Łętowska: To była "spółdzielnia", sędziów skrzyknięto do udzielania poparcia. Trzeba wybrać nową KRS

Prof. Ewa Łętowska rozmawia z OKO.press o ujawnionych 14 lutego 2020 listach poparcia sędziów neo-KRS. W przenikliwej analizie mówi m.in.:

o "spółdzielni" sędziów i podpisach in blanco:

• Listy poparcia były konstruowane na zasadzie grupy-spółdzielni sędziów zgrupowanych wokół ministerstwa. Krytykuje się (i słusznie) tzw. spółdzielnie, kiedy to grupa autorów-naukowców umawia się co do wzajemnego cytowania, aby polepszyć swoją punktację rankingową. Tu było tak samo. Pojawia się krzyżowe poparcie lub udzielenie zmasowanego poparcia przez sędziów delegowanych do ministerstwa - kilku zwycięskim kandydatom;
• Wygląda na to, że sędziów skrzyknięto do udzielania poparcia;
• Istnieje fatalna praktyka przygotowywania list in blanco w celu przedstawiania w Sejmie rządowych projektów jako projektów poselskich. Czy w wypadku list do KRS zastosowano podobny proceder? Nie wiadomo, ale to mogłaby wyjaśnić analiza grafologiczna i analiza druku na listach poparcia. Wyglądają one zresztą bardzo niechlujnie;

o podpisach sędziego Nawackiego:

• Czy sędzia może poprzeć własną kandydaturę do KRS, jak to zrobił sędzia Nawacki? Moim zdaniem nie. Przecież na takiej liście kandydat już i tak figuruje, bo wyraził zgodę na kandydowanie. Czyli miałby tu figurować w dwóch rolach (czynnej i biernej) jednocześnie?
• Podpisy za kandydaturą sędziego Macieja Nawackiego wycofano przed zgłoszeniem listy Marszałkowi Sejmu. Nie dopilnował tego pełnomocnik kandydata, a Marszałek to przemilczał lub zaniedbał sprawdzić. Argument, że poparcia wycofać nie można, nie wytrzymuje krytyki;
• Uchybienie dotyczące jednego kandydata powoduje wadliwość całej listy, nie daje możliwości ewentualnego wyboru uzupełniającego;

o uzdrowicielskiej mocy prezydenta:

• Lansowana przez otoczenie prezydenta Andrzeja Dudy teoria, że powołanie przez prezydenta sanuje [uzdrawia - red.] wszystkie błędy w procedurze wyboru sędziego, to ujęcie prerogatywy w duchu monarchistyczno-mistycznym. Zastanawiam się, czy to oznacza, że prezydent mógłby też “naprawić” wadliwy proces nominacji profesorskiej albo nadania obywatelstwa?

Poniżej cała rozmowa.

Prof. Ewa Łętowska: Należy znowelizować ustawę o KRS i wybrać nową Krajową Radę Sądownictwa, tylko porządnie

Co mówią ujawnione listy poparcia do KRS?

O komentarz poprosiliśmy prof. Ewę Łętowską, pierwszą rzecznik praw obywatelskich (1988–1992), sędzię Naczelnego Sądu Administracyjnego (1999-2002) i Trybunału Konstytucyjnego (2002-2011), wybitny autorytet prawniczy.

Prof. Ewa Łętowska: Zmiana ustawy o KRS wprowadziła mechanizm, łącznego głosowania całej listy sędziów kandydujących do Rady. Ten mechanizm wprowadzono m.in. dlatego, że stara Rada składała się z osób, które w różnych momentach zaczynały swoją kadencję. Chciano tego teraz uniknąć. Art. 187 ust 3 konstytucji przewiduje, że KRS ma kadencję czteroletnią.

Wystarczy jedno uchybienie i cała lista jest wadliwa

Obecnie wybory przeprowadzono głosując łącznie na całą listę, nie zaś jak to bywało wcześniej przy powoływaniu ciał zbiorowych - głosując oddzielnie (poprzez zaznaczanie poszczególnych pozycji listy) na każdego z 15 powoływanych.

To była konsekwencja przyjęcia założenia dotyczącego łącznej kadencji wybieranych członków KRS. W tej jednak sytuacji,

Ujawnione listy wskazują, że wycofanie poparcia (i to przed zgłoszeniem listy Marszałkowi Sejmu, co dotyczy sędziego Macieja Nawackiego) spowodowało brak wystarczającej liczby popierających go sędziów. Nie dopilnował tego pełnomocnik kandydata, a Marszałek to przemilczał lub zaniedbał sprawdzić, jakkolwiek informacja o wycofaniu podpisów do Sejmu dotarła.

Anna Wójcik, Piotr Pacewicz, OKO.press: Prosimy o dowód.

Po pierwsze, skutecznie wycofywano poparcie na liście dotyczącej sędziego Mazura, co wynika ze skanów [trzy podpisy zostały zaczernione - red.] z tym, że w tym wypadku głosów poparcia dla tego kandydata i tak wystarczyło. Skoro więc aprobowano wycofanie poparcia na jednych listach i to na nich zaznaczono, upada argument o niedopuszczalności wycofania dotyczącego sędziego Nawackiego.

Po drugie, nietrafny jest argument, że udzielenie poparcia należy traktować jak „wrzucenie głosu do urny”. Tak można byłoby ewentualnie twierdzić, gdyby wycofanie nastąpiło już po przejściu do kolejnych etapów procedury wyłaniania kandydatów w Sejmie. Tymczasem cofnięcie poparcia nastąpiło przed przekazaniem listy Marszałkowi!

Pan sędzia Mazur, a także jego pełnomocnik, byli przekonani, że można wycofać poparcie, czego nie zrobiono w wypadku sędziego Nawackiego.

Okoliczność, że „brak jest stosownego przepisu o wycofaniu” jest bez znaczenia. Przecież nie ma też nic na temat wycofywania poparcia dla kandydatów na sędziów Trybunału Konstytucyjnego, a ostatnio wycofano poparcie (i zrobiła to partia dominująca w parlamencie) wobec Roberta Jastrzębskiego i prof. Elżbiety Chojnej-Duch i nikt wtedy za specjalnym przepisem się nie oglądał.

Jakie konsekwencje ma to uchybienie proceduralne?

Uchybienie dotyczące sędziego Nawackiego stawia pod znakiem zapytania prawidłowość wyłonienia przez Sejm całej listy 15 członków KRS pochodzących z wyborów. Ma to poważne konsekwencje.

Umacnia zastrzeżenia co do prawidłowości wyłonienia KRS - a tym samym i dalszych działań podejmowanych z jej udziałem w procedurze awansowej sędziów.

Ponadto podważa pozycję dwóch Izb w SN, które obsadzono nowymi sędziami, w których opiniowaniu KRS brała udział: Izby Dyscyplinarnej i Izby Kontroli i Skargi Nadzwyczajnej.

Prezydent w wersji monarchistyczno-mistycznej. Wszystko może uzdrowić?

I tu znów uwaga ogólna. Prerogatywa prezydencka w polskim systemie konstytucyjnym oznacza, że prezydent wydaje akt bez kontrasygnaty premiera. Natomiast koncepcja lansowana przez otoczenie prezydenta to

Dodam, że konstytucja wymaga, aby Prezydent mianował sędziego na wniosek KRS. A co jeśli wniosku KRS nie ma, bo uchybiono formalnościom wyboru samej KRS, więc nie mogła ona wyprodukować wniosku?

Nasze analizy ujawnionych list poparcia sędziów nowej KRS wskazują, że tylko niektórych można uznać za reprezentantów środowiska sędziów i to też w ograniczonym stopniu.

Jeżeli zmiana ustawy o KRS i przeprowadzone na jej podstawie wybory do neo-KRS odbywały się pod hasłem zwiększenia jej demokratycznej reprezentatywności, a tak to oficjalnie przedstawiano, to ten akurat cel kompletnie się nie udał.

Spółdzielnia sędziów przytulona do ministerstwa

Czyli te 3 procent to nie emanacja całej populacji. Z pozoru osoby, które złożyły podpisy nie mają jakiejś cechy wspólnej. Analiza jednak pokazuje, że wielu z nich jest w jakiś sposób związanych z Ministerstwem Sprawiedliwości: jako sędziowie na delegacji, jako osoby awansowane lub krewni awansowanych.

Tyle, że poprzednich wyborów dokonywali sami sędziowie, w ramach zgromadzeń sędziowskich, organizowanych w całym kraju.

Krytykuje się (słusznie) tzw. spółdzielnie, kiedy to grupa autorów-naukowców umawia się co do wzajemnego cytowania, aby polepszyć swoją punktację rankingową.

Tu było tak samo, i to wynika z opublikowanych list, gdzie pojawia się krzyżowe poparcie lub udzielenie zmasowanego poparcia przez sędziów delegowanych kilku zwycięskim kandydatom.

Czyżby listy in blanco? Jak przy projektach poselskich

Niestety w obecnej praktyce parlamentarnej istnieje fatalna praktyka przygotowywania list in blanco w celu przedstawiania w Sejmie rządowych projektów jako projektów poselskich.

Czy w wypadku list poparcia do KRS zastosowano podobny proceder? Tego nie wiadomo, ale to mogłaby wyjaśnić analiza grafologiczna i analiza druku na listach poparcia. Wyglądają one zresztą bardzo niechlujnie.

Według danych z 1 stycznia 2019 sędziów delegowanych do Ministerstwa Sprawiedliwości było 164 (podajmy za "Wyborczą"). Co oni właściwie robią?

Instytucji sędziów delegowanych do Ministerstwa nie wprowadzono za rządów obecnej władzy. Istniała od dawna i zawsze budziła poważne wątpliwości co do konstytucyjności takich delegacji. Sędziowie delegowani od czasu do czasu sądzą, ale, generalnie rzecz biorąc, są urzędnikami, biuralistami wysokiego szczebla.

Sędzia jako urzędnik w ministerstwie? To narusza zasadę podziału władz

W normalnych warunkach ich obecność jest, z punktu widzenia ministerstwa, korzystna, ponieważ są to wysoko wykwalifikowani urzędnicy, którzy wnoszą znajomość problematyki orzeczniczej i realiów pracy w sądach. Również z punktu widzenia sędziów, delegacja do ministerstwa może być atrakcyjna.

Niekiedy stosowano to jako rodzaj, powiedzmy, urlopu dla podratowania zdrowia lub przy wypaleniu zawodowym.

Jednak od dawna istniały naprawdę poważne zastrzeżenia, w tym natury konstytucyjnej, czy instytucja sędziego delegowanego jest zgodna z ideą podziału władz w art. 10 konstytucji. Sędzia delegowany jako urzędnik podlega ministrowi. Bywało, że sędziowie pozostawali na delegacji w ministerstwie bardzo długo - teraz wprowadzono ograniczenia czasowe. A jednocześnie mieli mieć przymiot niezawisłości i niezależności wtedy, kiedy orzekali.

Podpisywanie własnej kandydatury

W analizie OKO.press zwróciliśmy uwagę na sędzię Joannę Kołodziej-Michałowicz. Zgłosił ją mąż, Andrzej Michałowicz, prezes SO w Słupsku z nadania Zbigniewa Ziobry. Na jej liście 30 podpisów nie ma ani jednego podpisu ze Słupska, ani nawet z okręgu.

Poparcie przez męża to przykład brzydkiego kumoterstwa. A fakt, że sędzia nie zebrała podpisów ze swojego okręgu pokazuje, że “spółdzielnia” zadziałała znakomicie. I tyle.

A przykład sędziego Macieja Mitery, rzecznika KRS, który na 25 podpisów 22 zebrał od sędziów delegowanych do ministerstwa? Według analizy Iustitii, tylko jeden podpis nie pochodził od sędziów-beneficjentów "dobrej zmiany".

To kolejny przykład na sprawne działanie spółdzielni.

Czy sędzia może poprzeć własną kandydaturę do KRS, jak to zrobił sędzia Nawacki? Iustitia w swoim podsumowaniu nie zaliczyła tego podpisu.

Moim zdaniem nie. Jest różnica między na przykład głosowaniem na siebie w wyborach parlamentarnych czy prezydenckich czy jakichkolwiek innych, a występowaniem na listach poparcia jako osoba popierająca wniosek w kwestii wyboru kandydata.

Przestrzegam przed rozumowaniem przez analogię z wyborami i głosowaniem na siebie. „Popieranie” z natury rzeczy dotyczy nie siebie. A jeśli komuś brakuje wymaganego poparcia i sam wówczas siebie popiera - to kpina z zasad, które powinien szanować jako sędzia. Nie umacnia to zaufania do takiej osoby i jej nieskazitelności.

Trzeba wybrać nową KRS

Co powinno się stać po ujawnieniu nieprawidłowości na listach poparcia niektórych sędziów zasiadających w nowej KRS?

Władze bronią się, że w wielu demokratycznych krajach (ulubiony przykład PiS - Niemcy) wyborów tego typu dokonują parlamenty.

Tylko że zarzut politycznego wpływu wyłaniania kandydatów do KRS (w tej jej części, która dotyczy 15 sędziów) wcale nie opiera się na tezie, że chodzi tu o ostateczny wybór przez Sejm! Problem w czym innym.

Już nawet abstrahując od wszystkich nieprawidłowości w ostatnich wyborach do KRS (poparcie kandydatów przez „spółdzielnię”, a nie przez reprezentatywną grupę sędziowską) problem leży w zbudowaniu w Sejmie ostatecznej listy głosowanej en bloc. O tym prawie wcale się nie dyskutuje, a tu leży pies pogrzebany.

Listy poparcia - a może być ich bardzo wiele, trafiają poprzez Marszałka Sejmu do klubów poselskich, aby one wskazały listę kandydatów klubowych. Następnie z tych list wyłania się listę ostateczną, zapewniając, aby był na niej co najmniej jeden kandydat wskazany przez każdy klub.

Zapewnia to politykom nieproporcjonalny wpływ na to, kto się znajdzie w KRS. To jest upolitycznienie wyborów do KRS, a nie to, że ostatecznie nad tym kto wejdzie do KRS - głosuje Sejm. Ważne, kto i jak buduje w Sejmie listę do głosowania. W Niemczech wygląda to inaczej.

Co ogłoszenie list oznacza dla decyzji Trybunału Sprawiedliwości UE? Skoro potwierdza wątpliwości wobec niezależności neo-KRS, czy dodatkowo podważa pozycję Izby Dyscyplinarnej?

Fakty uzasadniają wątpliwości sformułowane w wyroku TSUE z 19 listopada 2019 roku i zastrzeżenia następnie rozwinięte w wyroku SN z 5 grudnia 2019.

Natomiast listy poparcia nakazują postawić pytanie nowe: czy ona w ogóle zaistniała? Czy mogła „produkować” wnioski? Te, które legły u podstaw nominacji? I czy ustawa dyscyplinująca z 20 grudnia 2019, w zamierzeniu sanująca błędy procedury nominacyjnej może sanować tego rodzaju braki?