"Mąż zginął na froncie. Boję się myśleć, co bym zrobiła bez terapii" [Ukraińska debata OKO.press]

Do Polski uciekają osoby, które tygodniami, a nawet miesiącami żyły bez dostępu do wody pitnej, kryły się w schronach przeciwbombowych i doświadczyły wojennej traumy podczas wojny w Ukrainie. Przypomnijmy, że od 24 lutego 2022 roku zanotowano wjazd przez granicę polsko-ukraińską ponad 9,2 mln osób. Do Polski cały czas wjeżdża około 20 tys. uchodźców dziennie. Ruch jest w obie strony. Od 24 lutego 2022 roku doliczono się 7,3 mln wyjazdów do Ukrainy. Bilans ruchu granicznego wynosi zatem 1,9 mln.

To jednak oficjalne dane zebrane przez Straż Graniczną na polsko-ukraińskiej granicy. Nie wiadomo dokładnie, ilu uchodźców zostaje w Polsce i na jak długo, a ile jedzie dalej. Osoby, które uciekają na Zachód inną trasą - przez Rosję, Litwę, Łotwę czy Białoruś - nie są ujmowane w statystykach. Często uciekają z terenów okupowanych, do Polski dojeżdżają po długiej podróży, w złej kondycji psychicznej i często są pozostawione same sobie.

Państwo nadal nie stworzyło systemowej pomocy, która zagwarantowałaby osobom w potrzebie wsparcie psychologiczne. To budziło szczególny sprzeciw, a nawet oburzenie podczas zorganizowanej przez OKO.press 18 listopada 2022 w warszawskim Teatrze Powszechnym polsko-ukraińskiej debaty w ramach naszej akcji „Jesteśmy tu razem”.

Dalsza część tekstu pod ramką.

Prowadzimy akcję: JESTEŚMY TU RAZEM. Powoli wyczerpują się zasoby dobrej woli i możliwości pomocy ukraińskim rodzinom, które ratując się przed rosyjską agresją, próbują w Polsce mieszkać, pracować i uczyć się. Państwo nie wspiera już Polek i Polaków, którzy przyjmują uchodźców. Czas na nowo ułożyć relacje i szukać rozwiązań. Chcemy w OKO.press opisywać historie gości z Ukrainy, usłyszeć je od was. Czekamy też na listy polskich pracodawców, gospodarzy, wszystkich osób, które chcą napisać komentarz lub zgłosić pomysł. Piszcie na adres [email protected].

Поволі вичерпуються ресурси доброї волі та можливості допомоги українським родинам, які, рятуючись від російської агресії, намагаються жити, працювати та навчатися в Польщі. Держава більше не підтримує польок та поляків, які приймають біженців. Настав час заново формувати стосунки та шукати рішення. В OKO.press ми хочемо описати історії гостей з України, почути їх від вас. Також чекаємо на листи від польських роботодавців, господарів та всіх, хто бажає написати коментар чи подати ідею. Пишіть на [email protected].

Uchodźcy cierpią na PTSD

"Moment przyjęcia uchodźców jest dramatyczny. To osoby, które są w fatalnym stanie, które potrafią tydzień jechać przez Rosję czy Łotwę do Polski. Wymykają się systemowi, docierają do nas z obszarów okupowanych i nie mają przy sobie dokumentów, nie mogą dostać żadnej pomocy" - mówiła Justyna Grabowska z Fundacji Asymetryści, która pomaga ukraińskim uchodźcom na dworcu Warszawa Wschodnia.

"Pojawia się różnica między pierwszą falą uchodźców, którzy uciekali na początku wojny w Ukrainie, a tą, która dopiero się zaczyna. Kolejne grupy uchodźców przyjeżdżają wykończone, sfrustrowane, po wielu miesiącach wojny są w złej kondycji" - mówił Kajetan Wróblewski, dziennikarz i aktywista obywatelski, który zajmuje się tematyką imigracji i uchodźców. Od wybuchu wojny w Ukrainie pomaga ludziom, którzy uciekają przed wojną w Ukrainie.

Prof. Michał Bilewicz z Centrum Badań nad Uprzedzeniami Wydziału Psychologii UW zwracał uwagę, że ponad połowa Ukrainek i Ukraińców cierpi przede wszystkim na zespół stresu pourazowego PTSD. "To ważne, aby zapewnić im w pierwszej kolejności możliwość leczenia” – mówił prof. Bilewicz.

Zapis całej debaty znajdą Państwo tutaj (warto zobaczyć). Więcej o debacie i akcji „Jesteśmy tu razem” – na końcu tego tekstu. Ale najpierw oddajmy głos pani Tetianie.

"Wszystko straciło sens"

Tetiana Bakocka z 11-letnim synem Miszą i 6-miesięczną córeczką Myrosławą uciekła z Mikołajowa. Z dziećmi i mężem mieszkała obok lotniska Kulbakyne, które Rosjanie ostrzelali rakietami w pierwszy dzień wojny - 24 lutego 2022 roku. Mąż Tetiany Rusłan Choda na początku wojny w Ukrainie zgłosił się do wojska, był dowódcą plutonu rozpoznawczego 36. Oddzielnej Brygady Piechoty Morskiej im. Kontradmirała Mychajła Biłyńskiego (jednostka wojskowa A2802, Mikołajów). Tetiana z dziećmi uciekła przez Odessę i Lwów do Warszawy, a potem do Olsztyna. Tam zatrzymała się w hostelu, który pomaga uchodźcom.

Polskę Tetiana wybrała nie przez przepadek. Pracowała jako dziennikarka, pisała m.in. o rosyjskiej agresji na Ukrainę, gdy nastąpiła aneksja Krymu i rozpoczęły się walki w strefie NATO. W 2009 roku jeździła na konferencje do Polski, do Olsztyna. Uciekając przed wojną Tetiana - podobnie jak wiele ukraińskich uchodźców i uchodźczyń - wierzyła, że za kilka miesięcy wróci do domu.

„Potem zrozumiałam, że nie ma dokąd wracać. Mikołajów był ciągle ostrzeliwany. Do tej pory w mieście nie ma wody. Byłam w coraz gorszym stanie psychicznym. Dla mnie to jest zupełnie nowa sytuacja. To nie jest po prostu życie w nowym miejscu. Zdałam sobie sprawę, że straciłam wszystko, co miałam. Mam prawie 40 lat i nie mam nic. To, co robiłam przez ostatnie lata, straciło sens. Skąd miałam brać siły? Jestem odpowiedzialna za dzieci. Nie mogę pozwolić sobie na apatię czy zły humor” – mówi Tetiana.

„Musiałam coś zrobić. Zapisałam się na kurs języka polskiego, a potem do psychologa”.

"Terapia pomogła mi przetrwać"

Kurs organizowało Polskie Towarzystwo Psychologiczne w Olsztynie, które udziela wsparcia psychologicznego uchodźcom w ramach wolontariatu (jeżeli potrzebujesz pomocy psychologicznej skontaktuj się z PTP pod numerem: 730 822 320).

W Ukrainie Tetiana Bakocka nigdy nie chodziła na terapię do psychologa. Wizyta u dobrego specjalisty kosztowała nawet tysiąc hrywien, do tych bardziej dostępnych Tetiana nie widziała sensu chodzić, nawet jeśli była potrzeba. Według Tetiany w Ukrainie nie ma kultury chodzenia do psychologów. Ale po ucieczce przed wojną czuła się na tyle źle, że zdecydowała się pójść na terapię.

„Po wizycie u psychologa czułam się zupełnie inaczej. Rozmowa była miła, zapamiętałam, że psycholog radził, żebym mimo bariery językowej, próbowała nawiązywać kontakt z Polakami. Doradzał też mniej czytać wiadomości o wojnie, powiedział, że zawsze mogę przyjść, jeżeli będę miała potrzebę.

Wojska rosyjskie stale ostrzeliwały to terytorium. Nie było pogrzebu. Nadal codziennie czekamy na wiadomości o nim z dowództwa brygady. Nie wiedziałam, jak mam powiedzieć o śmierci synowi” - opowiada Tetiana. Z Miszą zaczęła uczęszczać na terapie systematycznie, trzy razy w tygodniu lub jeśli była potrzeba, częściej. "Boję się myśleć o tym, co bym zrobiła, gdyby nie terapia u psychologa. To jego zasługa, że udało nam się przeżyć stratę męża”.

Pomocy udzielił Tetianie Andrzej Kędzierski, psycholog, przewodniczący Polskiego Towarzystwa Psychologicznego w Olsztynie. Kędzierski udziela wsparcia psychologicznego (z zespołem interwentów PTP uchodźcom) dla uchodźców w ramach wolontariatu i programów pomocowych (Federacja FOSa, Urząd Wojewódzki, PTP). Pracuje w Federacji FOSa (Federacja Organizacji Socjalnych Województwa Warmińsko-Mazurskiego FOSa), która organizuje projekty pomocy uchodźcom z Olsztyna. Wspiera Ukrainki i Ukraińców przy kościele grekokatolickim w Olsztynie.

Leczenie psychiatryczne dla uchodźców

Kędzierski mówi OKO.press, że po ucieczce przed wojną z Ukrainy uchodźcy przeżywają nadmierny stres, cierpią na zespół stresu pourazowego (PTSD) i mają trudności adaptacyjne w nowych warunkach w Polsce.

"A tym samym potrzebują wsparcia psychologicznego, a nawet psychiatrycznego. To poważne sytuacje, które często wymagają specjalistycznych interwencji. Jako Zespół interwentów Polskiego Towarzystwa Psychologicznego pomagamy w większości osobom z Ukrainy, które przebywają w miejscach zbiorowego zakwaterowania, w hotelach, mieszkają w seminariach, przychodzą do ośrodków pomocy społecznej czy poradni" - mówi psycholog.

Przeżywają coraz większą samotność i trudności w odnalezieniu się i zaadaptowaniu w nowym kraju. Niestety coraz częściej u uchodźców, którzy mieszkają w Polsce, dostrzegamy objawy depresji, które wymagają leczenia farmakologicznego psychiatrycznego. Do tego dochodzi przedłużający się pobyt w Polsce i życie w warunkach często gorszych niż te, które mieli na co dzień. Nadzieja na powrót, którą do niedawna mieli, zgasła. Teraz muszą zaczynać od nowa. Wiele osób, mimo wykształcenia i zawodu, musi pracować na stanowiskach poniżej kompetencji. Problemem jest też bariera językowa".

"Wiele trudności przeżywają ukraińskie dzieci, które uczą się albo w polskich szkołach, albo zdalnie w szkołach ukraińskich. Przeżywają trudności i mają problemy w kontaktach z rówieśnikami lub z ich brakiem. Taka izolacja prowadzi do coraz większych problemów emocjonalnych. Do tego dochodzi lęk o bliską osobę, która została w Ukrainie, w trudnych warunkach".

Najpierw pomoc, potem PESEL

"Osoby uciekające przed wojną potrzebują przede wszystkim pomocy psychologicznej. Najpierw będą musiały zaadaptować się do nowej rzeczywistości, a dopiero potem zaczną pracować" - mówił podczas debaty ukraińskiej OKO.press Dominik Owczarek, ekspert Instytutu Spraw Publicznych.

Nie można od osób, które doświadczyły traumy wojennej wymagać, aby od razu załatwiały w urzędach wyrobienie numeru PESEL, czy nawet po 120 dniach płaciły za pomoc w kryzysie. Potrzebują cierpliwości i wyrozumiałego podejścia państwa. System ochrony zdrowia ma tu ograniczone możliwości, zwłaszcza w zakresie specjalistycznej, zalecanej przez międzynarodowe gremia ekspertów terapii zaburzeń potraumatycznych. W większości nie jest dostępna w ramach finansowania ze środków publicznych.

Wsparcie psychologów ukraińskich

Brak dostępu do specjalistów w ramach publicznego systemu zdrowia można rozwiązać, budując system, który współpracowałby z ukraińskimi psychoterapeutami i psychiatrami. W rozmowie z OKO.press mówiła o tym prof. Agnieszka Popiel, prof. SWPS Uniwersytetu Humanistycznospołecznego, psychiatra, psychoterapeutka, superwizorka psychoterapii w Klinice Psychiatrii, Stresu Bojowego i Psychotraumatologii w Wojskowym Instytucie Medycznym w Warszawie:

„Po masowych traumatycznych wydarzeniach takich jak wojna około 40 proc. dotkniętego nią społeczeństwa będzie mieć kłopot z powrotem do równowagi psychicznej".

Państwo za pomocą specustawy o pomocy obywatelom Ukrainy wprowadziło dobre rozwiązanie w tym kierunku. Psychologowie i psycholożki z Ukrainy mogą do 24 sierpnia 2023 roku, czyli przez 18 miesięcy od wybuchu wojny w Ukrainie świadczyć usługi obywatelom Ukrainy przebywającym na terytorium Polski. A w tym "udzielać świadczeń opieki zdrowotnej z zakresu opieki psychiatryczna i leczeń uzależnień".

To nadal za mało

Polskie Towarzystwo Psychologiczne pozytywnie zaopiniowało zmianę, która dopuszcza psychologów ukraińskich do pomocy Ukraińcom. "To ułatwia dostęp Ukrainkom i Ukraińcom do pomocy psychologicznej. Pamiętajmy jednak, że psychologowie ukraińscy też mają problemy adaptacyjne i ograniczoną znajomość polskich realiów. Jednak są bardzo ważni dla osób, które nie rozumieją polskiego i potrzebują terapii" - mówi Andrzej Kędzierski.

Zdaniem ekspertów potrzebne jest stworzenie mechanizmu, który ułatwi uchodźcom dostęp do leczenia. A przede wszystkim pozwoli stwierdzić, która osoba potrzebuje najwięcej pomocy. Dlatego:

• W obecnej sytuacji należałoby dążyć do tego, żeby każdy lekarz rodzinny czy psychiatra potrafił rozpoznać PTSD, nawet w sytuacji uproszczonej komunikacji (posiłkując się np. narzędziami samooceny objawów w języku pacjenta) czy za pośrednictwem tłumacza. Wymagałoby to rozesłania informacji lekarzom, a także punktowych szkoleń. Potem lekarz mógłby skierować pacjenta na terapię zaburzeń potraumatycznych.
• Jeżeli to niemożliwe (bo na terapię z NFZ trzeba czekać) albo uchodźca nie chce korzystać z psychoterapii lub jeśli po prostu nie ma wykwalifikowanego psychoterapeuty – powinien otrzymać od lekarza możliwość leczenia farmakologicznego.
• Przykładem pomocy osobom, które uciekły przed wojną z Ukrainy jest „Martynka”, która otworzyła dla kobiet gorącą linię telefoniczną. U „Martynki” mogą znaleźć prawnika, psychologa, lekarza. W OKO.press pisała o tym Krystyna Garbicz.

Debata OKO.press czyli błędy i absurdy w polityce władz

Od początku inwazji Rosji na Ukrainę, czyli od 24 lutego 2022 roku, opisujemy losy uchodźców i uchodźczyń, którzy uciekli z kraju przed wojną, by ratować siebie i najbliższych. Relacjonujemy na bieżąco wydarzenia z frontu, analizujemy rosyjską propagandę, ale również interweniujemy, kiedy to potrzebne, w sprawach Ukrainek i Ukraińców, którzy próbują w Polsce mieszkać, pracować i uczyć się.

Wskazujemy błędy, które popełnia państwo, opisujemy opadającą falę obywatelskiej pomocy ukraińskim rodzinom i analizujemy wyzwania, jakie stawia przed nami pobyt w Polsce ponad 2,0 mln wojennych uchodźców i innych. Zastanawiamy się, co zrobić, żeby kraj, do którego uciekli, stał się bezpiecznym schronieniem na czas wojny lub nowym domem. Żeby pomóc im przetrwać, a jeśli tego chcą – zacząć nowe życie tutaj, gdzie jesteśmy razem.

Polsko-ukraińska debata „Jesteśmy tu razem”, którą OKO.press zorganizowało 18 listopada 2022 roku w Teatrze Powszechnym, pokazała nam dobitnie, jak wiele jest do zrobienia. Jej uczestniczki i uczestnicy obu narodowości z organizacji społecznych, samorządów, uczelni próbowali definiować trudności, na jakie napotykają uchodźcy i uchodźczynie i szukać rozwiązań.

Będziemy je omawiać jeden po drugim z nadzieją, że zostaną doprecyzowane i rozwinięte przez organizacje ukraińskie i polskie, specjalistów, opinię publiczną.

To rodzaj apelu o zwrócenie uwagi państwa na problem braku dostępu do wsparcia dla uchodźców. Każdy z wątków będziemy rozwijać i uzupełniać – opisując konkretne historie Ukrainek i Ukraińców, rozmawiając z ekspertkami, a czasem szukając rozwiązań stosowanych na świecie, w tym nawet – o zgrozo – w Niemczech.

"Jesteśmy tu razem"

W debacie Jesteśmy tu razem w warszawskim Teatrze Powszechnym 18 listopada 2022 wprowadzenie wygłosili:

• Ołeksandra Dejneko — docentka Wydziału Socjologii Charkowskiego Uniwersytetu Narodowego im. W.N. Karazina, badaczka w Norweskim Instytucie Studiów Miejskich i Regionalnych Oslo Metropolitan University. Jedna z założycieli sieci badawczej na temat Ukrainy w Norwegii — Ukrainett. Zainteresowania badawcze Ołeksandry to spójność społeczna, migracje, ukrainoznawstwo. Zaangażowana w badanie doświadczeń ukraińskich uchodźców w Norwegi;
• Jakub Tylman — nauczyciel plastyki, muzyki i języka polskiego jako obcego w oddziałach przygotowawczych dla uchodźców w Publicznej Szkole Podstawowej im. Kawalerów Orderu Uśmiechu w Śremie, tegoroczny laureat prestiżowej Nagrody im. Ireny Sendlerowej dla nauczycielek i nauczycieli „Za naprawianie świata”;

W pierwszym panelu („bytowym”) wystąpili:

• Magdalena Czarzyńska-Jachim — wiceprezydentka miasta Sopot, miasta, które wypracowało system wsparcia uchodźców i uchodźczyń z Ukrainy, członkini Stałego Komitetu ds. Równości przy Radzie Gmin i Regionów Europy, Przewodnicząca Komisji Praw Człowieka i Równego Traktowania Związku Miast Polskich, pomysłodawczyni „Sopockich Spotkań Kobiet”, czyli debat o najważniejszych sprawach z perspektywy kobiet (rozmowa w OKO.press);
• Myroslava Keryk — historyczka, socjolożka, specjalistka w zakresie migracji Ukraińców do Polski. Prezeska Zarządu Fundacji „Nasz Wybór” oraz współzałożycielka Ukraińskiego Domu w Warszawie, redaktorka naczelna miesięcznika „Nash Vybir”;
• Dominik Owczarek — dyrektor Programu Polityki Społecznej w Instytucie Spraw Publicznych, specjalizuje się w zagadnieniach rynku pracy i dialogu społecznego, w tym także sytuacji migrantów na rynku pracy (wiele razy wypowiadał się w OKO.press, ostatnio tu).

Gośćmi drugiego panelu („duchowego”) byli:

• Prof. Michał Bilewicz — kierownik Centrum Badań nad Uprzedzeniami UW (wiele razy gościł w OKO.press);
• Dr hab Aleksandra Hnatiuk — ukrainistyka, tłumaczka, profesor Akademii Kijowsko-Mohylańskiej i Uniwersytetu Warszawskiego, wiceprezeska Ukraińskiego PEN Clubu, odznaczona Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski (wywiad w OKO.press);
• Krystyna Potapenko — prawniczka, poetka, tłumaczka, wolontariuszka, koordynatorka projektów międzynarodowych, specjalistka ds. współpracy polsko-ukraińskiej.

Debatę prowadziły dziennikarki i dziennikarz OKO.press: Krystyna Garbicz, Piotr Pacewicz, Agata Kowalska i Agata Szczęśniak.