w którym domagali się znacznie szerzej zakrojonych działań:

• zwiększenia funduszy na wsparcie rolników,
• ułatwienia i przyspieszenia procedur przyznawania pomocy beneficjentom poprzez automatyzację tego procesu,
• rozważenia przez Komisję np. we współpracy ze Światowym Programem Żywnościowym skupu interwencyjnego nadwyżek na cele humanitarne,
• poprawy przepustowości korytarzy solidarnościowych tak, by możliwy był szybszy odpływ nadwyżek z rynków krajów graniczących z Ukrainą.

To wszystko pokazuje, że już na tym etapie trwały gorące negocjacje z Komisją Europejską w sprawie rekompensat dla rolników. Niezgodny z unijnym prawem "Konkret Kaczyńskiego" był później.

"Konkret Kaczyńskiego", czyli łamiemy prawo, by coś wymusić

Czym więc w świetle tego wszystkiego był owy "konkret Kaczyńskiego", czyli ogłoszony przez posła PiS, a potwierdzony lakonicznym rozporządzeniem ministra funduszy i polityki regionalnej jednostronny, niezgodny z unijnym prawem, zakaz importu produktów rolnych z Ukrainy? Zaskoczeniem? Kolejnym przejawem pogardy dla wspólnotowego prawa?

Na łamach OKO.press pisała już o tym Agnieszka Jędrzejczyk.

Sytuacja ta niezbyt dobrze została też odebrana w Ukrainie. "Nie ma wiecznych przyjaciół, nie ma wiecznych wrogów, są wieczne interesy" – tak Ukraińcy w mediach komentują eskalację kryzysu zbożowego z Polską. Wskazują, że obecne problemy to "wersja demonstracyjna" przyszłych negocjacji dotyczących integracji z Unią Europejską.

O reakcjach na zakazy importu wprowadzone obecnie już przez pięć państw członkowskich, na łamach OKO.press pisała Krystyna Garbicz.

Komisja Europejska zareagowała na to jasno:

To dlatego, aby uruchomić kolejny pakiet pomocy, Komisja oczekuje, że państwa, które jeszcze tego nie zrobiły, cofną decyzje o wprowadzeniu jednostronnych zakazów importu tak, aby ewentualne regulacje handlu były zgodnie z unijnym prawem realizowane na poziomie UE.

Wymuszone przyspieszenie

Nie da się jednak nie zauważyć, że zaskakujący ruch ze strony państw graniczących z Ukrainą zmotywował Komisję Europejską być może do jeszcze szybszego zajęcia się sprawą. Trudno jednak stwierdzić, by był konieczny: prace nad tymi rozwiązaniami i tak trwały; drugi pakiet pomocy i tak miał być ogłoszony na dniach.

W odpowiedzi na list premierów pięciu państw graniczących z Ukrainą w środę 19 kwietnia Komisja Europejska zaproponowała trzy nowe rozwiązania:

• nowy pakiet pomocy dla rolników o wartości 100 mln euro - szczegóły co do kryteriów alokacji są obecnie negocjowane
• wprowadzenie środków ochronnych wobec importu pszenicy, kukurydzy, rzepaku i słonecznika
• przeprowadzenie dokładnej analizy dotyczącej ewentualnego zastosowania środków ochronnych także wobec innych produktów

Ponadto Komisja utrzymuje propozycję wydłużenia obowiązywania liberalizacji handlu z Ukrainą (a więc utrzymanie zniesienia ceł na produkty z Ukrainy z powyższymi modyfikacjami) oraz zwiększenie inwestycji na rozbudowę korytarzy solidarnościowych tak, by wspomóc wywóz ukraińskich produktów rolnych z "krajów pierwszego kontaktu".

Komisja Europejska podkreśla też, że pomimo złamania przez państwa graniczące z Ukrainą unijnego prawa, nie zamierza na razie stosować środków prawnych.

"Zawsze, gdy pojawiają się problemy ze stosowaniem unijnego prawa, pierwszym środkiem, po który sięgamy, jest dialog. Nie inaczej jest teraz" - powiedział Eric Mamer, rzecznik prasowy Komisji podczas spotkania z dziennikarzami w czwartek 20 kwietnia.

Mamer podkreślił też, że Komisja zdaje sobie sprawę z wyjątkowości sytuacji i frustracji rolników w państwach członkowskich. Przypomniał jednak, że musimy pamiętać o szerszym kontekście. Korytarze solidarnościowe zostały utworzone po to, by pomóc Ukrainie z wywozem produktów rolnych, które muszą trafić na światowy rynek. A także po to, by eksportować do Ukrainy produkty niezbędne jej ze względu na trwającą wojnę; Ukraina jest zbyt dużym producentem, by utrzymać ceny żywności na świecie na racjonalnym poziomie bez jej udziału.

"Dzięki tym działaniom [liberalizacji handlu z Ukrainą oraz uruchomieniu korytarzy solidarnościowych - przyp. red.] udało się utrzymać w ryzach ceny żywności na światowych rynkach. Nie warto o tym zapominać" – dodała Miriam Garcia Ferrer.

Inne państwa mają wątpliwości

Polska i inne kraje graniczące z Ukrainą stawiają warunki i negocjują kolejne pakiety pomocy dla rolników i handlarzy produktami rolnymi. Tymczasem z innych państw członkowskich płyną pytania o zasadność subsydiowania uczestników tych rynków już na tym etapie.

"Obecnie, przy tych cenach zboża i innych produktów rolnych, rolnicy i handlarze z Polski narzekają na niskie zyski i problemy np. z przechowywaniem zakupionych produktów. Domagają się rekompensat. A co jeśli za kilka miesięcy, w związku ze znacznie niższymi zbiorami z Ukrainy, które są prognozowane na ten rok, ceny pójdą w górę? I ci sami rolnicy czy handlarze, którzy dziś narzekają na trudności finansowe, zarobią krocie?" – pytał dziennikarz z Holandii.

"Czy Komisja Europejska jest pewna, że problem dotyka tylko krajów przyfrontowych? Przecież pojawienie się ukraińskiego zboża na unijnym rynku kształtuje ceny z całej UE, nie tylko na rynkach lokalnych" – argumentował Belg.

W Brukseli słychać głosy, że Komisja Europejska poddaje się presji i szantażowi. Jednak Komisja odrzuca taką interpretację, wskazując chociażby na chronologię zdarzeń.

"Mamy do czynienia z wojną, podejmujemy działania wyjątkowe, by wspierać Ukrainę. Negatywnymi skutkami tych działań nie mogą być obciążone społeczności rolnicze w państwach członkowskich, bo to w dłuższym okresie wpłynie na naszą gotowość do pomagania. Dlatego niezbędne jest rozwiązanie tych problemów na poziomie unijnym" - podsumował Eric Mamer.