Jak zarobić na „holografizacji” Białorusi? Trzeba znać „skarbnika Łukaszenki”

Publikujemy wyniki śledztwa niezależnego Białoruskiego Centrum Śledczego przeprowadzonego ze wsparciem międzynarodowej organizacji dziennikarzy śledczych OCCRP i CyberPartisans.

Znaki bezpieczeństwa na Białorusi wytwarza prywatna spółka. Dziennikarze z Białoruskiego Centrum Śledczego (BIC) ustalili, że jest ona powiązana ze „skarbnikiem” Łukaszenki Viktorem Chevtsovem, a jej właściciele to znajomi rodziny najbardziej wpływowego polityka w kraju. Jeden z nich, odmawiając komentarza, odgrażał się, że „zniszczy tych żałosnych bojowników o wolność”.

Aleksandr Łukaszenka przynajmniej czterokrotnie przekazał holograficzne dzieła sztuki jako prezenty dla wysokich i możnych tego świata.

W 2013 roku taki podarunek otrzymał Patriarcha Rosji Kirył, w 2014 – Patriarcha Irinej z Serbii, w 2016 – Papież Franciszek, a w 2019 – książę Abu Zabi Szejk Mohammed bin Zayed Al Nahyan.

Nie do końca wiadomo, czym był podyktowany taki wybór prezentów – mieniących się tęczowo obrazków. Dziennikarze z BIC dowiedzieli się za to, kto jest producentem hologramów – zarówno tych w formie ikon przekazywanych jako prezenty, jak i naklejek, które używane są jako zabezpieczenie. Obroty tej białoruskiej spółki rosną z roku na rok.

Holografizacja kraju

Technologia holografii ta stosowana jest na świecie od lat 80. XX wieku do zabezpieczania dokumentów i kart kredytowych przed fałszowaniem. Takie hologramy zabezpieczające są też powszechnie stosowane na Białorusi. Można powiedzieć, że stały się one przedmiotem dumy narodowej.

Hologramy są na paszportach, zgłoszeniach patentowych, zezwoleniach na pobyt, polisach ubezpieczeniowych, losach na loterię i biletach autobusowych. Na Białorusi tego rodzaju zabezpieczenia stosuje się na ponad dziesięciu rodzajach formularzy i dokumentów.

Tego rodzaju ochronę można spotkać w wielu krajach. Jednak na Białorusi zabezpieczające naklejki z hologramami umieszcza się dosłownie na wszystkim. W sklepach naklejki z hologramami można znaleźć na kartonach z sokami, jedzeniu w puszkach, kawiorze, kawie, herbacie, oleju, wodzie mineralnej, napojach gazowanych, detergentach, proszku do prania, odmrażaczu, drukarkach, laptopach, telefonach komórkowych, monitorach komputerowych, telewizorach. I nie jest to pełna lista.

Przykleja się je na kasach fiskalnych i automatach do gry, jak również na znakach akcyzowych, którymi oznacza się napoje alkoholowe i wyroby tytoniowe.

Znak akcyzy na napoje alkoholowe kosztuje 7 kopiejek lub 2 eurocenty. W 2023 roku na Białorusi sprzedano około 79 milionów litrów wódki. Zakładając sprzedaż w butelkach o pojemności 1 litra, zysk ze znaków akcyzy wyniósłby 5,5 miliona rubli białoruskich, czyli ponad 1,5 miliona euro.

Koszt to tajemnica

Nie byliśmy w stanie ustalić kosztu hologramu na znaku akcyzy. Jest on tajemnicą, a założyciel spółki, która wytwarza naklejki zabezpieczające, powiedział dziennikarzowi BIC: – „To informacje zastrzeżone […] Może lepiej zapytacie KGB, dlaczego nie chodzą i nie rozpowiadają wszystkim dookoła, czym się zajmują”.

Sprzedaż piwa sięga setek milionów litrów. W odróżnieniu od sąsiednich krajów – Polski, Ukrainy i Rosji – piwo na Białorusi również znakuje się zabezpieczeniami z hologramami.

Opłacalność zastosowania hologramów do znakowania towarów zakwestionowano na konferencji HOLOEXPO w Petersburgu w 2022 roku Przedstawiciel wpływowej białoruskiej spółki prywatnej (opisanej poniżej) kategorycznie stwierdził jednak, że znakowanie cyfrowe bez hologramów nie było wystarczająco wiarygodne.

Jednocześnie Maksim Kurgansky, Dyrektor ds. Ochrony Obrotu Prawnego Produktami w rosyjskim Centrum Rozwoju Zaawansowanych Technologii, zauważył, że umieszczanie hologramów na tanich towarach spowodowałoby znaczny wzrost cen.

Mimo tych kontrargumentów władze białoruskie wspierają zapotrzebowanie na zabezpieczenia holograficzne. Popyt na nie jest stały i wysoki, biorąc pod uwagę długą listę towarów, które muszą być znakowane.

Branża holograficzna

Według Ministerstwa Finansów jedyną spółką białoruską, która ma koncesję na wytwarzanie hologramów i „krystalogramów” stosowanych jako zabezpieczenie na formularzach i dokumentach wymagających określonej klasy ochrony, jest Golograficheskaya Industria.

Po uzyskaniu przez nią zezwolenia na prowadzenie działalności w marcu 2011 roku Rada Ministrów szybko wydała serię dekretów, które wprowadziły konieczność umieszczania naklejek z hologramem na różnych towarach, kasach fiskalnych i automatach do gier.

Golograficheskaya Industria ma bliskie powiązania robocze z Minskaya Bumazhnaya Fabrika (Mińskie Zakłady Papiernicze), która należy do Departamentu Znaków Państwowych Ministerstwa Finansów, w skrócie Goznak. Organ ten nadzoruje projektowanie i wytwarzanie formularzy, znaków państwowych i dokumentów wymagających określonej klasy ochrony.

Golograficheskaya Industria i państwowa Minskaya Bumazhnaya Fabrika mają przynajmniej jeden wspólny patent na Białorusi i dwa patenty przyznane przez Euroazjatycką Organizację Patentową. Były dyrektor Goznaku (do 2022 roku) Siarhei Kislukhin opracował siedem patentów wspólnie z założycielem Golograficheskaya Industria.

To właśnie spółki Goznak pomagają przedsiębiorstwu Golograficheskaya Industria generować stabilne przychody. Na przykład w 2023 roku Golograficheskaya Industria wygrała przetarg na zakup materiałów polimerowych o wartości ponad 8 milionów rubli białoruskich (około 2,5 miliona euro).

Klientem była Minskaya Bumazhnaya Fabrika. Tylko ta transakcja generuje jedną piątą rocznych obrotów Golograficheskaya Industria: ponad 43 miliony rubli białoruskich, czyli ponad 13 milionów euro. Zysk netto spółki za 2023 rok wyniósł około 3 miliony rubli, czyli 900 tysięcy euro. W ciągu ostatnich pięciu lat zarobiła ona łącznie ponad 5 milionów euro, a jej przychody nieustannie rosły przynajmniej przez cztery kolejne lata.

Podczas rozmowy z dziennikarzami z BIC założyciel Golograficheskaya Industria potwierdził, że Goznak wspierał spółkę za pośrednictwem jednego ze swoich przedsiębiorstw: – „Goznak skutecznie pomaga nam teraz za pośrednictwem Cryptotechu”.

Źródło: BIC / Leonid Tanin, Minister Finansów Białorusi, Yury Seliverstau

Zgodnie z informacjami umieszczonymi na stronie internetowej Golograficheskaya Industria od 2005 do lipca 2017 roku spółki nadzorowane przez Departament Znaków Państwowych Ministerstwa Finansów sprzedały formularze i dokumenty wymagające specjalnej ochrony o wartości około 1 miliarda dolarów amerykańskich.

Z informacji na stronie wynika również, że Golograficheskaya Industria zapewnia pełne zaopatrzenie rynku białoruskiego. Oznacza to, że spółka prywatna, której obroty wciąż rosną, powiązana ze strukturami Ministerstw Finansów, zajmuje szczególne miejsce na białoruskim rynku hologramów.

Doktor nauk uhonorowany przez Łukaszenkę

Spółka Golograficheskaya Industria została założona przez Leonida Tanina, doktora nauk fizycznych i matematycznych, Zasłużonego Wynalazcę Republiki Białorusi i członka Międzynarodowej Akademii Inżynierskiej, który jest również współautorem licznych patentów w dziedzinie optyki, poza tym znany jest jako założyciel szkoły holografii na Białorusi.

Metody opracowane przez Tanina, które łączą obrazy trój- i dwuwymiarowe, zostały objęte ochroną patentową w ZSRR, USA, Niemczech, Bułgarii, Czechosłowacji i Francji.

W 2000 roku Tanin – w uznaniu wybitnych osiągnięć w nauce i technologii – otrzymał tytuł członka Międzynarodowej Akademii Inżynierskiej.

Podczas rozmowy z dziennikarzem BIC Leonid Tanin powiedział: – „Holografii poświęciłem 52 lata swojego życia, od rana do wieczora”.

Szczególne znaczenie nadaje on holografii artystycznej, a holograficzne dzieła sztuki zdobią jego całe biuro. W latach 90. XX wieku wynalazca był członkiem rad doradczych zajmujących się kwestiami bezpieczeństwa narodowego, które współpracowały zarówno z Radą Republiki Białorusi, jak i Przewodniczącym Dumy Państwowej Federacji Rosyjskiej.

Na Białorusi Taninowi udało się zapewnić zastosowanie hologramów na znakach akcyzy i etykietach towarów. „Zanim osiągnąłem to wszystko, przeżyłem kilka zawałów serca” – stwierdził.

Aleksandr Łukaszenka przyznał naukowcowi liczne odznaczenia i nagrody państwowe, w tym nagrodę „Za odrodzenie duchowe”, Order Honoru i tytuł „Zasłużonego Wynalazcy Republiki Białorusi”.

„Właśnie takich przedsiębiorców wspieram. Przecież to im udało się od podstaw stworzyć nowy przemysł, korzystając z własnego mózgu i przyciągając inwestycje zagraniczne” – powiedział Aleksandr Łukaszenka o Taninie, wręczając mu dyplom doktora w 2016 roku.

Poza naukowcem wśród wspólników Golograficheskaya Industria są: jego wnuk Viacheslau, inna spółka założona przez wynalazcę – Magia Sveta, dwa przedsiębiorstwa państwowe: Cryptotech, który należy do wspomnianego powyżej Goznaku, oraz Instytut Fizyki im. B.I. Stiepanowa Białoruskiej Akademii Nauk. A także dwie spółki akcyjne produkujące napoje alkoholowe – Minsk Kristall i Brest Distillery BELALKO, jak również spółka Tekhnokhimtreid.

Rodzina i „skarbnik dyktatora”

Wśród wspólników nasze największe zainteresowanie wzbudziła spółka Tekhnokhimtreid. Jeszcze na początku 2016 roku posiadała ona największy udział (35,5 proc.) w Golograficheskaya Industria.

Wyłącznym właścicielem Tekhnokhimtreid jest biznesmen Viktor Chevtsov, w 2011 roku nazwany przez media „skarbnikiem dyktatora”. Był on jednym z beneficjentów Trustbanku.

Trustbank z kolei miał udział w Belzarubezhstroy, a ta firma była również kontrolowana przez państwo.

Źródło: BIC / Viktor Chevtsov

Rok temu BIC opisało dochodzenie, w którym pokazano, w jaki sposób od 2007 roku do początku lat 20. XXI wieku Viktor Chevtsov wraz z państwem zarabiał pieniądze na projektach realizowanych przez Belzarubezhstroy w Wenezueli, których wartość wyniosła przynajmniej pół miliarda dolarów.

W 2004 roku Trustbank zmienił nazwę na Infobank.

Poprzez Infobank Chevtsov był beneficjentem Belmetallenergo, która uczestniczyła w programie ONZ „Ropa za żywność”. W ramach umowy Belmetallenergo otrzymała kontyngenty na dostawę ropy. Stany Zjednoczone nałożyły na Infobank restrykcje, podejrzewając go o pranie pieniędzy dla reżimu Saddama Husseina, ale restrykcje te uchylono po przeprowadzeniu postępowania wyjaśniającego.

Zanim rozpoczęliśmy nasze dochodzenie działalność Viktora Chevtsova w branży holograficznej nie była znana, a jest on nie tylko formalnym wspólnikiem Golograficheskaya Industria za pośrednictwem Tekhnokhimtreid, ale również aktywnie uczestniczy w działalności operacyjnej spółki.

Baza danych CyberPartisans wykazuje, że Chevtsov pracował dla tej spółki przynajmniej w latach 2016-2017. Od 2003 do 2013 roku biznesmen był współautorem ośmiu opatentowanych wynalazków, w przypadku których wnioskodawcą i posiadaczem praw była Golograficheskaya Industria lub Magia Sveta, czyli inna spółka należąca do rodziny Taninów.

Leonid Tanin potwierdził w rozmowie z nami, że zna Chevtsova. Między innymi to jego powiązania pomogły Golograficheskaya Industria osiągnąć wiodącą pozycję na rynku.

„Bez jego [Viktora Chevtsova] udziału byłoby to niemożliwe. W swoim czasie wykonał bardzo dobry ruch. Przekazał część swoich udziałów państwu” – wyjaśnił Tanin. – „W zamian za to państwo zapewnia nam ciągłość zamówień. Na pewno jest mądrym biznesmenem”.

Naukowiec zauważył, że Chevtsov pomaga spółce również w zakupie materiałów za granicą, co nie jest proste, biorąc pod uwagę sankcje.

Poza „skarbnikiem dyktatora” Chevtsovem, dziennikarze BIC znaleźli inne powiązania pomiędzy wspólnikami Golograficheskaya Industria a ludźmi z kręgów władzy.

Viacheslau Tanin, wnuk Leonida Tanina i właściciel udziału w spółce, jest członkiem departamentu handlu, a także zna osoby powiązane z rodziną Łukaszenki.

Znaleźliśmy wspólne zdjęcie Viacheslaua i Uladzimira Kulakou, który jest mężem siostry synowej Łukaszenki. Mężczyźni pozują obok siebie do zdjęcia podczas otwarcia sklepu Ya, który oferuje odzież damską.

Nie znaleźli się tam przypadkowo. Sklep należy do żony Uladzimira, Tatsiany Kulakovej, która jest siostrą żony Dzmitryja Łukaszenki, Anny.

Przyjazne relacje pomiędzy Viacheslau Taninem a Uladzimirem Kulakou można dostrzec również na Facebooku. Ten drugi ukrywa się pod nazwą BAM Car Wash Complexes. Viacheslau Tanin tworzy memy ze zdjęć Uladzimira Kulakou. Komentuje również jego posty. Wśród znajomych Viacheslau Tanina są Tatsiana Kulakova i siostra Uladzimira, Hanna Kulakova.

„Zniszczyłem was, wy żałośni bojownicy o wolność, i będę w dalszym ciągu was niszczyć. Nie dzwońcie do mnie więcej” – powiedział Viacheslau Tanin reporterom BIC, którzy poprosili go o komentarz.

Leonid Tanin potwierdził nam, że rodzina jego syna utrzymuje kontakty z rodziną Kulakou, ale zauważył, że osoby te nie są w żaden sposób zaangażowane w działalność Golograficheskaya Industria: – „To nie ma żadnego związku z naszą działalnością i branżą holograficzną”.

Powiązania ze skarbnikiem

Syn naukowca Andrei Tanin ma powiązania także z działalnością „skarbnika” Łukaszenki. Od lutego 2023 roku do lutego 2024 prowadził on Merci Clinic – jedyną prywatną klinikę na Białorusi, która w momencie realizacji naszego wcześniejszego dochodzenia mogła przeprowadzać operacje wszczepiania endoprotez.

(W poprzednich dochodzeniach ustaliliśmy, że właściciele Merci są powiązani z ludźmi Aleksandra Łukaszenki. Liudmila Niaronskaya jest przyjaciółką Lilii Łukaszenki, a Artur Zubarik współpracuje z objętym sankcjami „skarbnikiem” Łukaszenki, Aleksandrem Zaytsevem).

Żona Andreija Tanina Anzhela przez 15 lat pracowała jako ginekolog-położnik w Centrum Medycyny Klinicznej Dyrekcji ds. Zarządzania Mieniem Prezydenta, a w momencie pisania niniejszego artykułu leczy pacjentów we wspomnianej już Merci Clinic.

Oznacza to, że na Białorusi, gdzie hologramy zabezpieczające umieszcza się na wielu towarach – od napojów bezalkoholowych po laptopy i papiery wartościowe – jedyna spółka posiadająca koncesję na ich wytwarzanie kontrolowana jest przez ludzi objętych naszym dochodzeniem, którzy są powiązani z rodziną Łukaszenki.

Magia sveta i KGB

Holograficzne dzieła sztuki, które Aleksandr Łukaszenka sprezentował między innymi Papieżowi Franciszkowi, są wytwarzane przez spółkę Magia Sveta.

Również ona została założona przez Leonida Tanina. Spółka jest obecnie własnością drugiej żony wynalazcy. On sam powiedział nam, że to kolejna – obok Golograficheskaya Industria – spółka, która wytwarza hologramy. Na Białorusi spółki te nie mają żadnej konkurencji.

Magia Sveta to spółka, która nie ma aż tak znaczącej pozycji na rynku holograficznym jak Golograficheskaya Industria, ale ma za to interesującą historię.

Według bazy danych zamówień publicznych Legat ta spółka wygrywała przetargi w trybie zamówień z wolnej ręki, a w wielu przypadkach tworzyła pozory konkurencji w przetargach z udziałem Golograficheskaya Industria (założycielem obu tych spółek jest Leonid Tanin).

Jak stwierdził Uladzimir Kavalkin, szef projektu Open Tenders: – „Taka sytuacja to wyraźny sygnał, że dany przetarg został prawdopodobnie ustawiony pod określoną spółkę. W 2009 roku Magia Sveta współpracowała z białoruskimi służbami specjalnymi – była zaangażowana w opracowanie dla KGB nowego typu hologramu zawierającego zakodowane informacje”.

Postępowanie w trybie zamówienia z wolnej ręki to rodzaj postępowania na zamówienie publiczne, w ramach którego zamawiający proponuje kontrakt wyłącznie jednemu potencjalnemu dostawcy. „Postępowanie w trybie zamówienia z wolnej ręki to postępowanie przetargowe w dużym stopniu podatne na korupcję” – powiedział Kavalkin.

Źródło: BIC/Liudmila Tanina, właściciel i dyrektor Magia Sveta

Dziennikarze z Białoruskiego Centrum Śledczego próbowali skontaktować się z Viktorem Chevtsovem, ale nie odpowiedział on na nasze telefony. Wysłaliśmy również list do spółki Magia Sveta, jednak do momentu publikacji nie otrzymaliśmy odpowiedzi.