Kwadratura Tuska. Jego siła rażenia zachwyca, odświeża i pociesza. Ale którędy do Europy?

No i co z tym Tuskiem zrobić?

Polityk z takim dorobkiem, przez pięć lat "prezydent Europy", błyskotliwy fajter, który rzuca posadę lidera największej partii UE, żeby walczyć ze "złem" w Polsce (tak, to jest "zło"), bokser wagi ciężkiej, ale z energią jak z piórkowej ("biologia nie jest moim wrogiem"), a przy tym jakoś normalny, nie nadęty, nie żaden srala-mądrala-Jarosław cedzący słowa.

Mamy Tuska i nie zawahamy się go użyć? Nie jest to aż tak proste, ale wykonalne: demokratyczna opinia publiczna (jest coś takiego, prawda?) może zobaczyć w Tusku na białym koniu co najmniej harcownika, który miesza w szeregach armii PiS, zwłaszcza, że ich armia wymęczona, a harcownik w formie. A może i kogoś, kto zmobilizuje nasze, i stare, i nowe oddziały.

Możemy wszyscy my, którzy nie zgadzamy się na rządy PiS, na Tusku zyskać, będę do tego przekonywał, żeby dać mu szansę i dać sobie szansę. Co nie znaczy, że ma być wodzem, który poprowadzi nas na Nowogrodzką. I co oznacza, że staje przed wyzwaniem uprawiania przez nawet dwa lata polityki poza parlamentem, pod presją ogromnych i sprzecznych oczekiwań. Bo paradoksalnie nawet ci, którzy Tuska nie lubią, też krytykują go za to, czego nie powiedział i czego na pewno nie zrobi. A do tego duży "elektorat negatywny" troskliwie odżywiany hejtem mediów PiS.

Tekst publikujemy w cyklu „Widzę to tak” – od czasu do czasu pozwalamy sobie i autorom zewnętrznym na bardziej publicystyczne podejście do rzeczywistości. Zachęcamy do polemik

Jednym słowem "widzę to tak", że to może się udać, ale widzę też trudności. Poczynając od założenia Tuska, że liczy się tylko bicie wroga, szabla w dłoń i Kaczyńskiego goń, goń, goń. Zgadzam się, że trzeba walczyć z PiS i to bez żadnego "ale", ale nie da się uprawiać polityki bez pytania, co ma być potem. Figura, że program zaczyna się liczyć, gdy wygramy, nie przejdzie.

"Nie przyzwyczajajcie się do zła"

Tusków mamy zresztą dwóch. Sobotni (3 lipca, niecałe 27 minut) był politycznym kaznodzieją, skupionym na moralnym "apelu do narodu", by nie przyzwyczajać się do zła. Niedzielny (140 minut) i poniedziałkowy (w Szczecinie, 23 minuty) uprawiał już politykę na całego, zachęcał partnerów Platformy do współdziałania (z wyjątkiem Lewicy) i parę razy tak przyłożył władzy, że aż miło. W efektowny sposób obnażył też propagandę mediów prorządowych.

Pierwszy Tusk był patetyczny, a końcówka "Idziemy po zwycięstwo, bo się was nie boimy. Idziemy po zwycięstwo, bo nie jesteśmy bezradni! Bo się nie przyzwyczailiśmy do zła, które tutaj uczyniliście" mogła się nawet kojarzyć ze słynnym "We are on the move now” (w luźnym tłumaczeniu „Już nas nie powstrzymają”) Martina Luthera Kinga w czasie marszu z Selmy do Montgomery w marcu 1965 (tu możesz posłuchać).

Tusk nr 2 bardziej przypominał Johna Olivera, komika-analityka z jego precyzyjnym sarkazmem pod adresem władz [Trumpa a także Bidena]: "What the fuck?" ("Co to ma być do k.... nędzy").

Pierwszy Tusk mnie poruszył, ale potem zacząłem mu w myślach stawiać zarzuty i wzruszenie zamieniło się w rozczarowanie. Drugi rozwiał kilka wątpliwości, ale nie wszystkie. Pokazał jednak, jak groźnym może być przeciwnikiem dla PiS. I ile może wnieść do życia publicznego.

Anty-PiS jako nauka moralna? Arogancja czy terapia?

"Powiem może brutalnie, nie przyzwyczaiłem się jeszcze do tego, co się w Polsce dzieje". Tusk parokrotnie nazywał rządy PiS "złem - ewidentnym, bezwstydnym, permanentnym". W efekcie "ludzie w Polsce, i to dotyczy prawie wszystkich, jakby opuścili ręce, mówią – nie, no oni są tak bezczelni w tych złych sprawach, że chyba nic się nie da zrobić".

To samo mniej więcej pisaliśmy w czerwcu 2021 w obywatelskich życzeniach dla czytelniczek i czytelników: "żeby w nas nie zgasło oburzenie, zdumienie (trzeba się dziwić!), a także śmiech, bo ta władza jest oczywiście tragikomiczna". Zachęcaliśmy do popandemicznego odpoczynku, bo "inaczej zmęczenie mogłoby zamienić się w rezygnację, a nawet prowadzić do cichej zgody, że ten świat, że Polska ma tak wyglądać".

Nie ma tu żadnego "ale", typu "trzeba walczyć z PiS, ale nie to jest najważniejsze". Trzeba uwierzyć w wygraną - podpowiada Tusk - przecież 65-70 proc. ludzi nie chce tej władzy.

Adresatów jest tu dwoje. "Nie wygra partia, która nie wierzy w sens własnego istnienia" - to było do Platformy. Z pewnością apel potrzebny, ale to ich sprawa. Niech się mobilizują. Nie zaszkodzi, chyba, że Hołowni.

Ale apel był skierowany także do obywateli i obywatelek. Zastanawiam się, skąd płynęło uczucie głębokiej satysfakcji, jakie odczuwałem słuchając go.

Mocno, wyraziście i błyskotliwie nazwał Tusk po imieniu rządy, które mają na celu zatrzymanie demokracji, autorytarne sformatowanie ustroju na potrzeby dalszych rządów, które łamią praworządność i prawa człowieka, a także szkodzą Polsce w wymiarze międzynarodowym. Ośmieszają nas wszystkich.

Powiecie, że opozycja powtarza to w kółko? Ale Tusk powiedział to lepiej. Jego słowa zabrzmiały świeżo, nawet dla mnie, a pracuję w portalu, który właśnie tym się zajmuje: sprawdzaniem losów demokracji i praw człowieka.

Polityczka Lewicy Agnieszki Dziemianowicz-Bąk uznała, że nauki moralne Tuska to arogancja, pouczania z pozycji kogoś, kogo tu nie było. "Kobiety protestujące przeciwko zakazowi aborcji i ciągane po komisariatach, mniejszości, które codziennie spotykają się ze szczuciem ze strony władzy, pracownicy na śmieciówkach, strajkujące pielęgniarki, sędziowie pod nieustającą presją, młodzi walczący o ochronę klimatu

Ten argument mnie nie przekonał. Skala aktywizmu jest dziś minimalna, o czym OKO.press, które jest jego kroniką, wie najlepiej. Nastroje obywatelskie opadły. Z drugiej strony, Tusk nie spędził ostatnich ponad sześciu lat na turystycznych wojażach. Poza tym dajmy mu szansę. Franek Sterczewski, poznański buntownik w KO, zaprosił Tuska, by stanął z nim na ulicy i rozdawał ulotki, co wywołało oburzenie establishmentu Platformy. Ale Tusk odpowiedział, że owszem, czemu nie. A może z Babcią Kasią umówiłby się na pogawędkę pod jej ulubionym prawym lwem przed Pałacem Prezydenckim (często tam stoi z hasłem na tekturowej planszy). Chciałbym, by wyszedł ze skóry polityka partyjnego, który będzie rozmawiał z mediami i czekał, co powiedzą sondaże. Żeby się uczył Polski od aktywistów i aktywistek, i od organizacji społecznych. Tak sobie rzeźbię w Tusku, co jest ulubionym zajęciem także tych, którzy go nie lubią. Taki masz być, Tusku - mówimy. Dlaczego? Bo jego głos się liczy, wprost proporcjonalnie do liczby paszkwili w TVP.

Poruszeni, obojętni, wkurzeni

Reakcje, zwłaszcza na pierwszego Tuska były - także w OKO.press - generacyjnie spolaryzowane.

Nas, trochę starszych ujmowały jego Wielkie Słowa. Dobrze czujemy się w patosie, może dlatego, że odebraliśmy kolejne lekcje pokolenia Solidarności: Sierpnia '80, Grudnia '81, wyborów 1989, wejścia do UE w maju 2004.

Młodszemu pokoleniu Tusk i Kaczyński, z ich wzajemnymi oskarżeniami, wypełniają całą polityczną pamięć, a wejście w dorosłe życie za rządów PO-PSL nie było łatwe. Dla osób, które mają serce z lewej strony, rządy PO przyniosły sporo rozczarowań, zawiedzionych obietnic. Liberałowie trzymali się "aborcyjnego kompromisu", czyli szczytu hipokryzji, nie dali praw osobom LGBT, słuchali się Kościoła (z chwalebnym wyjątkiem rządowego programu in vitro).

(Tu się na moment odmłodzę. Nigdy nie zapomnę, jak Tusk tłumaczył nam na Kongresie Kobiet 2013, że nie forsował ustawy o związkach partnerskich, bo przywódca nie może iść na czele rewolucji... Sala buczała. Krzyknąłem wtedy "Odwagi").

Dla nas, starszych, identyfikacja z III RP ma charakter fundamentalny, bo ta pokomunistyczna Polska została nam "zadana" i wiemy, co było wcześniej.

Młodym niełatwa w użyciu liberalna demokracja łącznie z członkostwem w UE, została "dana" i nie budzi aż takich emocji, jak prawa indywidualne czy zagrożenie planety.

Jest jeszcze jedna różnica: starsi mają mniej czasu, wisi nad nami groźba, że skończymy życie w Polsce rządzonej przez "zło". Stąd nasza podatność na patos, może nawet polityczną histerię. Dlatego Tusk nas ujął za serce.

Siła rażenia Tuska. Co za frajda!

To, co w Tusku zachwyca, to siła rażenia. Jego precyzyjny atak na PiS za hipokryzję uchwały o nepotyzmie; mówił o tym "koryto plus". Jego wysoce wiarygodna krytyka zapowiadanego wbrew własnym deklaracjom sojuszu Kaczyńskiego z Salvinim, Orbánem i Le Pen (plus kilka innych oszołomiastych formacji typu Partia Finów, austriacka FPÖ, bułgarski Ruch Narodowy, czy z reguły prorosyjska Akcja Wyborcza Związku Polaków na Litwie).

Jego poniedziałkowa (5 lipca) polemika z resortem Ziobry o konferencji w sprawie Sławomira Nowaka: "Z ewidentnie politycznych pobudek, z partyjnych gier wewnątrz PiS-u de facto inscenizuje się proces i skazanie. I robi to prokurator generalny, a nie sąd. Po co mnie pytać o zdanie, skoro wszystko jest jasne?".

Czy Tusk to tylko kolejny recenzent, przecież cała opozycja regularnie demaskuje, debunkuje i podgryza władzę? Podobnie media niezależne. Jasne, ale Tusk dodaje tu nową jakość, czego dowodem są reakcje władz. Racjonalne byłoby Tuska przemilczeć, ale politycy PiS na wyścigi z "Wiadomościami" TVP dowodzą, że to on jest skorumpowany, uprawia nepotyzm i wspiera Putina, a w ogóle jest tak naprawdę Niemcem.

Silną stroną Tuska są potyczki z mediami prorządowymi. Na poniedziałkowej konferencji przedstawicielka Telewizji Trwam Tadeusza Rydzyka, sowicie opłacanego z publicznych pieniędzy, zapytała, czy Platforma jest gotowa rozliczyć się z własnym nepotyzmem, tak jak to zrobił PiS w uchwale 3 czerwca. Tusk kolejny raz przejechał się po tej uchwale, która stanowi, że zakaz zasiadania rodziny posłów i senatorów PiS w radach nadzorczych spółek Skarbu Państwa "nie obejmuje osób, które zostały zatrudnione ze względu na swoje kompetencje, doświadczenie zawodowe i jednocześnie doszło do nadzwyczajnej sytuacji życiowej".

Czyli jak Kaczyński powie, że kompetentny, to może zostać - podsumował Tusk. I zapytał dziennikarkę katolickiej telewizji: "Na odległość cuchnie siarką i smołą, pani nie czuje tego zapachu? Czy wam to pasuje?".

Wielką karierę zrobiła też seria ciosów, jaką Tusk zadał przedstawicielowi TVP Info (o nazwisku Michał Dudzik), który próbował zastosować ulubiony chwyt swego medium "na syna". Zapytał, czy przykładem nepotyzmu Platformy nie jest aby Michał Tusk, który pracuje w gdańskim urzędzie miejskim. Jak to szczegółowo opisała Agata Szczęśniak (warto zobaczyć całą scenkę), Tusk ośmieszył go i zdemaskował: „A niech pan sobie sam odpowie na to pytanie”. Dudzik milczał, więc Tusk pomógł:

„Mój syn, z wyższym wykształceniem, socjolog, od 20 lat zajmujący się transportem w Gdańsku, jest urzędnikiem ds. komunikacji i zarabia netto poniżej 3 tysięcy zł miesięcznie. Chce pan to nazwać nepotyzmem?”.

I oskarżył:

Parokrotnie Izabela Leszczyna czy Katarzyna Lubnauer potrafiły obnażyć techniki TVP, Adrian Zandberg zagadał kiedyś Michała Rachonia powtarzając, że z taśm kelnerów wynika, że Morawiecki był "załatwiaczem", ale to było mocniejsze. Przedstawiciel TVP wydukał "dziękuję" i tyle go było.

Bez "ale"? OK, ale nie da się bez "przedtem" i "potem"

Uniesienie patosem mija zwykle po kilku godzinach. Łzy wysychają, zaczynamy się przyglądać.

W Tusku nr 1 sporo było platformerskiej arogancji: "Nie ma bez Platformy szansy na zwycięstwo. Bo ten projekt od samego początku ma wpisane w DNA wolę zwycięstwa i umiejętność zwyciężania". A przecież to DNA nie działa od 6 lat i należałoby raczej poszukać odpowiedzi dlaczego.

Tusk nr 1 to właściwie kwintesencja "anty-PiS" plus lekceważące słowa o programach. Dorobek programowy PO opisuje jako "imponujący" (przesada), ale "to nie programy są najważniejsze. Najważniejsze jest odzyskanie wiary w sprawczość i w możliwość wygranej z PiS".

Owszem, Tusk sygnalizuje konieczność zielonej rewolucji, ale przydałaby się wizja przyszłości, konkret, jak przywracany będzie ład demokratyczny, z jakim udziałem samorządów, organizacji społecznych. A może jakieś zabezpieczenia przed upartyjnieniem państwa? Zasady rozliczeń z PiS, których w 2007 zabrakło?

W pierwszym Tusku zabrakło też śladu samokrytyki.

Taki powrót Tuska byłby na rękę Kaczyńskiemu, bo jak to ujął Michał Kobosko (prawa ręka Szymona Hołowni), „elektoratowi PiS także należy się propozycja programowa - na przyszłość. Tusk takim wystąpieniem nie przeciągnie na swoją stronę ani jednego głosu wyborców PiS".

Cztery wyzwania/zagrożenia powrotu Tuska

Cztery ryzyka powrotu Tuska mona opisać jako

• partyjniactwo, czyli przyjęcie wyłącznie perspektywy Platformy i zafałszowanie narracji o niej,
• brak krytycznej autorefleksji, dotyczącej własnych rządów, które przecież otworzyły drogę PiS do władzy,
• powrót do platformerskich ograniczeń - tzw. kotwicy konserwatywnej (wg określenia Grzegorza Schetyny) i
• neoliberalnej polityki ekonomicznej.

Kolejne wypowiedzi Donalda Tuska wskazują, że przynajmniej z niektórych z nich zdaje sobie sprawę.

(1) Tusk wychodzi poza partyjne opłotki

Tusk niedzielny i poniedziałkowy był tu znacznie lepszy niż sobotni. Snów o potędze Platformy nie było już wcale. Tusk mówił, że wrócił, bo sondaże pokazywały, że Platforma tonie.

O opozycji demokratycznej - z wyjątkiem Lewicy, z którą mają kosę - mówił wręcz z "czułością" (odwołując się do Olgi Tokarczuk). Zacytujmy za niego: "Czułość jest sztuką uosabiania, współodczuwania, a więc nieustannego odnajdywania podobieństw. Jest spontaniczna i bezinteresowna. Czułość dostrzega między nami więzi, podobieństwa i tożsamości. Jest tym trybem patrzenia, który ukazuje świat jako żywy, żyjący, powiązany ze sobą, współpracujący i od siebie współzależny".

Tusk otwierał możliwości. Na wtorkowej (6 lipca) konferencji w Senacie, mówił, że model Paktu Senackiego (wspólnej listy całej opozycji) jest zachęcający także dla Sejmu, ale robił wiele, by uniknąć wrażenia, że patrzy z góry. Zwłaszcza, że "jego przyjaciel" Szymon Hołownia przegonił KO w sondażach.

(2) Tusk składa samokrytykę. Powierzchowną, przydałaby się głębsza

W niedzielę (4 lipca) Tusk złożył samokrytykę, twierdząc, że ustawa podnosząca wiek emerytalny była błędem (należało dać wybór), w poniedziałek w Szczecinie mówił o innej porażce: "Nie dałem rady uratować Stoczni Szczecińskiej".

Przeciął też wszelkie spekulacje na temat wycofywania 500 plus, ale mówił o tym w kategoriach pragmatycznych: "nie można odbierać ludziom tego, co dostali". Przydałaby się głębsza refleksja na temat polityki społecznej w czasach PO-PSL i dzisiaj, braku (wtedy) polityki wyrównywania szans, roli państwa w gospodarce, pomocy słabszym grupom.

(3) "Sprawy obyczajowe", coś za dużo tych "ale"

Wydawało się, że po siedmiu latach w Europie Donald Tusk przywiezie do Polski klarowny przekaz o europejskich wartościach, które zostały dobrze zdefiniowane w art. 2 Traktatu o UE:

"Unia opiera się na wartościach poszanowania godności osoby ludzkiej, wolności, demokracji, równości, państwa prawnego, jak również poszanowania praw człowieka, w tym praw osób należących do mniejszości. Wartości te są wspólne Państwom Członkowskim w społeczeństwie opartym na pluralizmie, niedyskryminacji, tolerancji, sprawiedliwości, solidarności oraz na równości kobiet i mężczyzn".

Europejska Partia Ludowa, największa siła w Parlamencie UE, której Tusk przewodniczy od grudnia 2019 roku, deklaruje, że "kluczowe jest propagowanie europejskiego modelu, jeśli chcemy, by europejskie wartości zachowały swoje znaczenie w gwałtownie zmieniającym się świecie".

Tylko tyle i aż tyle. Wydawałoby się oczywiste, że oznacza to m.in. pełne prawa reprodukcyjne dla kobiet i prawa dla mniejszości LGBT, włącznie z prawem do zawierania związków partnerskich, a także małżeńskich. Polska jest obok Malty jedynym krajem w UE, który nie pozwala kobiecie przerwać ciąży i jednym z sześciu ostatnich krajów, które nie dają prawnego usankcjonowania homoseksualnej miłości.

W pierwszym manifeście Tuska nie było ani słowa o Kościele katolickim, ale w niedzielę Tusk pojechał po hierarchach. "Jestem katolikiem i nie mam problemu, aby powiedzieć to głośno. Wewnątrz Kościoła są siły, które niszczą Kościół. Nierozliczenie pedofilii to śmiertelne ciosy dla Kościoła. Na zewnątrz też są siły, które niszczą Kościół - to PiS i Kaczyński".

Opisał Wielkanoc, jaką spędził u jednego z zakonników, który opiekuje się osobami z niepełnosprawnością. "Tam z pewnością Pan Bóg jest obecny". Kościół, który przykleił się do władzy, nie jest już Kościołem. Brzmiał jak Hołownia, który mówił, że Jezus jest antytezą polskich hierarchów.

Zapowiedział, że będzie respektował stanowisko PO w sprawie aborcji z lutego 2021: do 12. tygodnia ciąży kobieta ma prawo sama podjąć decyzję o jej przerwaniu po konsultacji z lekarzem i psychologiem. Zaznaczył jednak, że akceptuje i rozumie ludzi, którzy mają inny pogląd czy wrażliwość w tej sprawie.

Coś z tego akceptowania i rozumienia wynika poza nienarażaniem się konserwatystom? Odpowiedziałbym Tuskowi jego własnym argumentem:

W niedzielę mówił o prawach „społeczności LGBT”. Ale znowu pojawiło się niepokojące "ale".

„Potrafią kopać dziewczynę leżącą na ulicy, bo miała tęczową koszulkę na sobie, zawsze będę po jej stronie. Niezależnie od moich poglądów na świat i na konkretne rozstrzygnięcia legislacyjne”.

O prawach mniejszości Tusk mówił w kontekście wojny makropolitycznej: "Pogarda do mniejszości i to taka najbardziej brutalna i wulgarna, te autorytarne skłonności, niechęć do wszelkiej formy wolności, NGS-ów, do wolności słowa. Nieustanny atak na Unię Europejską to jest agenda Putina robiona jeden do jednego. Czy [robią to] przez głupotę, czy przez jakieś złe emocje, czy w sposób planowany? Czy to ma jakieś znaczenie dla ofiar tej polityki?

Nawet w mocnych deklaracjach o zagrożeniu katastrofą klimatyczną pojawiło się pozbawione sensu stwierdzenie:

„Niech naukowcy spierają się o konkretne przyczyny i konkretne sposoby zapobiegania tej katastrofie, ale jedna rzecz musi być oczywista: nie można tego negować i trzeba robić wszystko, żeby nas przygotować na ciężkie czasy w wymiarze globalnym", co Adam Wajrak w "Wyborczej" - może nawet przesadnie - zinterpretował jako "nie odrobienie lekcji o klimacie".

(4) Tusk konserwatywnym liberałem?

Za polityczno-gospodarczą deklarację Tuska można uznać słowa: „Ja, w przeciwieństwie do panującej obecnie mody, nie dostaję mdłości na dźwięk słowa «liberalizm». Urodziłem się i umrę wolnościowcem. Mądrzy ludzie powinni być liberalno-socjal-konserwatystami, każda z tych wrażliwości ma sens”.

Cytat z Kołakowskiego brzmi zachęcająco, ale Tusk mówił tu różnymi głosami, także konserwatywno-liberalnym stylem swego ministra finansów (2007-2013) Jacka Rostowskiego. Wyraźnie dumny z grepsu skrytykował politykę PiS "3D" (dług, daniny, drożyzna)

Tusk chwali się znajomością z Bidenem, ale najwyraźniej nie chciałby pójść drogą prezydenta USA, który pompuje ogromne sumy w gospodarkę i pomoc społeczną, licząc, że to da impuls rozwoju. Może nie słyszał o Nowoczesnej Teorii Monetarnej (New Monetary Theory).

Tyle recenzji z pierwszych trzech dni z Tuskiem. Jedno jest pewne - z Tuskiem jest inaczej, może być lepiej.