Przedsiębiorczy uchodźcy: jak wojna w Ukrainie zmieniła krajobraz firm w Polsce

Rosyjska inwazja na Ukrainę wywołała największą falę ruchów uchodźczych w Europie od II wojny światowej. W Polsce w ciągu kilku miesięcy po wybuchu wojny znalazło schronienie ponad milion ukraińskich uchodźców. Ten bezprecedensowy napływ postawił przed państwem i gospodarką szereg wyzwań, a jednocześnie uruchomił nowe procesy społeczne i ekonomiczne. Jednym z nich jest przedsiębiorczość – obszar, który wcześniej pozostawał słabo opisany w kontekście uchodźców.

Znaczny wzrost liczby ukraińskich firm po 2022 roku

Dane z polskich rejestrów, czyli Krajowego Rejestru Sądowego (KRS) i Centralnej Ewidencji i Informacji o Działalności Gospodarczej (CEIDG) pokazują wyraźny wzrost aktywności gospodarczej osób z Ukrainy po 2022 roku. W samym tylko 2022 roku Ukraińcy zarejestrowali ponad 4,4 tys. spółek z ograniczoną odpowiedzialnością i blisko 11 tys. jednoosobowych działalności gospodarczych. Stanowiło to około 5 proc. wszystkich nowych firm powstałych w Polsce w tym okresie.

Silne zachęty podatkowe do otwierania jednoosobowych działalności gospodarczych sprawiają, że część z tych 11 tys. samozatrudnionych to prawdopodobnie pozorowana działalność gospodarcza, polegająca na świadczeniu usług dla jednego podmiotu. Dlatego w naszym badaniu skupiamy się na spółkach z ograniczoną odpowiedzialnością. One wymagają kapitału założycielskiego i w zdecydowanej większości zatrudniają pracowników.

Z ankiety, jaką przeprowadziliśmy wśród ukraińskich przedsiębiorców, wynika, że 58 proc. założycieli firm, które powstały po inwazji, to osoby, które przyjechały do Polski jako uchodźcy. W relacji do liczby dorosłych uchodźców oznacza to około 0,9 firmy na 100 osób. To więcej niż średnia w całej populacji dorosłych mieszkańców Polski, która wynosi ok. 0,7.

Aby oszacować, jak napływ uchodźców przekładał się na zakładanie firm przez Ukraińców i Ukrainki, wykorzystujemy zróżnicowanie napływu w przekroju powiatów. Tam, gdzie napływ uchodźców był większy, częściej powstawały także nowe firmy ukraińskie. 0 10 proc. większa liczba dorosłych uchodźców-mężczyzn przekłada się na o 2,7 proc. większą liczbę rejestracji ukraińskich firm. Co ciekawe, kluczowy wpływ na tworzenie przedsiębiorstw mieli właśnie mężczyźni, choć stanowili oni mniejszość wśród uchodźców i uchodźczyń. Naszym zdaniem, można to przypisać selekcji uchodźczej – wśród kobiet znacznie większy jest odsetek osób, które opiekują się dziećmi – oraz wyższym poziomem przedsiębiorczości wśród mężczyzn niż wśród kobiet.

Największe efekty wystąpiły w takich sektorach jak transport i usługi magazynowe, opieka zdrowotna i pomoc społeczna, handel hurtowy i detaliczny, oraz budownictwo. To branże, które zarówno oferują możliwości szybkiego wejścia na rynek, jak i korzystają z kompetencji oraz doświadczeń, z jakimi przyjeżdżają uchodźcy.

Powstawanie firm uchodźców zwiększa przedsiębiorczość Polaków

Często pojawia się obawa, że rozwój firm tworzonych przez migrantów może prowadzić do wypierania lokalnych przedsiębiorców, za sprawą większej konkurencji. Z drugiej strony, możliwe jest też zjawisko odwrotne, w którym przedsiębiorczość migrantów zwiększa kreację rodzimych firm, gdyż wskazuje nowe możliwości biznesowe albo zwiększa dostęp do usług i produktów konkurencyjnych cenowo.

Tu warto zrobić zastrzeżenie: zastosowana przez nas metodologia pozwala oddzielić lokalne czynniki popytowe od wpływu samych uchodźców. Innymi słowy, bierzemy poprawkę na to, że uchodźczy częściej osiedlali się w dużych miastach i prężnych ośrodkach gospodarczych.

Nasze wyniki jednoznacznie wskazują, że wzrost liczby ukraińskich firm sprzyja powstawaniu nowych firm polskich. Każdy 10-procentowy wzrost liczby przedsiębiorstw ukraińskich przekładał się na około 2,3-procentowy wzrost liczby nowo powstałych firm polskich. W ujęciu absolutnym, 10 nowych firm Ukraińców generowało średnio cztery nowe firmy Polaków

Dlaczego powstanie firm ukraińskich pobudza polską przedsiębiorczość?

Zidentyfikowaliśmy dwa główne mechanizmy, za pośrednictwem których przedsiębiorczość uchodźców pobudza lokalną aktywność gospodarczą.

• Po pierwsze, naśladownictwo i uczenie się przez obserwację. 59 proc. ukraińskich przedsiębiorców deklarowało, że po wejściu ich firm na rynek lokalni przedsiębiorcy zakładali działalności o podobnym profilu.

• Po drugie, powiązania w łańcuchach dostaw. Ukraińskie firmy aktywnie współpracują z polskimi przedsiębiorstwami: 88 proc. sprzedaje im swoje produkty lub usługi, a 62 proc. korzysta z lokalnych dostawców. Nasze analizy oparte o przepływy międzygałęziowe potwierdzają, że rozwój firm uchodźców w danym sektorze zwiększa aktywność gospodarczą w sektorach powiązanych. Biorąc pod uwagę niedobory pracowników w Polsce,

Korzyści dla gospodarki i wnioski dla polityki publicznej

Kluczowe było szybkie umożliwienie uchodźcom podejmowania pracy i zakładania firm. To dzięki temu pozytywne skutki pojawiły się tak szybko. Aby mogły się utrwalić, potrzebna jest długoterminowa przewidywalność dotycząca ich statusu prawnego oraz jasne ścieżki integracji gospodarczej. Doświadczenia Polski niosą też cenne lekcje dla innych krajów i kryzysów uchodźczych: Umożliwienie szybkiego podjęcia pracy i prowadzenia działalności gospodarczej nie tylko umożliwia, że uchodźcy „zarabiają na siebie sami”, ale też otwiera potencjał pozytywnego wpływu na rodzimą gospodarkę.