Co z legalizacją pobytu uchodźców z Ukrainy? Kiedy będą mogli wnioskować o karty CUKR? [EKSPERT]

Zanim przyjrzymy się planom związanym z kartą CUKR, wyjaśnijmy kilka rzeczy.

W lipcu opublikowaliśmy w OKO.press tekst o tym, jak polskie władze chcą scyfryzować obsługę wniosków o zezwolenia na pobyt dla cudzoziemców (czasowy, stały oraz rezydenta długoterminowego UE), żeby usprawnić proces ich legalizacji w Polsce. Obecnie migranci czekają na karty pobytowe kilka miesięcy, a nawet lat.

Usługa ma odbywać się za pomocą Modułu Obsługi Spraw (MOS). Urząd do Spraw Cudzoziemców uruchomił go pod koniec lutego 2025 roku. Na razie dostępna jest wersja, która pozwala na elektroniczne wypełnianie i przesyłanie w systemie tylko wniosków o pobyt czasowy oraz stały, jednak nadal wymagane jest wydrukowanie i złożenie podpisanej wersji papierowej w urzędzie wojewódzkim.

Dalsza modernizacja, skuteczne składanie wszystkich wniosków pobytowych (opatrzonych podpisem elektronicznym) przez internet, które rozpocznie postępowanie administracyjne, może nastąpić dopiero po zmianie ustawy o cudzoziemcach i wdrożeniu MOS w wersji 2.0.

„Wprowadzenie rozwiązania polegającego na składaniu wniosków o niektóre zezwolenia pobytowe poprzez MOS wynika z wieloletniego zjawiska corocznego wzrostu liczby składanych przez cudzoziemców wniosków w obszarze legalizacji pobytu. Stale rośnie przez to obciążenie właściwych wydziałów urzędów wojewódzkich, które nie są w stanie załatwiać spraw we wskazanych terminach, pomimo wzmocnień kadrowych. Z uwagi na powyższe należy przyjąć rozwiązanie, które pozwoli na znaczące usprawnienia przy procedowaniu tych spraw” – wyjaśnia odpowiedzialne za projekt Ministerstwo Spraw Wewnętrznych i Administracji. „MOS jako usługa teleinformatyczna będzie ściśle powiązany i kompatybilny z krajowym zbiorem rejestrów, ewidencji i wykazu w sprawach cudzoziemców, który prowadzi w systemie teleinformatycznym Szef Urzędu ds. Cudzoziemców”.

Uchodźcy wojenni z Ukrainy

Wprowadzenie MOS 2.0 jest ważne także z punktu widzenia ukraińskich uchodźców. Przypomnijmy: obywatele Ukrainy, którzy przyjechali do Polski po 24 lutego 2022 roku w związku z agresją Rosji na Ukrainę, są objęci mechanizmem ochrony tymczasowej.

Na razie według ostatniej nowelizacji ustawy o pomocy obywatelom Ukrainy w związku z konfliktem zbrojnym na terytorium tego państwa ich pobyt w Polsce jest na tej podstawie legalny do 4 marca 2026 roku.

Jeszcze w poprzedniej nowelizacji specustawy ukraińskiej (maj 2024) uchodźcom z Ukrainy zaproponowano dodatkową możliwość legalizacji pobytu – unikatową kartę CUKR. Ma to być właśnie przejściowa karta, wydana na trzy lata. O następną kartę pobytu będzie można ubiegać się już na ogólnych zasadach dla cudzoziemców.

Wnioski o kartę CUKR mają być składane wyłącznie przez internet, co ma uprościć procedurę. A to – jak pisaliśmy – będzie możliwe tylko po nowelizacji ustawy o cudzoziemcach.

Zgodnie z wymogami zaktualizowanymi w ostatniej noweli specustawy ukraińskiej, ukraiński uchodźca mógłby wnioskować o kartę CUKR, jeśli w dniu złożenia wniosku oraz według stanu na 4 czerwca 2025 roku miał status UKR. Wnioskodawca powinien również mieć nieprzerwany status UKR przynajmniej przez 365 dni.

Jeśli uchodźcy z Ukrainy złożą wniosek do 4 marca 2026 roku, to ich pobyt na terenie Polski będzie uznany za legalny do momentu rozstrzygnięcia sprawy – otrzymania karty (cudzoziemiec powinien osobiście stawić się w urzędzie) czy odmowy. Składając wniosek, uchodźca powinien zapłacić 340 zł opłaty skarbowej oraz 100 zł za wydanie karty pobytu.

Opóźnienie o rok

Wcześniej Urząd ds. Cudzoziemców informował, że „składanie wniosków o wydanie karty pobytu (CUKR) dla obywateli Ukrainy korzystających z ochrony czasowej będzie możliwe od 2025 roku. Przepisy dotyczące tego procesu wejdą w życie wraz z uruchomieniem dedykowanej usługi on-line”. W najnowszym komunikacie UdsC z 29 października 2025 nie wskazano daty uruchomienia elektronicznej usługi, natomiast zaznaczono, że „szczegółowe informacje na temat tego procesu będą udostępnione z odpowiednim wyprzedzeniem”.

Posłowie Prawa i Sprawiedliwości niejednokrotnie pytali w Sejmie przedstawicieli MSWiA – np. przy okazji procedowania kolejnych nowelizacji specustawy ukraińskiej – o to, kiedy ukraińscy uchodźcy będą mogli wnioskować o kartę CUKR. Podczas obrad Sejmu pod koniec lipca 2025 Maciej Duszczyk, wiceminister MSWiA, odpowiedzialny również za zmiany dot. ustawy o cudzoziemcach odpowiedział, że ustawa jest opóźniona z „różnych powodów”. Duszczyk wyraził też nadzieję, że „w październiku będzie szansa na zakończenie prac”.

„Chcielibyśmy, żeby CUKR mógł być wydawany od 1 stycznia 2026 roku, czyli niedługo. Mam nadzieję, że to się uda” – mówił wiceminister spraw wewnętrznych.

Czyli mamy opóźnienie we wdrożeniu cyfryzacji składania wniosków co najmniej o rok.

Warto zaznaczyć, że według PiS uchodźcy z Ukrainy powinni przechodzić na ogólne przepisy, przewidziane dla wszystkich cudzoziemców. Jednak zarówno PiS, jak i Konfederacja głosowały przeciwko rozwiązaniu (czyli zmianom w ustawie o cudzoziemcach), które umożliwiłoby rozpoczęcie takiej procedury.

O szczegóły związane z kartą CUKR pytamy Oleksandra Pestrykova, eksperta z Fundacji Ukraiński Dom.

Dlaczego potrzebne są karty CUKR?

Krystyna Garbicz, OKO.press: Od kiedy ukraińscy uchodźcy będą mogli składać wnioski o karty CUKR?

Oleksandr Pestrykov: Żeby zmiany weszły w życie, ustawę powinien zaakceptować Senat i podpisać prezydent. Być może Senat pochyli się nad ustawą na posiedzeniu w dniach 6-7 listopada 2025. Raczej nie ma obaw, że senatorowie wystąpią przeciwko ustawie. Potem 21 dni na podjęcie decyzji o podpisaniu lub zawetowaniu ustawy będzie miał prezydent.

Jeżeli wszystko przebiegnie tak, jak opisano wyżej, ustawa wejdzie w życie mniej więcej na początku grudnia. Taki harmonogram tylko nieco odbiega od tego, który w sierpniu w Sejmie przedstawił minister Duszczyk: październik-listopad – uchwalenie ustawy, miesiąc testowania systemu MOS 2.0, a 1 lub 15 stycznia – komunikat o wejściu w życie kart CUKR.

A jeśli prezydent zawetuje nowelę ustawy o cudzoziemcach?

Osobiście nie mam takich obaw. Chociaż… nie miałem ich również w przypadku nowelizacji specustawy ukraińskiej, a jednak Prezydent ją zawetował.

Podczas wszystkich dyskusji dotyczących projektu ustawy o MOS 2.0 strona rządowa nie akcentowała znaczenia ustawy dla pomocy uchodźcom wojennym z Ukrainy. Konieczność zmian motywowano przede wszystkim potrzebą odciążenia urzędów – projekt przedstawiano więc jako usprawniający działanie administracji publicznej, a nie ułatwiający życie migrantom lub uchodźcom.

PiS krytykował projekt jako niewystarczająco sprzyjający urzędom. W założeniu poprawny, ale niedopracowany. Konfederacja natomiast krytykowała projekt jako nadmiernie ułatwiający życie cudzoziemcom.

W razie weta MOS 2.0 nie ruszy, komunikat nie zostanie wydany, a wnioski o kartę CUKR nie będą przyjmowane. Pamiętając poprzednie weta, można zakładać, że będzie chodziło raczej o „ulepszenie” ustawy przez jakiś pomysł prezydenta, niż odrzucenie pomysłu jako takiego.

Pod koniec września po podpisaniu przez prezydenta nowelizacji specustawy ukraińskiej Kancelaria Prezydenta poinformowała, że to „ostatnia ustawa, która została przez prezydenta w tej formule pomocowej, szczególnej pomocy, wyjątkowej pomocy podpisana”. „Dzisiaj nie ma podstaw i powodów, żeby tego rodzaju działania kontynuować” – mówił Zbigniew Bogucki, szef Kancelarii Prezydenta. Czy rząd planuje zatem przedłużać ochronę tymczasową po 4 marca 2026 roku?

Rząd trzyma się bardzo optymistycznej wizji przyszłości. W styczniu mają zacząć wpływać pierwsze wnioski o karty CUKR, a w ciągu 2026 roku osoby ze statusem „UKR” na masową skalę otrzymują karty CUKR.

Specustawę ukraińską ma zastąpić ustawa o wygaszaniu pomocy obywatelom Ukrainy. Nikt nie zdradza żadnych szczegółów, czego dokładnie ma ona dotyczyć, ale można przypuszczać, że będzie zawierała przepisy przejściowe dla osób, które pozostaną ze statusem „UKR”, i być może wydłuży jego obowiązywanie do 4 marca 2027 roku [do tej pory obowiązuje unijna Dyrektywa]. Na razie wiadomo jedynie o zmianie nazwy, przepuszczam, że z przyczyn politycznych.

Czy karta CUKR jest dobrym rozwiązaniem? Co Państwo obecnie doradzacie uchodźcom – mają się o nią starać, jeśli będzie taka możliwość czy lepiej byłoby, gdyby zostali z PESEL-em UKR?

To, że wciąż nie ma żadnego projektu ustawy o wygaszaniu pomocy, znacznie komplikuje naszą działalność. Półtora roku temu, kiedy po raz pierwszy w ustawie pojawiła się wzmianka o karcie CUKR, wszystko wydawało się w miarę jasne: osoba albo ubiega się o kartę CUKR, albo pozostaje przy statusie „UKR”, w zależności od swojej indywidualnej sytuacji.

Jeśli zostanie on wydłużony do 2027 roku, to czy osoby z tym statusem zachowają prawo do świadczeń NFZ – przynajmniej w obecnym, ograniczonym zakresie? Czy osoby ze statusem „UKR” nadal będą miały dostęp do systemu pomocy społecznej? Czy osoba, która zdecyduje się pozostać pod ochroną czasową gwarantowaną przez Unię Europejską (kiedy, przypuśćmy status „UKR” wygaśnie 4 marca 2026 roku) będzie mogła ubiegać się o zaświadczenie o ochronie czasowej wydawane przez UdSC? Od odpowiedzi na te pytania (których obecnie nie znamy) zależy, czy karta CUKR będzie odpowiednim rozwiązaniem dla danej osoby.

Rok temu sprawa była bardziej przejrzysta: karta CUKR nie była korzystna dla emerytów – ponieważ zamykała im dostęp do NFZ i systemu pomocy społecznej – oraz dla studentów, gdyż osoby korzystające z ochrony czasowej mogą studiować w Polsce bezpłatnie, natomiast posiadacze karty pobytu czasowego, w tym karty CUKR, już nie.

Krąg osób, dla których karta CUKR była i pozostaje korzystnym rozwiązaniem, jest jednak szeroki – to przede wszystkim osoby pracujące legalnie. Już teraz mają one dostęp do NFZ i świadczenia 800+ na ogólnych zasadach, a dzięki karcie CUKR zyskają stabilny, fizyczny dokument pobytowy ważny przez 3 lata, niezależny od koniunktury politycznej, umożliwiający swobodne poruszanie się po strefie Schengen w trybie 90/180 oraz wyjazd do Ukrainy nawet na okres do 6 miesięcy.

Czy te trzy lata na karcie CUKR są wliczane do tzw. stażu 5 lat legalnego przebywania w Polsce, żeby później móc wnioskować na przykład o kartę rezydenta UE?

Obecnie do tego okresu wliczane są także lata spędzone na statusie „UKR”. Ustawa o cudzoziemcach określa sytuacje, w których czas legalnego pobytu w Polsce nie jest wliczany w staż niezbędny dla rezydenta. W jej obecnym brzmieniu nie ma wśród tych sytuacji ani pobytu na statusie „UKR”, ani na karcie CUKR.

Oczywiście ustawę o cudzoziemcach można w każdej chwili znowelizować i wprowadzić takie wyjątki. W Ukraińskim Domu na bieżąco śledzimy też sytuację związaną ze zmianami ustawy o obywatelstwie.

(przyjechali w 2022 + 5 lat do uzyskania statusu rezydenta + 3 lata pobytu na podstawie tego statusu, czyli 2030).

Prawica postuluje wydłużenie okresu oczekiwania dla wszystkich cudzoziemców posiadających już status rezydenta długoterminowego UE.

Alternatywnym „rozwiązaniem”, skierowanym wyłącznie do uchodźców z Ukrainy, mogłaby być nowelizacja ustawy o cudzoziemcach i wprowadzenie przepisów, na mocy których ani pobyt na statusie „UKR”, ani na statusie „CUKR” nie byłby wliczany do stażu wymaganego do uzyskania statusu rezydenta. Czyli dla takich osób bieg obowiązujących obecnie 8 lat do obywatelstwa zacznie się tylko od 2029 roku (2026+3).

***

Więcej o zmianach w ustawie o obywatelstwie polskim pisaliśmy w tym tekście.

Na razie jasne jest jedno – rządzący muszą dojść do porozumienia w tej sprawie, ponieważ do marca (kiedy kończy się legalny termin na podstawie statusu UKR) zostało już nie tak dużo czasu. A prawie milion ukraińskich uchodźców po raz kolejny mogą znaleźć się w pułapce niewiedzy i obaw co do swojej przyszłości w Polsce.