Fala międzynarodowych protestów wobec procesu badaczy Zagłady. Wyrazy solidarności od naukowców z PAN

9 lutego 2021 sąd ogłosi wyrok w procesie wytoczonym przez Filomenę Leszczyńską – bratanicę jednego z bohaterów książki „Dalej jest noc” – redaktorowi tomu, prof. Janowi Grabowskiemu z Uniwersytetu w Ottawie, oraz prof. Barbarze Engelking, autorce jednego z rozdziałów.

OKO.press relacjonowało sprawę obszernie. Pisaliśmy o książce „Dalej jest noc”, przełomowym studium Zagłady, znienawidzonym przez polityków rządzącej prawicy; pisaliśmy o samym procesie oraz publikowaliśmy obszerną odpowiedź prof. Engelking na zarzuty.

Przypomnijmy więc tylko krótko, o co chodzi.

Za przedstawienie historycznej prawdy dwoje historyków i znanych badaczy Zagłady zostało pozwanych z powództwa cywilnego przez Filomenę Leszczyńską. Twierdzi, że jej stryj – sołtys Edward Malinowski ze wsi Malinowo w powiecie Bielsk Podlaski – został przedstawiony w niekorzystnym świetle.

W procesie wytoczonym naukowcom wsparcie daje jej Reduta Dobrego Imienia – finansowana przez rząd organizacja, promująca wizję przeszłości zgodną z polityką historyczną PiS.

Leszczyńska żąda 100 tys. zł odszkodowania i przeprosin w mediach.

Przed ogłoszeniem wyroku polskie i zagraniczne organizacje zrzeszające historyków publikują wyrazy wsparcia dla oskarżonych i piszą o zagrożeniu dla wolności badań naukowych. Co najmniej jeden list w tej sprawie od stowarzyszenia ocalonych z Zagłady otrzymał także ambasador RP w Izraelu Marek Magierowski (o jego odpowiedzi na list piszemy niżej).

Historycy z PAN: to będzie efekt mrożący

2 lutego stanowisko „w sprawie wolności badań naukowych” wyraził Komitet Nauk Historycznych PAN – jedno z najważniejszych (obok Polskiego Towarzystwa Historycznego) ciał wypowiadających się w imieniu środowiska historyków.

Zacytujmy jego fragment:

„Zakwestionowane w pozwie sądowym fragmenty książki (…) są wynikiem badań naukowych pani profesor Barbary Engelking. Nie oznacza to, że opublikowane wyniki tych badań są ex definitione wolne od błędów faktograficznych lub interpretacyjnych. Ich wskazywanie i podważanie musi się jednak odbywać zgodnie z tymi samymi wymogami, to jest na drodze naukowej, a nie prawnej.

W kulturze akademickiej nie do pomyślenia jest pozywanie autora, a w tym wypadku także dodatkowo redaktora publikacji naukowej i grożenie im sankcjami karnymi i finansowymi (100 tys. zł) za, zdecydowanie wykraczające poza zarzut sformułowany w pozwie, naruszenie »prawa do tożsamości i dumy narodowej«, »prawa do niezakłamanej historii II wojny światowej« czy »prawa do otrzymywania rzetelnych informacji z opłacanych z podatków badań naukowych«. Tego rodzaju działania muszą budzić najwyższe zaniepokojenie środowiska historycznego.

Zmierzają one do spowodowania tzw. efektu mrożącego, tj. zniechęcenia do podejmowania badań i otwartej dyskusji, a tym samym mogą mieć negatywny wpływ na badania historyczne i upowszechnianie wiedzy o historii”.

Pod stanowiskiem podpisał się przewodniczący KNH, prof. Tomasz Schramm z Uniwersytetu Adama Mickiewicza.

Autorzy pozwolili sobie także na przytyk wobec urzędującego ministra edukacji i szkolnictwa wyższego, prof. Przemysława Czarnka, cytując stanowisko Konferencji Rektorów Akademickich Szkół Polskich (KRASP) wobec projektu „Pakietu Wolności Akademickiej” przedstawionego przez ministra (pisaliśmy o nim tutaj). Jest to przytyk, bowiem wielokrotnie mówiący o potrzebie obrony wolności akademickiej minister nie zająknął się nawet słowem w obronie stojących przed sądem za pracę naukową historyków.

Protesty polskie i zagraniczne

Listy z wyrazami poparcia napływają z Polski i zagranicy.

„Badacze Centrum [badań nad Zagładą] otwarci są na wszelkie dyskusje naukowe (…) I to są naszym zdaniem właściwe formy dyskusji naukowej. Natomiast uruchomienie w tej sprawie procedury sądowej budzi bardzo poważne obawy dotyczące ograniczania wolności badań naukowych”

– napisał w oficjalnym oświadczeniu Instytut Filozofii PAN (podpisali się pod nim prof. Józef Niżnik, filozof i socjolog, oraz prof. Andrzej Rychard, socjolog).

Polskie władze zapewne będą bardziej wrażliwe na protesty płynące zza granicy. 1 lutego swoje stanowisko wydało International Holocaust Remembrance Alliance – międzynarodowa organizacja, zrzeszająca 33 kraje, której Polska jest członkiem.

Przewodnicząca IHRA Michaela Küchler, przypomniała polskiemu rządowi, że zobowiązał się do wspierania „badania Zagłady we wszystkich jej wymiarach” oraz „otwartego i dokładnego” mierzenia się z przeszłością.

„W świetle tych zobowiązań zwracamy się do rządu polskiego, wzywając go, aby zapewnił możliwość prowadzenia wolnych i niezależnych badań”

– napisała przewodnicząca IHRA.

Protestowało także Towarzystwo Przyjaźni Izrael-Polska:

„Stanowczo sprzeciwiamy się, aby fundacje i instytutu, zasilane z budżetu państwowego Państwa Polskiego, brały udział w zorganizowanej akcji »zamykania ust« badaczom za pośrednictwem procesów sądowych. Procesy, których jedynym celem jest zniechęcenie i dążenie do zaniechania badań i publikacji dotyczących historii Żydów Polskich”.

Podobne oświadczenia możemy cytować długo. Swoje stanowiska wydały m.in. Żydowski Instytut Historyczny oraz dyrektor Muzeum POLIN.

Ambasador przemilcza rolę rządu

3 lutego ambasador RP w Izraelu Marek Magierowski (były dziennikarz „Gazety Wyborczej”, który wybrał karierę w dyplomacji PiS) opublikował na Twitterze odpowiedź na pismo w sprawie procesu prof. Grabowskiego i prof. Engelking, które otrzymał od Centrum Organizacji Ocalonych z Zagłady w Izraelu (ang. Center of Organizations of Holocaust Survivors in Israel).

„Wykracza poza nasze możliwości rozumienia to, dlaczego taki fragment [za który zostali pozwani] może być powodem procesu sądowego w liberalnej demokracji takiej jak Polska (…) Uważamy, że taki proces jest nieusprawiedliwiony i stawia w złym świetle dobre imię kraju, który szanujemy”

– napisała eks-ambasadorka Colette Avital w imieniu organizacji.

Ambasador Magierowski w odpowiedzi przekonywał, że to proces cywilny (ale nie wspomniał o tym, że prowadzony przez współfinansowaną przez rząd RP organizację). Chwalił wiedzę prof. Engelking i prof. Grabowskiego („jest uznana na świecie”) oraz wypominał Izraelowi inny proces, w którym żołnierze izraelscy pozwali o zniesławienie palestyńskiego reżysera. „Jako dyplomata mogę tylko powiedzieć: to prawo Izraela i jego wewnętrzna sprawa” – dodawał.

Przekonywał również, że są historycy – których nie wymienił – którzy nie zasługują na obronę przed procesami cywilnymi („mógłbym wyliczyć długą listę” – napisał, nie podając jednak nazwisk).

OKO.press poprosiło ambasadora Magierowskiego na Twitterze, żeby podzielił się tymi nazwiskami, ale – ku naszemu ubolewaniu – nie wymienił nawet jednego.

Proces prof. Engelking i prof. Grabowskiego staje się, jak widać, kolejnym osiągnięciem Reduty Dobrego Imienia – która swoimi działaniami utrwala na świecie obraz Polski jako kraju represjonującego naukowców za wyniki swoich badań.

---