Polski cud in vitro. Z programu Tuska i Kopacz wciąż rodzą się dzieci, w sumie - 22 188

Z zamkniętego w 2016 roku finansowanego przez rząd programu „Leczenie Niepłodności Metodą Zapłodnienia Pozaustrojowego” wciąż rodzą się dzieci.

Z danych udostępnionych przez Ministerstwo Zdrowia wynika, że od 2013 roku, gdy rząd Kopacz-Tuska otworzył możliwość dofinansowania kosztownych procedur in vitro, do 31 grudnia 2019

Dane z października 2018 roku mówiły o 21 666 żywych urodzeń, a to oznacza, że w ciągu ostatnich 14 miesięcy z zamrożonych zarodków urodziło się 452 dzieci. To kolejny dowód na niewiarygodny sukces programu i metody.

Miało urodzić się 10 tys. dzieci

Skuteczność in vitro szacuje się średnio na 30/40 proc. Oznacza to, że maksymalnie cztery na dziesięć kobiet w programie mogło zostać mamami.

Pierwsze urodzenia w ciągu trzech lat trwania programu to głównie transfery świeże, czyli w skrócie bez mrożenia zarodka. Na procedurę składają się:

• stymulacja hormonalna pobudzająca jajniki do wytworzenia odpowiedniej ilości komórek jajowych;
• punkcja (zabieg przeprowadzany w znieczuleniu), podczas której pobiera się komórki jajowe;
• zapłodnienie komórek;
• i sam transfer zarodka do macicy.

Każdej parze przysługiwały maksymalnie trzy pełne cykle zapłodnienia pozaustrojowego, w których jednorazowo w dwóch pierwszych próbach można było zapłodnić maksymalnie sześć komórek jajowych. Ograniczenie weszło do ustawy o leczeniu niepłodności z 2015 roku i obowiązuje do dziś. Równie restrykcyjnych przepisów nie ma żaden inny kraj Unii Europejskiej.

"Baliśmy się ograniczenia. Myśleliśmy, że znacząco wpłynie na skuteczność programu. Nic bardziej mylnego.

By wyeliminować ryzyko ciąż mnogich podczas transferu można było podać jeden zarodek. Reszta podlegała kriokonserwacji, czyli mrożeniu, które w polskim programie osiągnęło niesamowite rezultaty.

Posiłkując się danymi ministerstwa, uwzględniając ciąże mnogie (1,9 tys.) i określeniu skumulowanej skuteczności zachodzenia w ciążę (tzw. cumulative pregnancy rate) na poziomie 50 proc., przyjęliśmy, że do października 2018 roku z kriotransferów urodziło się nawet 10,8 tys. dzieci. Dziś wiemy, że jest ich jeszcze więcej.

"Z perspektywy czasu najlepiej widać jak bardzo bezpieczny i nowoczesny był program refundacji. Promował ciąże pojedyncze. Takie są obecnie tendencje światowe, aby wyeliminować ryzyko powikłań związanych z ciążami mnogimi. Przez te lata zdobyliśmy również duże doświadczenie w jak najskuteczniejszym mrożeniu nie tylko zarodków, ale też - co dużo trudniejsze - komórek jajowych" - mówi dr Kozioł.

"Zostaliśmy oskarżeni o prowadzenie eksperymentów"

Pierwsze dziecko z in vitro w Polsce urodziło się w 1987 roku, a dziś ma (rocznikowo) 33 lata. Ojcem sukcesu był prof. Marian Szamatowicz (i jego zespół), który pracował w pierwszej polskiej klinice wspomagania rozrodu w Białymstoku. Z roku na rok ośrodków przybywało, a te bez większego echa, w spokoju mogły zajmować się podnoszeniem skuteczności metody.

Warszawska klinika "nOvum", w której pracuje dr Kozioł, powstała w 1994 roku. Zaledwie rok później przeprowadzono w niej pierwszy w Polsce zabieg mikroiniekcji plemnika do komórki (ICSI). Metodę od czterech lat (1991) stosowano już na świecie.

Konwencjonalne in vitro pomagało tylko kobietom, które nie mogły mieć dzieci np. z powodu niedrożności jajowodów. Do 1991 roku nie było ratunku dla par, w których to mężczyzna był niepłodny. Dopiero mikroiniekcja otworzyła drogę dla biologicznego ojcostwa u mężczyzn, którzy mieli bardzo mało plemników w nasieniu lub nie mieli ich wcale (a te były produkowane w nadjądrzu).

Rewolucyjny zabieg ICSI na pierwszej stronie opisała "Gazeta Wyborcza".

Ówczesny lekarz wojewódzki Anna Gręziak błędnie uznała, że mrożenie to narażanie zarodków na śmierć. Ośrodek próbowano zamknąć, ale po miesiącach publicznej debaty, odwołań - m.in. do ministra zdrowia - i walki przed sądami udało się utrzymać działalność.

Minister uznał, że zabiegi in vitro to uznane leczenie niepłodności, a nie eksperymenty, przychodnia działa zgodnie z obowiązującym prawem, więc prokuratura umorzyła śledztwo. I całe szczęście, bo tylko dzięki mrożeniu zarodków udało się od tego czasu począć w nOvum ponad 6000 ciąż" - opowiada OKO.press dr Katarzyna Kozioł.

Po burzy 1994 roku ośrodki leczenia niepłodności działały we względnym spokoju. Jedyne, co niepokoiło środowisko medycyny rozrodu, to brak umocowania prawnego. Aż do 2015 roku Polska nie wprowadziła dyrektyw unijnych regulujących zasady przeprowadzenia zabiegów zapłodnienia pozaustrojowego, tworzenia banków komórek rozrodczych, zarodków i funkcjonowania ośrodków leczenia niepłodności technikami rozrodu wspomaganego.

Dr Kozioł uważa, że nieopisaną zaletą rządowego programu refundacji in vitro, jest właśnie stworzenie ustawy o leczeniu niepłodności, która od czerwca 2015 roku jasno sankcjonuje zabiegi i działalność ośrodków. „Mimo, że atmosfera polityczna nie jest przyjazna, to dzięki ustawie jasno wiemy, że działamy zgodnie prawem" - dodaje embriolożka.

Niepłodność? Choruje co piąta para w Polsce

Obecnie w "nOvum" wykonuje się 1500 zabiegów zapłodnienia pozaustrojowego rocznie. Ponad drugie tyle to transfery z zamrożonych zarodków. Liczba procedur w całym kraju nie jest znana, bo po zamknięciu rządowego programu, nikt nie prowadzi oficjalnego rejestru zabiegów.

Wiadomo, że problem jest powszechny. Według Polskiego Towarzystwa Ginekologicznego niepłodność dotyka rocznie 1,5 mln par, a Polskie Towarzystwo Medycyny Rozrodu i Embriologii szacuje, że cierpi na nią

Liczby będą rosnąć, bo za gro problemów z płodnością odpowiadają zanieczyszczenie środowiska i wszechobecna chemia np. środki ochrony roślin, dodatki do żywności, chemia w gospodarstwach domowych.

U mężczyzn powszechny jest spadek plemników w nasieniu, u kobiet przyczynami niemożności zajścia w ciążę są: zaburzenia w owulacji, niedrożne jajowody, endometrioza i przedwczesne menopauzy.

Niepłodność ma też charakter społeczny. Kobiety coraz później decydują się na dziecko, co naturalnie przekłada się na płodność i zdolność organizmu do naturalnego zajścia w ciążę.

"W obliczu stałego spadku przyrostu naturalnego skuteczne leczenie niepłodności w tym zabiegi in vitro

— ocenia dr Kozioł.

Orbán na froncie rozrodu

Ostatnio z pobudek demograficznych do in vitro przekonał się Victor Orbán. Już w grudniu 2019 roku państwo wykupiło sześć prywatnych klinik, które zajmują się metodami wspomaganego rozrodu. Od 1 lutego 2020 pary, które bez powodzenia starały się o dziecko, będą mogły ubiegać się o dofinansowanie zabiegów.

Oczywiście decyzja Orbána wpisuje się w rasistowski projekt budowania państwa nacjonalistycznego, który skazany jest na porażkę. Węgierska demografia, mimo kolejnych dopłat i ułatwień dla rodzin z dziećmi, wciąż jest w zapaści. W 2019 roku każda Węgierka w wieku rozrodczym rodziła 1,46 dziecka. Zastępowalność pokoleń - czyli utrzymanie liczebności populacji - zapewnia współczynnik dzietności na poziomie 2,1.

Tylko w ciągu dziesięciu lat ubyło aż 800 tys. Węgrów (dane ze Spisu Powszechnego za lata 2001 i 2011). To tak jakby z mapy zniknęło pięć największych miast w kraju. Ogromnym problemem jest też emigracja. Szacuje się, że z kraju wyjechało już ponad pół miliona osób, a w badaniach Instytutu Badań Demograficznych z 2017 roku jedna na trzy osoby w wieku 18-40 lat potwierdziła, że rozważa wyprowadzkę za granicę. To kolejne 680 tys. osób.

Ksenofobiczna retoryka nie pozwala wyjść z impasu, ale z pewnością węgierska droga to ważna lekcja dla Polski, która sama jest w demograficznym dołku.

Nikt tak jak Polska, czyli naprotechnologia zamiast in vitro

W 2019 roku na jedną Polkę w wieku rozrodczym przypadało 1,38 dziecka (według szacunków światowego indeksu dzietności, ostateczne statystyki GUS publikowane wiosną są zazwyczaj wyższe).

Warto pamiętać, że choć większa liczba ludzi starych w społeczeństwie jest naturalnym osiągnięciem cywilizacyjnym, to radykalne zmniejszenie liczby nowych urodzeń ma poważne konsekwencje społeczne i ekonomiczne.

Co na to polski rząd? Można powiedzieć, że nic. Od 2016 roku politycy PiS informują o konieczności stworzenia poważnej strategii demograficznej, ale jedyną konkretną propozycją dla Polek i Polaków był program 500 plus, którego walor "rozrodczy" szybko się wyczerpał.

Na liście potrzeb wciąż nierozwiązane są m.in.:

• dostępność instytucji opiekuńczo-edukacyjnych (szczególnie żłobki);
• ułatwienia dla kobiet na rynku pracy;
• urlopy ojcowskie, które nie mogą być przepisane na drugiego rodzica;
• zabezpieczenie socjalne: np. dostępne i tanie mieszkania.

Za to z rosnącym problemem niepłodności rząd PiS próbuje walczyć naprotechnologią. I jest to walka z wiatrakami. W innych krajach metoda naturalnej regulacji poczęcia w ogóle nie jest uważana za alternatywę do in vitro. Dlaczego? Bo może pomóc jedynie parom, u których wykluczono niepłodność związaną z czynnikami fizjologicznymi.

Jej skuteczność najlepiej oddają statystyki. Do końca 2018 roku w rządowym Programie Kompleksowej Ochrony Zdrowia Prokreacyjnego

5 proc. skuteczność nie jest żadnym sukcesem. I może dlatego w 2019 roku Ministerstwo Zdrowia uznało, że nie będzie informować opinii publicznej o kolejnych etapach prowadzenia programu.

In vitro doceniają za to samorządy, które prowadzą lokalne programy dofinansowania leczenia niepłodności metodą pozaustrojową. Uruchomiono je m.in.: w Warszawie, Łodzi, Poznaniu, Kołobrzegu, a także mniejszych miejscowościach - np. w Szamotułach.

In vitro "bez ojca"

Brak rządowego dofinansowania to nie jedyne wyzwanie. Polska ustawa o leczeniu niepłodności ogranicza możliwość przeprowadzenia procedur tylko do par. A to oznacza, że

Temat "in vitro bez ojca" od miesięcy dzieli opinię publiczną we Francji. Jesienią 2019 roku we francuskim parlamencie przyjęto ustawy bioetyczne, które otwierają możliwość przeprowadzenia zabiegów właśnie dla tych kobiet.

Uruchomiło to kolejny odcinek "wojen kulturowych" napędzanych przez polityków skrajnej prawicy m.in. Zjednoczenia Narodowego Marine Le Pen. Sondaże pokazują jednak, że społeczeństwo ma mniejszy problem z progresywnym ustawodawstwem niż jego parlamentarna reprezentacja.

Ustawy popiera 61 proc. Francuzów i Francuzek. Co nie znaczy, że konserwatywna część społeczeństwa nie wychodzi na ulice, by protestować przeciwko ustawom bioetycznym. O losach nowych regulacji jeszcze w styczniu 2020 zdecyduje (bardziej konserwatywny) Senat.

W Polsce droga francuska brzmi dziś jak fantastyka, szczególnie, że in vitro budzi w polskich politykach i oficjelach demony:

• „mrozakami” nazywała metodę mrożenia zarodków ekspertka Ministerstwa Edukacji Narodowej ds. wychowania do życia w rodzinie Urszula Dudziak;
• o krzyku „mrożonych zarodków” mówił Minister Nauki i Szkolnictwa Wyższego Jarosław Gowin;
• poseł PiS Jan Klawiter leczenie pozustrojowe nazywał eugeniką;
• za to Rzecznik Praw Dziecka Mikołaj Pawlak uważa je za "niegodziwe od strony moralno-prawnej".