„Przeżyliśmy – idziemy do pracy. Nie przeżyliśmy – nie idziemy”. Jak Kijów żyje pod bombami

Na takie hasło natknęłam się w internecie po dużych rosyjskich atakach na ukraińskie miasta. „W Kijowie wszyscy będą się śmiać z tego mema, jest prawdziwym odbiciem naszego życia. Mamy dużo memów, które podtrzymują nas na duchu, pozwalają zaakceptować rzeczywistość i jednocześnie zdewaluować ją przez humor. Dzięki czarnemu humorowi dajemy radę” – mówi Daryna z Kijowa.

Zaskoczył mnie też mail jednej ukraińskiej organizacji skierowany do osób z Ukrainy, który zaczynał się tak: „mamy nadzieje, że Ty oraz twoi bliscy jesteście w porządku, przebywasz w bezpiecznym miejscu i może przeczytasz ten list”, a kończył się zamiast klasycznego „z poważaniem” – życzeniem „bezpiecznego dnia”.

Zdałam sobie sprawę, że mam do czynienia z nowymi wojennym zwyczajami. Zaczęłam się zastanawiać, jak Ukraińcy i Ukrainki funkcjonują po nocnych atakach? W poczuciu ciągłego zagrożenia, niewyspani, zmęczeni. Skąd biorą siły i motywacje, jak łączą fragmenty normalnego życia z rzeczywistością wojny?

Na zdjęciu: Ludzie szukają schronienia w stacji metra podczas rosyjskich nalotów w Kijowie 21 sierpnia 2025. Fot. Roman Pilipey/AFP

„Dostosowałam sen do ostrzałów”

28-letnia Switłana, PR-menadżerka z Kijowa, podczas alarmów przeciwlotniczych rzadko schodzi do schronu. Woli spać w łóżku, mimo że mieszka w nowym bloku, w którym jest nowoczesny schron. Mówi, że gdyby miała to robić, to, biorąc pod uwagę historię alarmów w Kijowie, trzeba byłoby schodzić prawie codziennie. Część jej sąsiadów chodzi do schronu całymi rodzinami.

„Są tam łóżka polowe, materace. Kiedy zaczyna się alarm przeciwlotniczy ok. 23:00, idą nocować do schronu” – opowiada nam Switłana. „Może jest to słuszna decyzja. Ale ja zdecydowałam, że będę spać u siebie w domu. Mówię sąsiadom: jeśli się coś wydarzy, to byście wiedzieli, że nie poszłam do schronu, szukajcie mnie”.

Kiedy zagrożenie ataku rakietowego jest za dnia – może zejść do schronu, ale jeśli alarm jest ok. północy, to wychodzi na klatkę schodową, gdzie monitoruje wiadomości.

„Kilka miesięcy temu usunęłam aplikację powiadamiającą o alarmie, ponieważ zakłóca mi sen” – mówi Switłana. „Jeśli alarm zaczyna się w nocy, a ja śpię, to przenoszę się z łóżka, które jest obok okna, na sofę w korytarzu. Jest pomiędzy dwiema ścianami. Chociaż niedawno ktoś z polityków mówił, że dwie ściany nie uratują, ale to w pewien sposób uspokajało”.

I dalej:

„Istotne jest, że nie mam dzieci, zwierząt, od mojej decyzji nie zależy czyjeś życie, ponoszę odpowiedzialność tylko za siebie” – podkreśla Switłana. Mieszka z chłopakiem, ale – jak mówi – są niezależnymi osobowościami. On zasypia później, śledzi wiadomości, jeśli w stronę ich budynku nic nie leci, to mimo alarmu nie budzi Switłany.

Bywa też odwrotnie, kiedy Switłana czuwa i w razie zagrożenia budzi partnera. „Mamy świetne okna – z potrójnymi szybami. Nie słychać tak bardzo wybuchów. Zamykam wszystko i staram się spać. Jeśli coś się stanie, to jest oczywiście przede wszystkim wina Rosji, ale to moja odpowiedzialność, że nie poszłam do schronu” – tłumaczy się Switłana.

„Jeśli byłabym matką i zignorowałabym alarm, a mojemu dziecku coś by się stało, to byłaby to moja wina, ponieważ dziecko nie pójdzie samo do schronu. Prawdopodobnie jako matka miałabym inny algorytm działania”.

„Switłana z lutego 2022 roku byłaby w szoku wobec tego, jak się teraz zachowuję” – mówi. „Pamiętam swój stan i sztywne ciało w pierwszych dniach inwazji i ostrzałów. Bardzo się bałam. Teraz to odbieram inaczej. Wiem, jak leci rakieta i jak brzmi dron. Kiedy jest szum Shahedów można spokojniej spać, zestrzeliwują je inną bronią. Kiedy zestrzeliwują rakiety, to się bardziej boję – idę na sofę, albo na korytarz”.

„Jeśli w budynek trafia rakieta balistyczna, to zawali się cały blok, żadnych szans. A jeśli dron, to zależy w co trafi – jeśli w mieszkanie, to skutki są fatalne, jeśli obok, to raczej będą tylko wybite szyby”.

Wyjaśnia: „Decyzja o pozostaniu w domu nie jest lekkomyślnością, to kompromis. Mój kompromis między ciągłym strachem a potrzebą posiadania siły do życia. Zdaję sobie sprawę ze wszystkich zagrożeń, ale dzięki temu mam szansę obudzić się rano i wykonywać swoje codzienne obowiązki, pracować, utrzymać rutynę. Bo właśnie to daje mi chociaż jakąś iluzję normalności”.

Wojenny harmonogram

Najbardziej odczuwalne są ataki, podczas których pociski uderzają w budynki w pobliżu. Na początku lipca 2024 roku, kiedy armia rosyjska zaatakowała Ochmatdyt – największy szpital dziecięcy w Kijowie, jedna z rakiet trafiła obok bloku, w którym mieszka Switłana. Podobnie Rosjanie celowali też w Narodowy Instytut Onkologii, ale nie trafili.

„Obok nas nie ma żadnych obiektów wojskowych” – podkreśla.

„Był to okres dość aktywnych ostrzałów. Postanowiłam, że będę super produktywna i z samego rana pojadę do biura. Kiedy dotarłam do centrum, rozpoczął się alarm. Zobaczyłam w niebie rakietę: dobra, wracamy do metra. Tam trochę pracowałam. Po jakimś czasie zaczęli pisać do mnie przyjaciele. Pytali, czy jestem w porządku. Przyjaciółka wysyła mi zdjęcie kłębu dymu w pobliżu naszego bloku, widzi go przez swoje okno. Pomyślałam: jak dobrze, że pojechałam do pracy. W naszym mieszkaniu były uszkodzone okna, drzwi, u sąsiadów również” – wspomina Switłana.

„Nie pracowałam już tego dnia, poszłam do domu, żeby zobaczyć, jak duże są zniszczenia. Odwołałam spotkania, wszyscy odebrali to ze zrozumieniem. Prawie nie wykonywałam żadnych zadań służbowych, choć nie było mnie w momencie ataku w domu. Moja firma wsparła mnie finansowo, ale nie powiedziałabym, że jest to powszechne zjawisko, a raczej relacje międzyludzkie, ponieważ jesteśmy ukraińską agencją komunikacyjną i wszyscy codziennie żyjemy w tej historii”.

„Pracuję z międzynarodowymi markami, regularnie mam spotkania z menedżerem z Niemiec. Jest bardzo wspierający. Niedawno spóźniłam się troszkę na nasze spotkanie, on się bardzo martwił, ponieważ wówczas były złe wiadomości z Kijowa. Jako Ukraińce jest mi bardzo miło, że odczuwam to wsparcie po stronie zagranicznych kolegów” – mówi Switłana i dodaje: „Chciałabym, żeby wszystkie brandy, które współpracują zdalnie z Ukraińcami, rozumieli nasz kontekst.

Switłana podkreśla, że pracuje w sektorze kreatywnym i ma elastyczny harmonogram pracy i jeśli przez ostrzały się nie wyspała, to może zostać w domu, wstać później i zacząć pracę w południe. Jeśli rano jest nalot, jej przyjaciele, którzy pracują dla międzynarodowych firm, również mogą nie iść do pracy, dopóki atak się nie skończy. Mogą zostać w domu, jeśli mają możliwość pracy zdalnej. Jeśli atak był duży i była to trudna noc dla miasta, to pracownicy mają dzień wolny.

„Staramy się wykonać pilne zadania, natomiast w takim dniu możemy już nie wykonywać rutynowych” – wyjaśnia Switłana. Dodaje, że w niektórych firmach kierownictwo ma do tego zupełnie inne podejście, a pracownicy powinni iść do pracy mimo alarmu. Wszystko zależy od firmy, kierownictwa i branży, w której pracuje osoba.

„Mają podział na bardziej bezpieczny i niebezpieczny alarm powietrzny. Jeśli Shahedy są jeszcze daleko, to powinni iść do pracy, jeśli już lecą rakiety balistyczne, to pracodawca wybaczy ci, że się spóźniłeś” – mówi Switłana.

„Jeśli osoba chce pracować w swoim zawodzie, to poszukiwanie pracy może zająć cztery-sześć miesięcy” – opowiada Switlana. „Masz wybór: albo zgadzasz się na te warunki, jakie są, albo szukasz lepsze, ale wtedy musisz być gotowy, że ten proces potrwa dłużej niż to było przed inwazją pełnoskalową”.

Część przyjaciół Switłany wyjechała za granicę, do mniejszych miast, czy na zachód Ukrainy. Na decyzję o wyjeździe z kraju wpływa posiadanie dzieci, stan psychiczny – nie każdy radzi sobie z ciągłym stresem spowodowanym wojną. Niedawno zrobiła badania lekarskie. Wyniki nie są dobre, a wszystko przez stres.

Co mówić dziecku o wojnie?

„W Kijowie w warunkach ciągłych ostrzałów życie jest bardzo trudne, zwłaszcza z małym dzieckiem” – mówi Daryna, mama 4-letniego Danyła. Dodaje, że od maja wzrosła intensywność ataków.

„Oczywiście, przyzwyczailiśmy się do ostrzałów, ale wcześniej jak był atak, to następnej nocy można było się wyspać. Teraz ostrzały mogą być trzy noce z rzędu.

– opowiada. Jak wielu Ukraińców obserwuje kanały na Telegramie, które podają informacje o startach dronów i rakiet.

„Pod wieczór zdajesz sobie sprawę, że może dojść do zmasowanego ataku. Oczywiście zaczynasz się denerwować, mając świadomość zagrożenia, trudno jest położyć się spać” – mówi Daryna. Z rodziną mieszka na 13. piętrze, wcześniej mieszkali na 22.

„Mój syn jest aktywnym dzieckiem, wszystko go interesuje, o wszystko pyta. Jeśli wcześniej mogłam cicho przenieść go do garderoby, gdzie się chowamy i próbujemy spać, a on nie zdawał sobie sprawy z tego, co się dzieje, to gdzieś od maja już doskonale rozumie, że to nie grzmot za oknem, a wybuchy.

Mamy przygotowaną legendę, według której wybuchy – to od naszych żołnierzy, którzy nas bronią. Alarm oznacza, że nasi wojskowi proszą nas o przemieszczenie się w bezpieczne miejsce. Staram się mu udzielać informacji nie z perspektywy śmierci, tego, że nas atakują, a że nas bronią. Wie, że ukraińscy żołnierze bronią nas przed Rosjanami, że Rosjanie to źli ludzie, którzy chcą zniszczyć nasze miasta, a Ukraińcy to wojownicy-obrońcy naszego świata. Dzięki temu czuje się trochę spokojniejszy. Na razie to działa” – mówi Daryna. A w przedszkolu syn słyszy o Shahedach i rakietach.

„W domu staramy się nie rozmawiać o tym przy nim, jestem przeciwna, aby dziecku szczegółowo wyjaśniać, co się dzieje. Nie wiem, jak to wpłynie na jego psychikę. Kiedy dorośnie, zrozumie, co się działo. Wiem, że inni rodzice otwarcie opowiadają swoim dzieciom, co się dzieje” – kontynuuje Daryna.

„Wiele dzieci z powodu silnego stresu ma problemy ze snem, z nietrzymaniem moczu w nocy, zwłaszcza te, które mieszkają na terenach przyfrontowych, lub te, w których dom czy obok trafił pocisk. Nie chcę, żeby moje dziecko tego doświadczyło, więc staram się je przed tym chronić, na tyle, na ile tylko mogę”.

Noce na poziomie parkingu

Dzielnica, w której mieszka Daryna z rodziną, niejednokrotnie była ostrzeliwana. Drony i rakiety często lecą nad ich budynkiem. W okolicy zdarzały się zestrzeliwania, leje były tuż obok wejścia do bloku. Dania z ojcem chodził zbierać fragmenty Shahedów.

„Dla dzieci to rozrywka, coś w rodzaju przygody, jak epizod z kreskówki, coś zabawnego. Nie zdają sobie sprawy z rozmiaru tej tragedii” – mówi Daryna.

Podczas ataków nigdy w nocy nie schodziła z synem na poziom podziemnego parkingu, który mieszkańcom służy jako schron.

„Bardzo późno zasypia, ledwo udaje mi się go ułożyć. Jeśli za dwie godziny obudzę go i zabiorę na parking, będzie histeria. Starałam się nie traumatyzować go wyprawą do schronu” – wyjaśnia Daryna.

„Natomiast już tak bardzo zwiększyły się ostrzały, zdarza się, że od jednego uderzenia rakiety ginie pięcioro dzieci, cała rodzina. Zaczynam, się bać. Wydaje mi się, że już przekroczyłam ten psychologiczny punkt i jestem gotowa zejść z nim na parking”.

Daryna przygotowała karimaty, śpiwory i namiot. Choć i tak na podziemnym parkingu trudno będzie się wyspać – niewygodnie i zimno.

„To rosyjska ruletka. Nie wiesz, gdzie ciebie może dopaść rakieta, Shahed czy fragmenty zestrzelonych pocisków. Może to wydarzyć się gdzieś na piętrze, jak i w mieszkaniu. Schron może się zawalić” – rozmyśla na głos Daryna.

„My, mieszkańcy Kijowa, przyzwyczailiśmy się do tego. Jeśli leci 30 Shachedów, to zostajemy w domu – zestrzelą je i będziemy spać. Jeśli będzie 600 celów powietrznych, to na pewno trzeba zjechać na parking”.

Wyjeżdżać czy nie wyjeżdżać?

Żeby uchronić syna przed atakami, Daryna kilka razy wyjeżdżała z Kijowa. Najpierw – na początku pełnoskalowej inwazji – pojechała do rodziny na zachód Ukrainy, ale już w maju 2022 roku wróciła do domu. Potem, kiedy zaczęły się ataki na infrastrukturę energetyczną, i z rocznym dzieckiem było trudno się wspinać na 22. piętro, a synek bał się ciemności, na zimę pojechała z synem na pięć miesięcy do Hiszpanii. Jak tłumaczy, tam zimą można wynająć mieszkanie bardzo tanio w porównaniu z innymi krajami europejskimi. W zeszłym roku, oczekując na kolejne blackouty, Daryna również zabierała syna do Hiszpanii.

„To dla mnie naprawdę bolesny wybór, ponieważ kocham Kijów, kocham swój kraj. Nie chcę żyć w przytułku. Nie chcę być uchodźczynią” – podkreśla Daryna. „Ukraińcy przecież nie uciekają przed biedą. Uciekają przed wojną oraz przed strachem o swoje życie, o życie swoich dzieci. Wszyscy przyzwyczaili się widzieć typowych uchodźców z wyciągniętą ręką. Natomiast Ukraińcy bardzo lubią pracować. Ludzie nie chcą siedzieć gdzieś na zasiłkach, tylko chcą być bezpieczni”.

I dalej:

„Wróciłam do Kijowa, bo mam tu odpowiadającą mi pracę. W Kijowie można pracować dla międzynarodowych organizacji, zwłaszcza jeśli znasz języki. A co robić w Europie?” – mówi Daryna. Pracuje w międzynarodowej organizacji, działającej na rzecz ochrony środowiska.

„Przed wojną bardzo dużo podróżowaliśmy z mężem, mamy własne mieszkanie, samochód, nie żyjemy na kredyt. Tak żyje wiele Ukraińców, zwłaszcza w Kijowie. Wiele osób wróciło z zagranicy do Charkowa, ponieważ tam mają nieruchomości. Nikt nie chce stracić życia, które budowałeś i budujesz pomimo wszystko” – kontynuuje.

„Jednocześnie,

I kiedy zdajesz sobie sprawę, że od twojej decyzji może zależeć los twojego dziecka, twojej rodziny, to się zastanawiasz, czy praca, mieszkanie, twoje poczucie stabilności, twoje otoczenie, jest tego warte, jeśli broń Boże, twoje dziecko ucierpiałoby? To jest bardzo drażliwe pytanie, na które nadal nie mam odpowiedzi.

Obecnie psychika mieszkańców Kijowa stała się zmienna. Był duży atak, siedzisz i myślisz: Trzeba wyjeżdżać. Jedna noc bez ostrzału, druga noc, trzecia. Myślisz: Można żyć, wszystko jest dobrze.

Ludziom, którzy nadal mieszkają w Kijowie, już jest trudno zamienić Kijów na inne miasto, czy kraj. Mimo wojny Kijów żyje. U nas działają restauracje, salony kosmetyczne, szkoły, przedszkola. W ciągu dnia mamy w zasadzie normalne życie, ale w nocy – to akt terroryzmu.

Te ostrzały nie służą tylko zastraszaniu i zabijaniu ludzi. Kiedy ludzie mają zaburzenia snu i nie śpią normalnie, to niszczy mózg, zdolności poznawcze, układ nerwowy. A u nas to już nagromadziło się przez lata. Jest to również celem Rosjan, którzy chcą zniszczyć nas psychicznie. Człowiek bez normalnego snu nie może być w pełni zdolny do pracy” – mówi Daryna. Również ma problemy ze snem.

Drobne przyjemności

Daryna, jak i Switłana, ma elastyczny grafik w pracy. Z zespołem umówili się, że nie planują spotkań przed 12:00 – żeby, jeśli jest duży atak, można było rano przynajmniej kilka godzin pospać.

„Piszemy do kolegów, czy wszyscy są cali i zdrowi. Po dużym ostrzale możemy pracować z domu albo wziąć pół dnia wolnego. Wszystko zależy od obciążenia pracą w danym dniu. Musimy kończyć projekty i pilnować terminów, praca musi być wykonana na czas, ale możesz ją wykonać w pasujących dla ciebie godzinach” – opowiada Daryna. Dodaje, że właściciele biznesów mają znacznie trudniej, bo od sprzedaży zależy ich zarobek.

„Pracujemy na adrenalinie. W okresie dużych ostrzałów śpię po trzy-cztery godziny. Trudno jest spać, gdy za oknem świszczą rakiety. A sama świadomość, że rakieta uderzyła w czyjś dom, sprawia, że zaczynasz się trząść i po prostu nie wiesz, czy następnym razem usłyszysz ten świst: ludzie, którzy zginęli, już tego świstu nie słyszą.

Budzi się dziecko, musisz zebrać go do przedszkola, szkoły.

Ciągle boli głowa. Czasami jesteś jak we mgle i nie rozumiesz, co się stało. Nie zdajesz sobie sprawy z całej skali tego, co się dzieje. Bo kiedy zastanowisz się, że dosłownie kilka kilometrów od ciebie zniszczono budynek…

Nie pozwalamy sobie na takie przeżywanie, jest ich tak wiele, i do tego nasi mężowie, bracia, ojcowie, koledzy z klasy, przyjaciele są w wojsku i codziennie możemy otrzymać tragiczną wiadomość.

Nie wiem, jak to będzie wyglądało w przyszłości, kiedy pojmiemy wszystko, co się z nami działo i dzieje. Ale na chwilę obecną, jeśli się w to zagłębimy, to nie przetrwamy i nie będziemy mieli jutra z powodu tych emocji”.

Daryna ma swój sposób na ratowanie zdrowia psychicznego. Po dużych atakach lubi pójść do kawiarni, wyjść na miasto i cos fajnego zjeść, pojechać z dzieckiem do parku rozrywki (to – jak mówi – pomaga pozbyć się stresu, polepszyć kontakty i nie patrzeć ciągle na komunikatory), zaplanować wakacje czy coś na przyszłość, bo to daje poczucie stabilności.

Idąc na kawę, manicure, czy koncert Daryna też wspiera ukraiński biznes, który ucierpiał po ostrzałach, i wojsko, bo w Ukrainie teraz żadne wydarzenie nie odbywa się bez myśli o zwycięstwie Ukrainy i zrzutek na potrzeby wojskowe.

Daryna: „Zawsze zastanawiało mnie, jak podczas II wojny światowej ludzie mogli chodzić do teatru, robić fryzury, jak mogły być otwarte cukiernie. Ale będąc w epicentrum nowej, III wojny światowej, mogę powiedzieć, że są to potrzebne rzeczy, które pomagają poczuć ziemię pod stopami.

Jak żyć w kraju, ogarniętym wojną? Skąd brać siły, inspiracje? Nad tym codziennie zastanawiają się Ukrainki i Ukraińcy. My też powinniśmy. Nie tylko dlatego, że to dzieje się tak blisko. Ale też dlatego, że możemy się wiele od nich nauczyć. Dlatego powstał ten cykl o ukraińskiej codzienności w najtrudniejszych czasach. O ludziach.