Orientacja seksualna i kolor skóry - za to najczęściej jesteśmy hejtowani [BADANIE CBOS]

Po zabójstwie Prezydenta Gdańska Pawła Adamowicza w styczniu 2019, przez kraj przeszły marsze przeciwko nienawiści. Sejm postanowił, że posłowie powinni się wystrzegać mowy nienawiści. Rzecznik Praw Obywatelskich Adam Bodnar opublikował "Testament Adamowicza", czyli 20 punktów o zmianach prawnych i społecznych, które pomogłyby, jeśli nie wyrugować, to przynajmniej ograniczyć skalę nienawistnych wypowiedzi.

2019 rok naznaczyła jednak nienawistna kampania przeciwko gejom, lesbijkom, osobom transpłciowym i ich sojusznikom. Część polityków, głównie obozu rządzącego, hierarchów Kościoła katolickiego, a także prorządowych mediów, przedstawiało je jako kulturową walkę z "ideologią LGBT".

W 2019 roku prowadzono również - według ustaleń mediów, z samego centrum Ministerstwa Sprawiedliwości - oszczerczą kampanię przeciwko sędziom, którzy otwarcie krytykowali forsowane od 2015 roku zmiany w wymiarze sprawiedliwości i ustroju Rzeczpospolitej. Rząd bagatelizował tzw. aferę Piebiaka jako kłótnie między sędziami.

Według badania o mowie nienawiści przeprowadzonego przez Centrum Badań Opinii Społecznej większość ankietowanych (22 proc.) definiuje pojęcie mowy nienawiści jako okazywanie "braku szacunku, pogardy, umniejszanie wartości, naruszanie godności, szkalowanie, poniżanie, wyrządzanie krzywdy słowami". Inna popularna definicja, którą wybrało 16 proc. badanych, to "obrażanie, agresja słowna, wyzwiska, obelgi, przekleństwa".

Tylko 0,3 proc. osób biorących udział w badaniu zdefiniowało mowę nienawiści jako przestępstwo. To pokazuje, że Polki i Polacy nie mają świadomości, że nawoływanie do nienawiści jest karalne na gruncie Kodeksu Karnego - choć wciąż nie jest karane nawoływanie do nienawiści ze względu na uprzedzenia co do orientacji seksualnej i tożsamości płciowej, wieku, czy niepełnosprawności.

Nie do końca rozumiemy, że "mowa nienawiści" to nie to samo, co ostre, a nawet wulgarne słowa. Również polskie sądy przedstawiają niekiedy zdumiewające interpretacje tego, co jest, a co nie stanowi nawoływania do nienawiści.

Hejt głównie w internecie, telewizji i na ulicy

Nieco niej niż połowa badanych (45 proc.) uważa, że mowa nienawiści występuje miejscach publicznych, np. na ulicy, a jedna trzecia (33 proc.) - na murach i ścianach budynków. Mowa nienawiści jest rozumiana jako zjawisko, które dotyczy sfery publicznej. Tylko 2 proc. osób odpowiedziało, że stykają się z nią we własnym domu.

Obraźliwe wypowiedzi dotyczą najczęściej orientacji seksualnej i rasy

Respondenci CBOS uważają, że w Polsce najczęściej społecznie napiętnowane przy pomocy mowy nienawiści są orientacja seksualna (64 proc.) i rasa (46 proc.). 41 proc. respondentów dostrzega też mowę nienawiści na podłożu ksenofobicznym i religijnym.

Z kolei większość osób biorących udziału w ankiecie CBOS nie uważa, że podłożem nawoływania do nienawiści mogą być uprzedzenia dotyczące pochodzenia społecznego (17 proc.), niepełnosprawności (11 proc.), płci (8 proc.), braku wyznania religijnego (4 proc.), albo wieku (3 proc.).

Zatem według Polek i Polaków "mową nienawiści" posługują się homofobi, rasiści, ksenofobi i osoby uprzedzone do wyznawców religii, ale już nie osoby uprzedzone klasowo, do jednej z płci, do osób niewierzących, osób z niepełnosprawnościami, czy osób, które są wyróżnione ze względu na wiek.

W omówieniu wyników badania CBOS podaje, że "pod względem wyczulenia na obraźliwe wypowiedzi dotyczące koloru skóry, pochodzenia etnicznego, a także orientacji seksualnej i płci wyróżniają się ankietowani o poglądach lewicowych,

Przyzwolenie na mowę nienawiści

44 proc. respondentów jest zdania, że w Polsce nie ma takiego społecznego przyzwolenia.

Wolność wypowiedzi ma swoje granice

W ciągu ostatnich ośmiu lat, odsetek osób, które uważają, że wolność słowa gwarantuje swobodę wypowiedzi, pod warunkiem, że wygłaszane opinie nie są dla innych ludzi obraźliwe, wyszydzające lub krzywdzące, wzrósł z 73 proc. do 82 proc.

Polki i Polacy na przestrzeni ostatnich lat wyrobili sobie poglądy na kwestię wolności wypowiedzi i jej ewentualnych ograniczeń. W 2017 roku 11 proc nie miało zdania na ten temat, dziś zaledwie 4 proc.

"Internauci" i politycy najchętniej posługują się mową nienawiści

Mowa nienawiści została powiązana z dostępem do technologii, która umożliwia natychmiastową i względnie bezosobową komunikację. W ocenie respondentów CBOS, "mową nienawiści" najczęściej posługują się bliżej nie sprecyzowani "użytkownicy internetu". Wskazało tak 55 proc. osób (można było udzielić kilku odpowiedzi).

47 proc. osób biorących udział w badaniu CBOS wskazało, że mową nienawiści posługują się politycy, a 44 proc. przyznało, że również "zwykli ludzie" w miejscach publicznych. Nieco ponad jedna trzecia ankietowanych skojarzyła mowę nienawiści z uczestnikami zgromadzeń publicznych.

Uczestnicy badania uważają, że poziomu dyskusji publicznej w Polsce bronią naukowcy (tylko 1 proc ankietowanych wskazał, że ta kategoria osób posługuje się mową nienawiści), przełożeni w pracy (6 proc. wskazań), ale też - co zaskakuje w kontekście wypowiedzi polskich biskupów przeciwko "ideologii LGBT i gender" - księża (7 proc. wskazań). Ankietowani są zdania, że "mową nienawiści" nie posługują się też artyści (9 proc. wskazań).

Natomiast co do dziennikarzy i prezenterów, zdania były już podzielone.

Rasiści i homofobowi - to nie ja, to inni

Dostrzegamy mowę nienawiści i mamy świadomość jej różnych odcieni. Jednak w badaniach deklarujemy, że sami nie przyczyniamy się do tego zjawiska. Istnieje silne tabu, przed przyznaniem się do wypowiedzi rasistowskich, ksenofobicznych, czy homofobicznych.

Ankietowani byli nieco bardziej skłonni do przyznania, że używają obraźliwego języka wobec osób o odmiennych od własnych poglądach politycznych i światopoglądzie. Ale nadal aż 79 proc. osób biorących udział w badaniu CBOS utrzymywało, że z ich ust nigdy nie padło nienawistne słowo wobec osoby lub grupy, którą można wyróżnić ze względu na poglądy polityczne czy przekonania.

Większość uważa, że nie jest ofiarą mowy nienawiści

Zdecydowana większość ankietowanych w badaniu CBOS oceniła, że nie jest obiektem słownych ataków.

85 proc. respondentów przyznało, że nigdy nie zostało obrażonych ze względu na swoją cechę, taką jak wiek, płeć, niepełnosprawność, wyznanie lub brak wyznania, narodowość, rasa, kolor skóry, czy orientacja seksualna.

Równie wysoki odsetek respondentów, 84 proc., ocenił, że nigdy nie doznali obrazy ze względu na swoje poglądy polityczne i przekonania. Zaledwie 3 proc. i odpowiednio 4 proc. ankietowanych oceniło, że wielokrotnie byli obrażani na wyżej wymienionych podłożach.

Jak jednak konkluduje autor opracowania CBOS: "Należy podkreślić, że deklaracje twierdzące nie określają jednoznacznie skali zjawiska, ponieważ istotnie wpływa na nie także poziom wrażliwości respondentów na pewien typ wypowiedzi oraz gotowości do przyznania się i ujawnienia czegoś społecznie nieakceptowanego."

Jednocześnie respondenci CBOS zadeklarowali, że mają świadomość tego, że mowa nienawiści bywa wymierzona w innych.

57 proc. ankietowanych zetknęło się wypowiedziami, które obrażały innych ze względu na takie cechy, jak rasa, kolor skóry, wyznanie (lub jego brak), narodowość, pochodzenie etniczne, orientacja seksualna, płeć, wiek czy niepełnosprawność.

54 proc. ankietowanych oceniło, że wielokrotnie spotkało się z takimi atakami skierowanymi wobec innych osób.