People first! Apelują obrońcy praw człowieka przed negocjacjami ws. zakończenia wojny w Ukrainie

„W ciągu lat wojny rozmawiałam z wieloma ludźmi, którzy przeżyli rosyjską niewolę. Opowiadali mi, jak oni i inni więźniowie byli bici, porażani prądem, gwałceni. Wyrywano im paznokcie, miażdżono kolana, pozbawiano jedzenia i snu. Umierającym odmawiano opieki medycznej. Uwolnienie wszystkich nielegalnie przetrzymywanych ukraińskich cywilów, a także wymiana wszystkich jeńców wojennych, powinny być absolutnym priorytetem. Ludzie mogą nie dożyć końca wojny” – mówi Ołeksandra Matwijczuk, ukraińska prawniczka zajmująca się prawami człowieka, szefowa Centrum Wolności Obywatelskich, laureata Pokojowej Nagrody Nobla w 2022 roku.

Pod koniec stycznia 2025 roku Centrum Wolności Obywatelskich razem z organizacjami działającymi na rzecz praw człowieka rozpoczęło międzynarodową kampanię People first! (Ludzie przede wszystkim!), która wzywa do uwolnienia osób, które zostały uwięzione w wyniku rosyjskiej inwazji.

W związku zapowiedziami Donalda Trumpa o szybkim zakończeniu wojny rosyjsko-ukraińskiej oraz tym, że negocjacje pokojowe pomiędzy Rosją, Ukrainą oraz przedstawicielami wspólnoty międzynarodowej mogą rozpocząć się w 2025 roku (ostatnio już możemy obserwować pierwsze kroki amerykańskiego prezydenta w tej sprawie, chociażby telefon do Władimira Putina 12 lutego 2025 roku) organizacje przypominają decydentom:

Są to:

• tysiące ukraińskich cywilów przetrzymywanych przez państwo rosyjskie;
• tysiące ukraińskich i rosyjskich jeńców wojennych przetrzymywanych przez obie strony;
• co najmniej 20 000 ukraińskich dzieci przymusowo przeniesionych lub deportowanych do Rosji;
• setki rosyjskich więźniów politycznych uwięzionych za protesty przeciwko wojnie.

I chociaż, jak czytamy na stronie kampanii, polityczne uregulowanie rosyjskiej inwazji będzie skomplikowanym procesem oraz może zająć kilka lat, problemy humanitarne ludzi, które pojawiają się u osób pozbawionych wolności w wyniku rosyjskiej agresji, są niezwykle dotkliwe.

„Prawo międzynarodowe nakłada na strony konfliktu obowiązek zapewnienia uwolnienia jeńców wojennych i nielegalnie przetrzymywanych cywilów, a wypełnienie tych zobowiązań powinno być priorytetem we wszelkich negocjacjach” – podkreślają organizacje, które inicjowały kampanię. Żądają:

• Zgodnie z prawem międzynarodowym, wszyscy ukraińscy cywile schwytani i nielegalnie przetrzymywani przez rosyjskie siły zbrojne, w tym osoby skazane przez rosyjskie sądy, muszą zostać natychmiast i bezwarunkowo zwolnieni, z możliwością powrotu do domu. Osoby, których domy znajdują się na obszarach kontrolowanych przez Rosję, powinny mieć możliwość opuszczenia terytorium kontrolowanego przez rząd ukraiński, jeśli sobie tego życzą.
• Wszystkie nielegalnie przekazane lub deportowane dzieci powinny zostać zwrócone Ukrainie.
• Należy podjąć wszelkie możliwe wysiłki w celu jak najszybszego powrotu jeńców wojennych do ich ojczyzny w drodze wymiany lub w inny sposób. Konwencje genewskie wymagają natychmiastowej repatriacji po zakończeniu aktywnych działań wojennych, ale prace w tym obszarze powinny rozpocząć się natychmiast.
• Rosyjscy więźniowie polityczni, którzy zostali skazani na karę pozbawienia wolności lub przebywają w areszcie tymczasowym w związku z ich antywojennymi oświadczeniami lub działaniami, powinni zostać zwolnieni i nie powinni być ograniczani w swobodzie przemieszczania się, w tym opuszczania kraju, jeśli sobie tego życzą.
• Należy ustanowić niezależny międzynarodowy mechanizm w celu koordynowania tych procesów, monitorowania ich zgodności z międzynarodowym prawem humanitarnym oraz regularnego i przejrzystego raportowania postępów, w tym regularnych informacji na temat uwalniania więźniów i zgodności ze standardami humanitarnymi.
• Rosja powinna natychmiast zapewnić agencjom ONZ i MKCK pełny dostęp do wszystkich więźniów i wszystkich nielegalnie wysiedlonych lub deportowanych dzieci.

W rosyjskich więzieniach są tysiące Ukraińców

Kampania People first! zaznacza, że przetrzymywani w Rosji cywile, dorośli oraz dzieci powinni zostać zwolnieni bez żadnych warunków. Według danych rzecznika praw człowieka Ukrainy ponad 16 tys. ukraińskich cywilów uważa się za zaginionych i nielegalnie przetrzymywanych w Rosji.

Na łamach OKO.press opisywaliśmy historię Serhija z Chersonia, którego rosyjskie służby zatrzymały, gdy miasto było pod okupacją. Ołeksandra, żona Serhija, opowiadała nam, jak był bity i torturowany. Miesiąc przed wyzwoleniem Chersonia Rosjanie wywieźli Serhija oraz innych ukraińskich mężczyzn do Moskwy, a potem do Rostowa. W Rosji nad Serhijem przeprowadzają sądy, zarzucają mu międzynarodowy terroryzm. Według Kodeksu karnego Federacji Rosyjskiej przewiduje za to karę pozbawienia wolności od 12 do 20 lat lub dożywocie. Rosjanie przeprowadzają podobne sądy nad innymi obywatelami i obywatelkami Ukrainy.

Prawie trzy lata na dobrą wiadomość czeka Ołesia. Jej ojciec bronił Mariupola, gdzie na początku kwietnia 2022 roku trafił do rosyjskiej niewoli. Ołesia musi śledzić rosyjskie kanały na Telegramie, żeby dowiedzieć się czegokolwiek o losach ojca. Nie ma z nim kontaktu. Wojskowy, który wrócił z niewoli, opowiadał, że ojcu Ołesi nie dostarczono żadnego listu od niej. Kobieta martwi się o zdrowie ojca.

– podkreślają organizacje, rozpoczynające kampanię.

„Chociaż Konwencje Genewskie wymagają szybkiego uwolnienia jeńców wojennych i ich powrotu do ojczyzny po zakończeniu aktywnych działań wojennych, negocjacje stanowią okazję do podkreślenia, że powinno to nastąpić tak szybko, jak to możliwe, zwłaszcza biorąc pod uwagę krytyczny stan wielu jeńców wojennych w wyniku ich złego traktowania”.

Od początku wojny na pełną skalę Rosja i Ukraina przeprowadziły 61 wymian jeńców. Kijowowi udało się powrócić do Ukrainy 4 131 osób, w tym personel wojskowy, cywilów i obcokrajowców.

Kampania People first! przypomina też o ukraińskich dzieciach, które zostały przymusowo wywiezione na terytorium Federacji Rosyjskiej. Według danych platformy Dzieci wojny zarejestrowanych jest 19 546 deportowanych dzieci. Na razie tylko 388 z nich powróciło do domu. Jak pisaliśmy, Rosjanie próbują je „reedukować”: wykorzenić ich ukraińską tożsamość i narzucić im rosyjską ideologię. „W najlepszym interesie tych dzieci jest ich powrót do Ukrainy” – mówiła nam Kateryna Raszewska, ukraińska prawniczka z Regionalnego Centrum Praw Człowieka.