O praworządności w Polsce po angielsku. Nowy serwis to nasza odpowiedź na rządową dezinformację

To wspólna inicjatywa Archiwum Osiatyńskiego, obywatelskiego centrum monitorowania rządów prawa, które działa w ramach Fundacji Kontroli Obywatelskiej OKO, wydawcy OKO.press, a także analityków prawnych z Fundacji Obywatelskiego Rozwoju oraz prawniczek i prawników z Helsińskiej Fundacji Praw Człowieka.

Choć zdarza się nam spierać w ważnych kwestiach, dotyczących na przykład gospodarki czy polityki społecznej, zgadzamy się, że rządy prawa są ramą, która umożliwia wspólne życie w demokracji.

Mamy świadomość, jak ważne jest rzetelne informowanie zagranicy o tym procesie i jego konsekwencjach. Po pierwsze, ponieważ uwaga zagranicy może zmienić zachowanie rządzących w Polsce. Po drugie, ponieważ atak na praworządność w jednym państwie członkowskim Unii Europejskiej wpływa na całą Europę.

Dlatego wspólnie uruchomiliśmy Rule of Law in Poland, gdzie będziemy dostarczać aktualnych, rzetelnych informacji i analiz. W naszym zespole są prawnicy, dziennikarze i analitycy, którzy na co dzień piszą i komentują to zagadnienie dla odbiorców w Polsce, również dla OKO.press. Dzięki Rule of Law in Poland podzielimy się tą wiedzą z odbiorcami, którzy nie czytają po polsku. Wierzymy, że dzięki naszemu serwisowi zagraniczni obserwatorzy zyskają nowe źródło informacji i analiz wysokiej jakości. A dzięki temu będą lepiej informować o sytuacji w Polsce.

W Rule of Law in Poland publikujemy treści dotyczące zmian ustrojowych, niezależności sądownictwa, niezawisłości sędziów i sytuacji prokuratorów, zgodności zmian w wymiarze sprawiedliwości z Konstytucją i standardami europejskim i międzynarodowym. W serwisie znajdują się trzy sekcje:

1. „Latest”(Najnowsze) - krótkie podsumowania najważniejszych bieżących wydarzeń dotyczących praworządności w Polsce,
2. „Essential Readings”(Kluczowe Opracowania) – wyselekcjonowane raporty, artykuły naukowe i inne przekrojowe opracowania,
3. „Analysis and Opinion”(Analizy i Opinie) – analizy kluczowych zagadnień, autorstwa ekspertów z innych instytucji oraz zespołu Rule of Law in Poland.

Wysoka stawka

Z okazji uruchomienia Rule of Law in Poland, zapytaliśmy profesorów prawa, dlaczego realizacja zasady rządów prawa jest kwestią o fundamentalnym znaczeniu dla demokracji i dla obywateli.

Prof. Martin Krygier z Uniwersytetu Nowej Południowej Walii w Australii zauważył, że

"Ideał rządów prawa oznacza ograniczanie władzy w taki sposób, aby osoby ją sprawujące nie mogły działać arbitralnie - bez kontroli, nieprzewidywalnie, bez szacunku. W 1989 roku Polska zdumiała świat, jako pierwsza oswobadzając siebie, a za swoim przykładem, również kraje sąsiednie, z komunistycznego reżimu, który konsekwentnie zaprzeczał temu ideałowi. Rozpoczęło to eksperyment, który w regionie był nie do pomyślenia jeszcze chwilę wcześniej: wspólnotę polityczną, w której władza była stale formowana i ograniczana przez prawo. Jeśli ten ideał przetrwa, pomimo sił, które go nie szanują, a prawo postrzegają po prostu jako instrument rządzenia, przechowamy coś cennego - dla Polski, dla Europy i dla świata. Jeśli stanie się odwrotnie, obiecujący eksperyment zakończy się jako tragiczna porażka."

Prof. Wojciech Sadurski, wykładający na Uniwersytecie w Sydney i w Centrum Europejskim Uniwersytetu Warszawskiego, wskazywał na trojakie pożytki z rządów prawa.

"Bez praworządności nie ma demokracji z trzech powodów. Po pierwsze, w demokracji dokonuje się wyborów nie w sposób zupełnie spontaniczny, ale według procedur. Poszanowanie tych procedur, nawet, jeśli czasem jest uciążliwe, to właśnie rządy prawa. Po drugie, rezultaty wyborów mają wartość jedynie, o ile są dokonywane podle obowiązujących reguł gry. W innym wypadku mamy do czynienia z rządami przez prawo, nie z rządami prawa. Po trzecie, "rządy prawa, a nie rządy ludzi" stoją pomiędzy nami a arbitralnymi decyzjami naszych współobywateli. W innym wypadku demokracja degeneruje się i przeistacza w opresyjny ustrój."

Prof. Gábor Halmai, kierownik Katedry Porównawczego Prawa Konstytucyjnego w Europejskim Instytucie Uniwersyteckim we Florencji, przypomniał, że:

"W tym roku powinniśmy świętować trzydziestą rocznicę przemian demokratycznych w Europie Środkowej i Wschodniej. Te przemiany zaczęły się w Polsce wraz z dyskusjami okrągłego stołu, których uczestnicy zgodzili się na wprowadzenie ustroju opartego na rządach prawa. Również w moim rodzinnym kraju, na Węgrzech, podążyliśmy za polskim modelem demokracji konstytucyjnej.

Praworządność w Polsce ma znaczenie dla całej Europy

Atak na praworządność w Polsce odbił się echem poza granicami kraju i rozgrywa się dziś na płaszczyźnie europejskiej, a także w sądach innych państw członkowskich UE. Zasada praworządności, która ma gwarantować obywatelom, że prawo i instytucje państwa będą ograniczać rządzących w sprawowaniu władzy, jest podstawą demokratycznych ustrojów państw Europy i jedną z podstawowych wartości Unii Europejskiej. Mówi o niej polska Konstytucja, ustawy zasadnicze innych państw członkowskich UE, a także artykuł 2 Traktatu o Unii Europejskiej.

W ocenie Specjalnego Sprawozdawcy ONZ ds. niezależności sądownictwa, ODIHR, Komisji Weneckiej Rady Europy, Komisji Europejskiej, polskich stowarzyszeń sędziowskich i prokuratorskich, organów samorządu zawodowego innych profesji prawniczych, jak również krajowych oraz zagranicznych organizacji strażniczych, zmiany wprowadzone po 2015 roku w systemie sprawiedliwości w Polsce, zwłaszcza rozpatrywane łącznie, naruszają zasadę praworządności.

Wątpliwości Komisji Europejskiej, co do istnienia w Polsce poważnego ryzyka systemowego naruszenia zasady praworządności doprowadziły do precedensu w historii zjednoczonej Europy. Wobec Polski uruchomiono procedurę politycznego dialogu, przewidzianą w artykule 7 Traktatu o Unii Europejskiej.

Wkroczono też na europejską ścieżkę sądową. Komisja Europejska i polskie sądy powszechne, które są zarazem sądami europejskimi, pytają Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej (TSUE) o zgodność zmian w sądownictwie ze standardami prawa unijnego. 19 marca w TSUE odbywa się ważna rozprawa dotycząca pytań Sądu Najwyższego w sprawie Krajowej Rady Sądownictwa.

Polskie kłopoty z praworządnością wpływają też na działanie sądów w innych państwach członkowskich, które pytają, czy Polska jest wciąż wiarygodnym partnerem. Dobitnie pokazują to wątpliwości sędziów, czy do Polski można odsyłać podejrzanych w ramach Europejskiego Nakazu Aresztowania.

Oprócz reform sądowych, zaniepokojenie słusznie budzą także inne działania polskich władz, zwłaszcza naciski represje wobec sędziów i prokuratorów, skrupulatnie dokumentowane m.in. przez Komitet Obrony Sprawiedliwości.

Odpowiedź na dezinformację

Tymczasem polski rząd i politycy większości parlamentarnej próbują przekonać naszych partnerów w Unii Europejskiej oraz w innych krajach, zwłaszcza w Stanach Zjednoczonych, że zmiany w sądach i prokuraturze są zgodne z europejskimi standardami, zmierzają to spełnienia (nie sprecyzowanych) społecznych oczekiwań i stanowią zakończenie długo odwlekanej dekomunizacji. Tylko, że - jak pisała prof. Łętowska, suma manipulacji i półprawd prawdy nie daje. Pisaliśmy o tym wielokrotnie, między innymi odkłamując tak zwaną "Białą Księgę", dzięki której polski rząd chciał przekonać Komisję Europejską do zmian w sądownictwie. Sprawdzając, jakie argumentyrząd przedstawia na spotkaniach wysokiego szczebla w Brukseli. Weryfikując wypowiedzi Premiera Morawieckiego w zagranicznych mediach - m.in. w Washington Examiner, CNN, Financial Timesi Le Figaro- na temat historii polskiej transformacji i rozliczeń z poprzednim systemem, efektywności systemu wymiaru sprawiedliwości, reputacji polskich sędziów, a także działań Komisji Europejskiej.

Publikacje i wywiady w mediach zagranicznych, z punktu widzenia osób chcących przekonać zagranicznych decydentów i opinię publiczną o zasadności wysiłków większości parlamentarnej względem wymiaru sprawiedliwości w Polsce, mają podstawową wadę: wolne media publikują także głosy osób, które weryfikują wypowiedzi polskich polityków, także najwyższego szczebla. Tak było z tekstem Premiera Morawieckiego w Washington Examiner, na który na łamach tej samej gazety odpowiedzi prawnicy z inicjatywy Wolne Sądy.

Aby zabezpieczyć spójną narrację sukcesu o reformach sądowych, służą portale takie jak Poland.pl, finansowany przez Ministerstwo Spraw Zagranicznych czy Poland Perspectives i Poland in English, które powstały pod egidą Polskiej Fundacji Narodowej.

Powołaliśmy Rule of Law in Poland między innymi dlatego, że odbieraliśmy sygnały od prawników, dziennikarzy i komentatorów z zagranicy, którym brakowało wygodnego dostępu do informacji, analiz i opracowań na temat praworządności w Polsce.

Zselyke Csaky, szefowa programu "Narody w czasie przemian" w amerykańskim think tanku Freedom House, uważa, że

'To, co dzieje się z rządami prawa, zdeterminuje losy demokracji w Polsce. Ale wynik tego procesu będzie wybrzmiewał, zarówno symbolicznie, jak bezpośrednio, o wiele szerzej, poza granicami Polski. Znaliśmy przykład Węgier, jednak atak polskiego rządu na wartości rządów prawa jest w obrębie Unii Europejskiej ewenementem. Dlatego uważnie śledzą go zarówno aspirujący autokraci, jak i obserwatorzy demokracji w regionie i na całym świecie.

Rule of Law in Poland jest ważnym źródłem aktualnych i zrozumiałych informacji i analiz dotyczących tej lokalnej, polskiej, ale też globalnej rozgrywki."

Annabelle Chapman, dziennikarka pisząca o Polsce m.in. dla The Economist, doceniła nasz projekt, mówiąc, że

"Rule of Law in Poland oferuje wartościowe źródło dla dziennikarzy, prawników, polityków i decydentów w całej Europie, którzy chcą być dobrze poinformowani o zmianach w polskim sądownictwie, ich konsekwencjach - i o tym, co może w związku z nimi zrobić UE."

Zachęcamy do regularnego zaglądania na RULEOFLAW.pl. Nasze posty można również znaleźć na Twitterze pod hasztagiem: #RuleOfLawPL.