Lex Duda w Komisji Edukacji: ideologiczna krucjata wbrew interesom dzieci. Zobacz, co grozi szkołom

Posłowie PiS chcieli 18 września rozmawiać o ustawie w Sejmie bez strony społecznej. Mieli wykorzystać do tego obostrzenia epidemiczne. Zaproszenie do rozmowy próbował zdobyć m.in. Związek Nauczycielstwa Polskiego.

"Na teraz mamy informację, że nie będziemy mogli uczestniczyć w posiedzeniu. Ani stacjonarnie, ani nawet zdalnie. Podobne problemy mają inne organizacje" — mówiła OKO.press Magdalena Kaszulanis, rzeczniczka ZNP.

Ostatecznie podczas posiedzenia komisji PiS uwzględnił wniosek opozycji, by strona społeczna jednak mogła wziąć udział w dyskusji na projektem. W piątek ustawa Dudy spadła więc z porządku obrad, będzie procedowana na kolejnym posiedzeniu. Nie zmienia to faktu, że jest groźna dla polskich szkół oraz działa wbrew interesom dzieci, zwłaszcza z biedniejszych rodzin. Poniżej piszemy dlaczego.

Strona społeczna nie, bo słabe łącza

Na posiedzenie Komisji posłowie Lewicy przyszli z prezes Krzysztof Baczyński ze Związku Nauczycielstwa Polskiego i Antoniną Lewandowską z grupy edukacyjnej Ponton. Przewodnicząca Komisji Mirosława Stachowiak- Różecka z PiS wyprosiła stronę społeczną argumentując, że na ich obecność nie pozwala regulamin sejmu. Na zdalne uczestnictwo strony nie pozwalano z kolei ze względu na obciążone łącza.

Stachowiak Różecka zapewniała, że złożyła wniosek do marszałek Sejmu, żeby na kolejnych etapach pracy komisji strona społeczna została dopuszczona do głosu, ale przeciwko ich nieobecności podczas pierwszego czytania stanowczo zaprotestowała posłanka Lewicy Agnieszka Dziemianowicz-Bąk. Złożyła wniosek o formalny o zmianę terminu posiedzenia komisji na taki, który umożliwi przynajmniej zdalne uczestnictwo strony społecznej.

"Bardzo wiele organizacji chciało wziąć udział w posiedzeniu. ZNP zawnioskował o to już miesiąc temu i nie otrzymał odpowiedzi. To niedopuszczalne, żeby organizacje i związki zawodowe, których ta ustawa bezpośrednio dotyczy, nie mogły się wypowiedzieć"- mówi OKO.press Dziemianowicz-Bąk.

Przewodnicząca komisji po konsultacji z biurem legislacyjnym i kancelarią prezydenta zdecydowała o przełożeniu pierwszego czytania na następne posiedzenie i złożeniu wniosku do marszałek Sejmu o umożliwienie udziału strony społecznej. To ważne, bo lex Duda niesie ze sobą poważne konsekwencje dla edukacji.

Groźne lex Duda, czyli o co chodzi w projekcie?

Do tej pory dyrektor szkoły akceptował oferty organizacji społecznych (pozarządowych) za zgodą Rady Rodziców. Inicjatywa ustawodawcza Dudy, ogłoszona w kampanii wyborczej w ramach siania strachu przed "ideologią LGBT", wprowadza zasadniczą zmianę art. 86 Ustawy oświatowej: dyrektor będzie musiał każdą pozarządową ofertę poddawać pod referendum wśród wszystkich rodziców. Wysoce prawdopodobne jest odrzucanie wielu projektów na zasadzie unikania ryzyka, na wszelki wypadek, ze zwykłej niewiedzy.

Art. 48 Konstytucji, na który prezydent się powołuje, przyjąłby wtedy absurdalną postać:

"Dla mnie ta regulacja jest bez sensu. Nikomu niepotrzebna komplikacja" - mówi OKO.press dyr. Ewa Radanowicz, której podstawówka w Radowie Małym (Zachodniopomorskie) prowadzona autorską metodą pracowni tematycznych osiąga świetne rezultaty na terenach po PGR-owskich.

"Szkoła będzie jeszcze bardziej osamotniona. A powinna się modernizować, zwłaszcza po pandemii. I być centrum aktywności obywatelskiej" - mówi Kuba Wygnański z Pracowni Badań i Innowacji Społecznych „Stocznia” (obie rozmowy dalej).

Referendum rodziców miałoby zatem decydować o tym, jakie będą w szkole: zajęcia dodatkowe, szkolenia dla nauczycieli, w jakie akcje społeczne czy charytatywne szkoła się zaangażuje, z jakich form wsparcia organizacyjnego, merytorycznego czy sprzętowego skorzysta.

Ograniczenie dotyczy tylko edukacji publicznej. Dyrekcje szkół społecznych, prywatnych, wyznaniowych mogą współpracować, z kim chcą.

Dziesiątki organizacji podpisują stanowisko, które ostrzega przed zabójczymi skutkami nowelizacji (publikowaliśmy je 21 lipca), podkreślając, że uderzy ona szczególnie w uczniów z rodzin i obszarów o niższym kapitale kulturowym, bo organizacje skupiały się na wyrównywaniu szans edukacyjnych. Rozsyłają je posłom z nadzieją na obudzenie zdrowego rozsądku.

Zanim zanalizujemy wszystkie wady nowelizacji (zalet nie udało się znaleźć) i podsumujemy je w ostatnim rozdziale (warto tam zajrzeć), wyobraźmy sobie, że już przeszła przez Sejm i prezydent z dumą podpisał swój autorski pomysł.

Przychodzi fundacja do dyrektorki (fikcyjny przykład z wkręceniem)

Do dyrektorki podstawówki w Mrowisku Dużym przychodzi dwoje edukatorów z fundacji Bezpieczna Wiedza. Proponują zajęcia z edukacji seksualnej. Napisali, że chcą uświadomić dzieciom, jaki jest "związek pomiędzy aktywnością seksualną a miłością i odpowiedzialnością" oraz "omówić problemy związane z przedmiotowym traktowaniem człowieka w dziedzinie seksualnej". Kulminacją ma być trening mówienia NIE, gdy dziecku grozi molestowanie. Poprowadzą też krótkie szkolenie dla nauczycieli, jak rozmawiać z dziećmi o seksie.

Dyrektorce podoba się projekt, goście robią dobre wrażenie, pracowali w wielu placówkach, pisały o nich media lokalne, korzystają z funduszy norweskich. Niedawno w szkole doszło do przemocy seksualnej wobec dziewczynki z szóstej klasy, ofiara wstydziła się do tego przyznać, dopiero koleżanki poinformowały wychowawczynię. Przydałoby się - myśli dyrektorka, ale się waha.

Chodzi o "Prospekt informacji wychowawczej”, który dyrektorka - jak tego chce prezydent Duda - musi rozesłać rodzicom. Organizacja ma w nim podać swoje "idee wychowawcze", zarówno w ogóle, jak i w tym przypadku, opisać projekt, wymienić osoby, które będą go prowadzić, opisać ich "doświadczenie zawodowe, w szczególności w zakresie objętym programem"; wymienić materiały graficzne i pomoce dydaktyczne, jakich użyje. Biurokratyczna mitręga, godziny pracy.

Prospekt ma zawierać:

• prezentację idei wychowawczych stowarzyszenia;
• prezentację programu działalności wychowawczej lub programu rozszerzającego i wzbogacającego formy działalności dydaktycznej, wychowawczej, opiekuńczej i innowacyjnej szkoły lub placówki;
• przedstawienie idei wychowawczych, które będzie realizował konkretny program;
• wskazanie osób, które będą realizowały program w szkole lub placówce, wraz z informacją o posiadanym przez te osoby doświadczeniu zawodowym, w szczególności w zakresie objętym programem;
• informację zawierającą opis materiałów graficznych oraz pomocy dydaktycznych wykorzystywanych podczas realizacji programu.

Bezpieczna Wiedza podejmuje ryzyko. Wpisuje do folderu dwa cele zajęć w trybie wykład-ćwiczenia. "1. scharakteryzować związek pomiędzy aktywnością seksualną a miłością i odpowiedzialnością, 2. omówić problemy związane z przedmiotowym traktowaniem człowieka w dziedzinie seksualnej".

Dyrektorka rozsyła prospekt mailem i tradycyjną pocztą. Rodzice głosują. Wynik jest negatywny: 232 głosy przeciw, 18o - za. 49 rodziców nie głosowało, ale nawet po doliczeniu ich jako głosy za (tak jest w ustawie, co akurat rozsądne), projekt przegrywa.

Podobno zdecydowała opinia księdza proboszcza, którego bratanek uczy się w szkole. Dopytywał parafian, co to za przedmiotowe traktowanie w seksie i co to będą za ćwiczenia. Jedna z matek napisała też na stronie szkoły, że na takie zajęcia w szóstej klasie za wcześnie, bo dzieci nie są jeszcze dojrzałe. Może później.

[Uwaga, trochę was, drodzy czytelnicy, wkręciłem. Podane cele projektu są cytatem z obowiązującej podstawy programowej dla szkoły podstawowej, czyli mają być realizowane w ramach normalnej nauki. Jak widać "takie rzeczy" mieszczą się nawet w podstawie, o której pisaliśmy w OKO.press, że "otwarcie stawia na katolicką etykę seksualną"].

Większość ma decydować o nie swoich dzieciach?

W uzasadnieniu projektu prezydent powołuje się aż na cztery artykuły Konstytucji RP, z których najważniejszy jest art. 48 par. 1 "Rodzice mają prawo do wychowania dzieci zgodnie z własnymi przekonaniami".

Rzecz jednak w tym, że - jak widać na przykładzie - większość rodziców narzuca tu swoje przekonania wszystkim. W dodatku zajęcia proponowane przez fundację nie są przecież obowiązkowe, 232 osoby, które z takich czy innych względów głosowały przeciw, mogłyby po prostu nie posyłać na nie swoich dzieci.

Prezydent w uzasadnieniu ustawy powołuje się na trzy wyroki Trybunału Konstytucyjnego z roku 2003, 2005 i 2011. Dziwne z perspektywy PiS, bo były to czasy, gdy TK był kwintesencją "kasty sędziowskiej", a jego prezesami byli najpierw Marek Safjan (dziś sędzia TSUE), a potem odsądzany przez PiS od czci i wiary Andrzej Rzepliński.

Wszystkie trzy wyroki podkreślają prawo rodziców do wychowywania dzieci i obowiązki państwa do respektowania tego prawa, ale cały czas mowa o własnych dzieciach.

"Demokracja ludowa" de facto ogranicza prawo do wychowania dzieci przez tych rodziców, którzy przegrali głosowanie.

Wygnański: Jako rodzic chciałbym oczywiście mieć wpływ na to, jakie organizacje wchodzą do szkoły i co proponują moim dzieciom. Mogłaby być jakaś procedura, ale nie taki mechanizm większościowy. To brzmi dobrze, demokratycznie, ale w praktyce zlikwiduje różnorodność.

Dodajmy, że taka procedura istnieje. Rodzice mają wpływ poprzez Radę Rodziców (można zmienić swych przedstawicieli).

A przede wszystkim:

Prezydent argumentuje, że przyjęcie zasady referendum "przyczyni się do zwiększenia zainteresowania rodziców procesem kształcenia i wychowywania dziecka realizowanym przez szkołę i placówki oświatowe" i w pewnym stopniu ma rację.

Ale zwiększone zainteresowanie nie oznacza większej wiedzy czy refleksji. Wręcz przeciwnie, decyzje mogą zapadać na podstawie myślenia stereotypowego, zwykłych uprzedzeń czy irracjonalnych procesów grupowych.

Wygnański: "Rodzice staną bezradni wobec decyzji, którą organizację zaakceptować, a którą nie. Poza jakimiś ideologicznymi intuicjami mogą się kierować wspomnieniami i dlatego godzić na harcerzy, ale już nie na jakieś - nieznane nazwy! - zajęcia z "edukacji równościowej" czy antydyskryminacyjnej.

Związek Powiatów Polskich w opinii z 14 lipca zwraca uwagę, że nie jest jasne, czy w referendum ma głosować jedno z rodziców, czy oboje. I co jeśli ich opinia się różni?

Jak pisze WWF Polska, oddział dużej międzynarodowej organizacji ekologicznej, "uczniowie mają różne zainteresowania, umiejętności, które chcą rozwijać i wyzwania edukacyjne. Jeśli o każdym programie edukacyjnym NGO w szkołach będzie decydować większość rodziców, potrzeby edukacyjne wielu uczniów stracą szansę na realizację, bo będą mniej popularne".

Edukacja publiczna zubożeje, społeczna i prywatna nie

Ze szkół publicznych zniknie i/lub nie pojawi się wiele programów, projektów i szkoleń, które podnoszą kompetencje nauczycieli, a uczniom dostarczają wiedzy, szkolą nowe umiejętności, rozwijają wyobraźnię, czy zwyczajnie sprawiają, że szkoła staje się mniej nudna.

Nasza wirtualna dyrektorka z Mrowiska Dużego uczestniczyła w akcji "Młodzi głosują", lekcji edukacji obywatelskiej (gimnazjaliści urządzali w szkole wybory, takie same jak prawdziwe, tydzień wcześniej), "Ślady przeszłości" (jej szkoła "adoptowała" zrujnowany port rzeczny z XIX wieku, opisała i uporządkowała teren, przy okazji ucząc się historii, geografii i chemii).

Szkoła w Mrowiskach z dumą nosi tytuł "Szkoły z klasą", uczestniczyła w kilku jej edycjach, m.in. odchodząc od prostego stawiania stopni na rzecz tzw. oceniania kształtującego (opisowo, ze wskazaniem, jak poprawić umiejętności) i rozwijając program sportowy dla wszystkich w akcji "WF z klasą"*.

"Szkoły będą jeszcze bardziej samotne, właśnie teraz, gdy szczególnie potrzebują ludzi, którzy przyjdą z pasją, ze świeżymi pomysłami na tematy społeczne, ekologiczne, z akcjami charytatywnymi. Szkołę trzeba wymyślić trochę od nowa, czas edukacji zdalnej ujawnił skalę nierówności, a nie wiadomo, w jakiej wersji wróci nauka po wakacjach.

mówi Wygnański, współorganizator w 2018-2019 roku akcji NOE - narad obywatelskich o edukacji.

Jak zwróciła uwagę 17 lipca warszawska Komisja Dialogu Społecznego ds. Edukacji, "proponowane zmiany prowadzą do przesadnej biurokratyzacji pracy szkoły i zniechęcają do kontaktów z partnerami społecznymi tworząc długą, kosztową i uciążliwą procedurę wstępną - absorbującą zarówno nauczycieli, jak i rodziców. Wydaje się, że

Ekologiczna WWF zauważa, że "Ustawa prezydencka ograniczy dostęp ucznia do różnorodnej i bogatej oferty edukacyjnej, w której trzeci sektor jako partner społeczny uzupełnia program szkolny". W szczególności dotyczy to "rzetelnej edukacji klimatycznej, w obliczu wyzwań, jakimi jest globalna katastrofa klimatyczna i degradacja środowiska naturalnego".

Już w 2016 wskazywaliśmy w OKO.press, że tematu globalnego ocieplenia nie ma w podstawie do biologii, w 2020 roku szukaliśmy informacji o zmianie klimatu w całej podstawie programowej. Bez skutku.

Dyrektor ubezwłasnowolniony. I po co?

"Dla mnie ta regulacja jest bez sensu, już teraz dyrektor musi konsultować się Radą Rodziców i sprawdzać organizacje. Nie było przecież bezrefleksyjnego przyjmowania ofert. Po co ta komplikacja? Zwoływanie zebrań? Nawet na wywiadówki trudno rodziców zebrać" - mówi OKO.press Ewa Radanowicz, innowacyjna dyrektorka podstawówki w Radowie Małym.

W kwietniu 2019 opisywała nam, jak przebiega nauczycielski strajk 2019 roku, w lipcu 2020 omawiała trudności w nauce zdalnej

Radanowicz mówi, że jej szkoła współpracuje z fundacjami prowadzącymi akcje charytatywne, zajmującymi się dziećmi z niepełnosprawnością, włącza się też w krótkie, szybkie akcje w okolicy. Wymienia dalej:

Dobry dyrektor pilnuje poziomu wszystkich zajęć, jakie są w szkole, jak się ktoś nie sprawdza, to szukamy innej organizacji. Teraz każda zmiana znowu wymagałaby referendum.

Organizacje społeczne, które szukają środków np. na wyrównywanie szans edukacyjnych, często działają w porozumieniu ze szkołami, w wielu konkursach można startować tylko w parze organizacja ze szkołą. A jak potem referendum odrzuci taki projekt?

Jako dyrektor biorę za to wszystko odpowiedzialność, o ile mam zgodę Rady Rodziców, wsparcie swojej gminy, i mogę działać dla dobra dzieci" - mówi Radanowicz.

"Proponowana nowelizacja wyeliminuje lub wyraźnie zmniejszy wsparcie trzeciego sektora dla oświaty. Może na długo zniechęcić szkoły do korzystania z programów edukacyjnych i wychowawczych prowadzonych od lat przez społecznych partnerów szkoły - zarówno lokalnych, regionalnych, jak i ogólnopolskich" - stwierdza oświadczenie organizacji.

Organizacje w roli podejrzanego, firmy mogą sobie hulać

Według badania GUS z 2018 roku na terenie Polski działa 88,1 tys. organizacji non-profit (tj. mających osobowość prawną stowarzyszeń i podobnych organizacji społecznych, fundacji, społecznych podmiotów wyznaniowych oraz organizacji samorządu gospodarczego i zawodowego).

Organizacje zajmujące się edukacją stanowiły 10,3 proc. wszystkich - było ich ok. 9070. Szkół podstawowych i ponadpodstawowych wg najnowszego raportu GUS za rok 2018/2019 było 23 879 z tego 1 695 gimnazjów w trakcie likwidacji. Liczba szkół wynosi zatem obecnie ok. 22,2 tys.

Oznacza to, że jedna organizacja edukacyjna przypada na 2,5 szkoły. Ale ograniczenie dostępu do szkół dotyczy przecież także fundacji czy stowarzyszeń, które prowadzą działalność sportową, turystyczną, ratownictwa, ekologiczną.

Wygnański: Nowelizacja stawia organizacje społeczne w pozycji podejrzanego. To może osłabić naszą motywację, zwłaszcza, że samo przygotowanie dokumentacji wymaga wysiłku, bez gwarancji, że coś to da. A ludzie w NGO'sach są zmęczeni, będą rezygnować i przerzucać się na własny biznes. Nasz sektor nie jest gotowy na piętrzenie problemów.

Dodajmy, że nawet zgoda na wejście na teren szkoły na mocy art. 2h niczego nie gwarantuje. Prezydencki projekt stwierdza: "Zgoda, o której mowa w ust. 2e-2g, może zostać w każdym czasie cofnięta bez podawania przyczyny".

W dodatku, jak głosi oświadczenie organizacji "nowelizacja pozwala na swobodne i niekontrolowane przez nikogo działania podejmowane przez prywatne firmy".

A przecież w porównaniu z firmami organizacje społeczne już teraz "mają rozbudowane obowiązki sprawozdawcze i podlegają kontroli licznych organów publicznych: w czasie przyznawania środków, w trakcie realizacji zadań i po ich zakończeniu". Nowelizacja podważa sens wyboru dokonywanego przez komisje, przyznania środków i kontroli zadań publicznych.

Organizacje słusznie zwracają uwagę na "nieuzasadnione ograniczenie zasady równości podmiotów wobec prawa i naruszenie interesu publicznego".

Inicjatywa prezydenta wpisuje się w podejście partii Jarosława Kaczyńskiego do całego sektora organizacji społecznych, czy szerzej - społeczeństwa obywatelskiego.

Kosztem dzieci z mniejszym kapitałem kulturowym

Zmiany doprowadzą do odcięcia części uczniów od dodatkowych form pomocy i zwiększą nierówność szans w dostępie do edukacji.

m.in. poprzez współpracę z placówkami z obszarów i miejscowości z niższym kapitałem kulturowym oraz dbałość o równy i otwarty dostęp wszystkich potencjalnych odbiorców" - piszą organizacje.

Dzięki temu z dodatkowego wsparcia mogli korzystać uczniowie i uczennice w trudnej sytuacji rodzinnej i ekonomicznej.

To kolejny krok w polityce edukacyjnej PiS, który sprawia, że edukacja staje się mniej sprawiedliwa społecznie.

Jak wielokrotnie pisaliśmy, taki skutek miało też

• opóźnienie wieku szkolnego do 7 lat, przez co korekta rozwoju dzieci w wyniku kontaktu ze szkołą zaczyna się o rok później,
• skrócenie edukacji ogólnej z 9 lat (6 w podstawówce i 3 w gimnazjum) do 8 lat szkoły podstawowej - korekta trwa krócej,
• likwidacja gimnazjów, dzięki którym uczniowie ze szkół wiejskich trafiali po szóstej klasie do nowej szkoły w większej miejscowości.

Co więcej, nowelizowany artykuł 86 ustawy oświatowej dotyczy tylko placówek publicznych, czyli tych prowadzonych przez jednostki samorządu terytorialnego.

Podsumowanie. Sześć głównych zarzutów

Andrzej Duda zgłosił szkodliwy i bezsensowny projekt nowelizacji ustawy oświatowej. Powołując się na fałszywie rozumiane konstytucyjne prawo rodziców do wychowania dzieci zgodnie z własnymi poglądami,

• zuboży edukację i uruchomi efekt mrożący wobec wielu inicjatyw organizacji pozarządowych, które wzbogacały, różnicowały, wspierały i uzupełniały edukację,
• utrudni szkole szukanie wyjścia z kryzysu po pandemicznego,
• ograniczy wyrównywanie szans dzieci z terenów i rodzin o mniejszym kapitale kulturowym,
• stanie się mitręgą dyrektorów i dyrektorek, ograniczy ich autonomię i możliwości działania,
• uderzy w organizacje społeczne, oddając szkoły na pastwę firm prywatnych, których ograniczenia nie będą dotyczyć,
• nie obejmując szkół niepublicznych powiększy niesprawiedliwą społecznie różnicę w ofercie edukacji bezpłatnej i płatnej dla zamożniejszych obywateli.

Nasi rozmówcy:

Jan Jakub Wygnański - prezes zarządu fundacji Pracowni Badań i Innowacji Społecznych „Stocznia”, socjolog, współtwórca i obrońca ruchu organizacji pozarządowych, współorganizator akcji NOE - narad obywatelskich o edukacji (2018-2019)

Ewa Radanowicz - dyrektor Szkoły Podstawowej Szkoły Podstawowej im. Kornela Makuszyńskiego w Radowie Małym (powiat łobeski, woj. zachodniopomorskie), zarządzanym wg autorskiego programu, członkini grupy Superbelfrzy RP. W 2016 roku jej szkoła została członkiem międzynarodowej sieci Ashoka Changemaker Schools i otrzymała tytuł "Szkoły z mocą".

Pisze o sobie: "Jako ekspert ds. przestrzeni edukacyjnej, zmiany i innowacji wspieram szkoły w ich projektach rozwojowych. Poszukuję najlepszych rozwiązań organizacyjnych i kierowniczych, które można zastosować w sferze edukacji. NieDaSię zamieniam w DaSię. Opracowany przeze mnie model szkoły, opierający się na tworzeniu nowoczesnego warsztatu pracy nauczyciela tzw. pracowniach tematycznych stał się dobrą praktyką i jest wdrażany przez kolejnych nauczycieli, szkoły"

*To wszystko przykłady akcji społecznych, w których autor artykułu brał udział jeszcze pracując w "Gazecie Wyborczej". Był współinicjatorem "Szkoły z klasą" i "WF z klasą".