Jesteśmy tu razem, na dobre i na trudne. Polsko-ukraińska debata w piątek o 18. Przyjdź, pryjdy!

Zapraszamy, wstęp jest wolny, Teatr Powszechny w Warszawie udostępnił nam piękną salę. Posłuchacie — po polsku i ukraińsku, będzie tłumaczenie symultaniczne — niezwykłego grona osób z Ukrainy i Polski, praktyków i badaczy. Będą Jakub Tylman, Ołeksandra Dejneko, Magdalena Czarzyńska-Jachim, Myroslava Keryk, Dominik Owczarek, Michał Bilewicz, Krystyna Potapenko, Aleksandra Hnatiuk (dalej — opis tych osób).

24 lutego Ukrainkom i Ukraińcom zawalił się świat. Część z nich przyjechała do Polski szukając schronienia przed wojną, ale też miejsca do życia. Chcą nie tylko przetrwać. Chcą pracować, rozwijać się zawodowo, chcą posłać dzieci do szkół i przedszkoli. Chcą mieć czas na spotkanie z rodziną i przyjaciółmi, mieć sąsiadów. Chcą pójść w weekend do kina. Niezależnie od tego, czy zostaną w Polsce, czy wrócą do siebie, w tej chwili jesteśmy tu razem.

O tym byciu razem będziemy rozmawiać podczas polsko-ukraińskiej debaty organizowanej przez OKO.press 18 listopada o 18.00 w Teatrze Powszechnym.

O byciu razem, czyli o czym konkretnie?

Mieszkać, pracować, uczyć się, żyć

“Bezdomni Ukraińcy” ー z takim tytułem nadesłała do OKO.press list 39-letnia Antonina Ławrinieć. Przyjechała do Polski z miasta Sławutycz na początku kwietnia, po wyzwoleniu obwodu kijowskiego od okupantów. Znalazła nowy dom dzięki Fundacji PFR w Mińsku Mazowieckim, gdzie organizacja udostępniła mieszkania uchodźcom z Ukrainy. W sierpniu bajka się skończyła: uchodźcy muszą opuścić zajmowane mieszkania, nawet jeśli mogą płacić. Antonina siedzi na walizkach, choć nie ma dokąd wracać.

Historię Antoniny opisała w OKO.press Krystyna Garbicz, nasza ukraińska koleżanka. Co zrobić, by ludzie, którzy do Polski przyjechali, mieli gdzie i za co mieszkać? Może skorzystać z doświadczeń niemieckich? W Niemczech "tylko 4 proc. uchodźców z Ukrainy mieszka w schroniskach dla uchodźców w Berlinie. Reszta prowadzi tam samodzielne życie w prywatnych mieszkaniach. Szkoły chętnie zatrudniają Ukrainki. Niemcy wiedzą, co zrobić, żeby nie czuły się tam obco" - mówił OKO.press Kamil Frymark z Ośrodka Studiów Wschodnich. Sytuację Ukraińców i Ukrainek w Niemczech opisała w OKO.press Julia Theus.

Kolejny temat to edukacja. Gdzie powinny uczyć się ukraińskie dzieci? W szkole polskiej, po polsku, czy on-line po ukraińsku? Dlaczego rządząca w Polsce partia odrzuciła inicjatywę Senatu, żeby zakładać szkoły z ukraińskimi oddziałami? Tymczasem w Krakowie powstała po prostu ukraińska szkoła stacjonarna. Taka sama działa też w Warszawie i we Wrocławiu. O tych dylematach rozmawialiśmy z 34-letnią Natalią, mamą Ani i Oli. Gdyby jednak wszyscy uczniowie z Ukrainy, mieszkający np. w Warszawie, wybrali polski system edukacji, a nie naukę online, magistrat musiałby zbudować 10-20 nowych szkół. Jak rozwiązać ten problem? Anton Ambroziak rozmawiał o tym m.in. z Magdalena Czarzyńską-Jachim, wiceprezydentką Sopotu, która będzie gościnią naszej debaty. Wciskanie na siłę ukraińskich dzieci i młodzieży do polskiego systemu edukacji, łącznie z egzaminem ośmioklasisty i maturą, to absurd i często krzywda, a argument, że min. Czarnka, że to jest polska szkoła nabiera złowrogiego wydźwięku.

Są i inne problemy. W październiku opisywaliśmy sytuację Ukraińców i Ukrainek na rynku pracy. Według danych z sierpnia 2022 r. pracuje już 380 tys. osób, które uciekły przed wojną (dzisiaj to na pewno ponad 400 tys.). Niekoniecznie jednak w swoim zawodzie i zdecydowanie nie za godziwą stawkę. Co zrobić, by to zmienić? By mimo tragicznych okoliczności wojennych skorzystać na sytuacji, gdy do Polski przyjeżdża tyle osób, w tym wiele dobrze wykształconych? Rozmawiałam o tym jeszcze w marcu z dyrektorem Ośrodka Badań nad Migracjami UW, Pawłem Kaczmarczykiem.

Tymczasem po prawie 9 miesiącach wojny polski rząd chce zmienić przepisy specustawy pomocowej i m.in. zobowiązać Ukraińców korzystających ze zbiorowego zakwaterowania do partycypowania w kosztach. Słusznie? O to, co państwo robi dobrze, a co źle w sprawie pomocy uchodźcom zapytamy naszych panelistów podczas debaty.

Rozmawiać, dogadać się, być razem

"Tym, co połączyło narracje badanych z klasy średniej i z klas ludowych, okazała się silna niechęć spontanicznie wyrażana we wszystkich grupach fokusowych wobec Ukraińców.

Nawiązując do stosowanej w poprzednich badaniach metafory kolejki: teraz to uchodźcy są oskarżani, że się wpychają (wcześniej byli to inni Polacy), a nawet dostają to, o czym cierpliwie czekający Polacy mogą tylko pomarzyć: miejsce w żłobku lub przedszkolu, wizytę u specjalisty, bliski termin zabiegu", piszą we wnioskach z badań Sławomir Sierakowski i Przemysław Sadura.

Z drugiej strony w sondażu Ipsos dla OKO.press z 7-9 listopada 2022 r. na pytanie, czy dla Polski byłoby dobrze, czy źle, gdyby osoby z Ukrainy, które obecnie przebywają w Polsce, miały zostać tu na wiele lat aż 69 proc. respondentów odpowiada "dobrze". To minimalnie więcej niż we wrześniu 2022 r. (65 proc.). Czyli pozytywne nastawienie do Ukraińców i Ukrainek co najmniej nie maleje. Badanie komentowała dla nas Myroslava Keryk, także gościni naszej debaty: “Jako Dom Ukraiński nie wyczuwamy negatywnych nastrojów wobec Ukraińców. Więcej jest jednak przypadków mowy nienawiści. Niechętni uchodźcom coraz głośniej to wyrażają, ale na większość Polek i Polaków na razie nie ma to wpływu – nie uprzedzają się do Ukraińców”.

Jednak Sadura i Sierakowski podsumowują swoje badania: "Najpilniejszą potrzebą w sferze publicznej jest dziś rozbrojenie, zanim wybuchnie w sposób niekontrolowany, nabrzmiałej do ogromnych rozmiarów niechęci do uchodźców. Należy pozwolić na artykulację tych emocji, bo tak naprawdę nie tyle chodzi tu o samych Ukraińców jako takich, ile o brak zaufania do państwa i do ludzi między sobą. Ukraińcom grozi realne niebezpieczeństwo szykan i poniżającego traktowania (szczególnie narażone są dzieci i młodzież szkolna)".

Dlatego też podczas debaty — w drugim panelu — zapytamy ekspertów i ekspertki z Polski i Ukrainy, co sytuacja masowej migracji ukraińskiej oznacza dla relacji polsko-ukraińskich, jak obie strony widzą ich przyszłość. Co dla ukraińskiej tożsamości, która w obliczu strasznej wojny przechodzi imponującą przemianę, oznaczałaby masowa emigracja do Polski?

I czy polskie społeczeństwo jest na to gotowe? Jak duża jest groźba niechęci wobec imigrantów, uruchomienia lęków i zawiści? Na ile wreszcie trudne dla obu narodów doświadczenia historyczne mogą obciążać dzisiejsze relacje?

Czy ksenofobiczne hasło “Polska dla Polaków” może przekształcić się w “Polska dla wszystkich, także dla Ukraińców”? Co mogą zrobić polskie i ukraińskie elity, żeby tak się stało?

"Bytowo" i "duchowo"

O tym wszystkim porozmawiamy podczas dwóch paneli — nazwaliśmy je "bytowy" i "duchowy". Mowy otwierające debatę wygłoszą:

• Jakub Tylman — nauczyciel plastyki, muzyki i języka polskiego jako obcego w oddziałach przygotowawczych dla uchodźców w Publicznej Szkole Podstawowej im. Kawalerów Orderu Uśmiechu w Śremie, tegoroczny laureat prestiżowej Nagrody im. Ireny Sendlerowej dla nauczycielek i nauczycieli "Za naprawianie świata";
• Ołeksandra Dejneko — docentka Wydziału Socjologii Charkowskiego Uniwersytetu Narodowego im. W.N. Karazina, badaczka w Norweskim Instytucie Studiów Miejskich i Regionalnych Oslo Metropolitan University. Jedna z założycieli sieci badawczej na temat Ukrainy w Norwegii — Ukrainett. Zainteresowania badawcze Ołeksandry to spójność społeczna, migracje, ukrainoznawstwo. Zaangażowana w badanie doświadczeń ukraińskich uchodźców w Norwegii.

W pierwszym panelu - "bytowym" - wystąpią:

• Magdalena Czarzyńska-Jachim — wiceprezydentka miasta Sopot, miasta, które wypracowało system wsparcia uchodźców i uchodźczyń z Ukrainy, członkini Stałego Komitetu ds. Równości przy Radzie Gmin i Regionów Europy, Przewodnicząca Komisji Praw Człowieka i Równego Traktowania Związku Miast Polskich, pomysłodawczyni „Sopockich Spotkań Kobiet”, czyli debat o najważniejszych sprawach z perspektywy kobiet (rozmowa w OKO.press);
• Myroslava Keryk — historyczka, socjolożka, specjalistka w zakresie migracji Ukraińców do Polski. Prezeska Zarządu Fundacji „Nasz Wybór” oraz współzałożycielka Ukraińskiego Domu w Warszawie, redaktorka naczelna miesięcznika „Nash Vybir”;
• Dominik Owczarek — dyrektor Programu Polityki Społecznej w Instytucie Spraw Publicznych, specjalizuje się w zagadnieniach rynku pracy i dialogu społecznego, w tym także sytuacji migrantów na rynku pracy (wiele razy wypowiadał się w OKO.press, ostatnio tu).

Gośćmi drugiego panelu - "duchowego" - będą:

• Prof. Michał Bilewicz — kierownik Centrum Badań nad Uprzedzeniami UW (wiele razy gościł w OKO.press);
• Dr hab Aleksandra Hnatiuk — ukrainistyka, tłumaczka, profesor Akademii Kijowsko-Mohylańskiej i Uniwersytetu Warszawskiego, wiceprezeska Ukraińskiego PEN Clubu, odznaczona Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski (wywiad w OKO.press);
• Krystyna Potapenko — prawniczka, poetka, tłumaczka, wolontariuszka, koordynatorka projektów międzynarodowych, specjalistka ds. współpracy polsko-ukraińskiej.

Debatę poprowadzą dziennikarki i dziennikarz OKO.press: Krystyna Garbicz, Piotr Pacewicz, Agata Kowalska i Agata Szczęśniak.