Morawiecki w krainie postprawdy. Siedem najbardziej bezczelnych kłamstw [kolekcja ilustrowana]

New York Times napisał, że żaden poprzedni prezydent – mimo że zdarzało im się naginać rzeczywistość, a niekiedy także i kłamać – nie łgał tak bezczelnie i na tak dużą skalę, tworząc atmosferę, w której rzeczywistość po prostu nie ma znaczenia.

Kariera polityczna Trumpa zaczęła się zresztą od kłamstwa na temat miejsca urodzenia Bracka Obamy i jego prawa do pełnienia urzędu. Potem było już tylko gorzej. Jak zauważa Washington Post, gdyby wyborcy Republikanów mieli dostęp do Google'a i zechcieli poświęcić 60 sekund wolnego czasu na sprawdzenie faktów, cały ten batalion chochołów padłby natychmiast razem z Trumpem. Stało się inaczej.

Kraina postprawdy

Żeby zrozumieć, jak znaleźliśmy się w krainie postprawdy, sięgnęliśmy do tekstów Hanny Arendt. W eseju„Prawda i polityka”, opublikowanym w 1967 roku, Arendt pisze – 50 lat temu! – o nierozwiązywalnym konflikcie pomiędzy prawdą a polityką:

„Z punktu widzenia polityki, prawda ma charakter despotyczny. Jest przez to znienawidzona przez tyranów, którzy słusznie obawiają się konkurencji siły, której nie mogą zmonopolizować (...) O niewygodnych opiniach można dyskutować albo je odrzucić – ale niewygodne fakty posiadają tę niezmiernie irytującą cechę, że można się ich pozbyć jedynie za pomocą kłamstw”.

Arendt analizuje propagandę totalitarnych rządów nazistowskich Niemiec i stalinowskiej Rosji.

A co ma zrobić demokratyczny rząd, gdy napotyka niewygodne fakty? Arendt precyzyjnie przewidziała nadejście naszej epoki fejk niusów:

„Co jeszcze bardziej niepokojące, w wolnych krajach niewygodne prawdy są często – świadomie lub nieświadomie – zmieniane w opinie. Tak, jakby poparcie Niemców dla Hitlera albo polityka Watykanu podczas II wojny światowej była kwestią opinii, a nie faktem historycznym”.

W taki właśnie sposób działa Donald Trump i rząd PiS,

zmieniają fakty na temat uchodźców w opinie, które później dyskredytują na zasadzie „lewackich bajek”.

Co z tego, że polityk kłamie? Arendt: „Rezultatem stałego i zupełnego przedstawiania kłamstw jako prawdy nie jest to, że kłamstwo zostanie zaakceptowane jako prawda, a prawda odrzucona jako kłamstwo. Dzieje się coś gorszego – azymut, którego używamy do określenia naszej lokalizacji w świecie, w tym kategoria prawdy versus kłamstwa, jest aktualnie niszczony”.

To właściwie współczesna definicja postprawdy, tyle że sformułowana 50 lat temu.

Arendt napisała to, co dzisiaj traktuje się jako odkrycie ostatnich kilku lat. Wg słynnej książki „On Bullshit” (po polsku „O wciskaniu kitu”) Harry’ego Frankfurta– epoka postprawdy polega nie na odrzuceniu autorytetu prawdy, jak to czyni kłamca, ale na nieprzywiązywaniu do niej najmniejszej wagi.

Innymi słowy, polityk w epoce postprawdy tworzy narrację, w zupełnym oderwaniu do faktów.

Jedynym sposobem, żeby nie dać się wciągnąć do tego pół-śmiesznego, pół-strasznego świata, jest przywracanie azymutu prawdy i kłamstwa. To właśnie próbujemy zrobić w tym tekście.

Przypomnijmy, że nie trzeba pochodzić z terenu, na którym obecnie toczy się wojna, żeby móc ubiegać się o status uchodźcy. Aby dostać status uchodźcy (lub inną formę ochrony międzynarodowej, jak pobyt tolerowany czy ochrona uzupełniająca) wystarczy udowodnić, że w swojej ojczyźnie jest się prześladowanym. Tak jak niewygodni dla władz Czeczeni są prześladowani przez służby Kadyrowa, czeczeńskiego dyktatora, choć w kraju nie toczy się już wojna.

Na mocy Konwencji Genewskiej z 1951 roku, którą Polska ratyfikowała, każdy kraj ma obowiązek wpuścić do siebie wszystkich, którzy ubiegają się o ochronę międzynarodową. Dopiero później rozpoczyna się procedura sprawdzania, czy osobie przysługuje status uchodźcy. Straż Graniczna nie ma prawa podejmować decyzji o odesłaniu takiej osoby.

Dlaczego tak jest, to temat na osobny tekst. Z pewnością liczą się związki rodzinne Czeczenów z krewnymi, którym udało się wcześniej przedostać na Zachód, ale duże znaczenie ma także całkowity brak rządowej polityki integracyjnej w Polsce. Uchodźcy są pozostawieni sami sobie. Nie istnieje żaden dokument – ani tego rządu, ani poprzednich – dotyczący polityki integracyjnej. W 2016 roku PiS uchylił dokument o polityce migracyjnej, do tej pory trwają prace nad nową strategią. Polska nie ma sensownego pomysłu, jak ułatwiać cudzoziemcom interakcję z polskim społeczeństwem, naukę polskiego języka i kultury, odnalezienie się na rynku pracy. Pomocą cudzoziemcom (i migrantom) zajmują się niemal wyłącznie organizacje pozarządowe finansowane głównie ze środków europejskich. Od 2015 roku rząd PiS blokuje im jednak wypłaty z tzw. FAMI, czyli Funduszu Azylu, Migracji i Integracji. Dla organizacji pozarządowych oznacza to katastrofę.

Jak zmieniały się świadczenia przez ostatnie 3 lata?

Od 2015 wzrosła renta socjalna - o 39 proc., nie o "prawie 50 proc." jak twierdzi Morawicki. Większość podwyżki to efekt protestu osób z niepełnosprawnościami i opiekunów. Część - podwyżka z 2017 - to efekt podniesienia minimalnej renty i emerytury w 2017. To akurat faktyczna zasługa rządu.

Wzrosło też świadczenie pielęgnacyjne, które przysługuje opiekunom jeżeli w celu sprawowania opieki nie podejmują lub rezygnują z zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej. Jest jednak warunek – chodzi o niepełnosprawność nabytą przed ukończeniem 18. roku życia lub w trakcie nauki w szkole wyższej, jednak nie później niż do 25. roku życia.

W 2015 świadczenie wynosiło 1200 zł, a od 1 stycznia 2016 - 1300 zł. To wynik porozumienia po proteście z 2014 roku. Była to wartość prognozowanej wówczas płacy minimalnej netto. Gdy protest się zaczynał w marcu 2014 świadczenie pielęgnacyjne wynosiło 620 zł. Rodzice dostawali także 200 zł dodatku z rządowego programu. Protestujący nie przerwali protestu po rządowej deklaracji, że świadczenia zostaną podniesione o konkretne kwoty, tylko domagali się corocznej waloryzacji. To dzięki nim to świadczenie jest teraz waloryzowane proporcjonalnie do minimalnego wynagrodzenia, bo parlament przyjął wówczas ustawę podwyżkową. Dziś świadczenie wynosi 1477 zł, a rząd PiS po prostu realizuje zapisy ustawy z 2014 roku. W 2016 roku wypłacano przeciętnie 117 tys. świadczeń pielęgnacyjnych miesięcznie.

Bez zmian pozostało natomiast najpowszechniejsze ze świadczeń – zasiłek pielęgnacyjny, który wynosi 153 zł. Nie był zresztą waloryzowany od 2006 roku. OKO.press liczyło niedawno, że dzięki temu na osobach z niepełnosprawnością „zaoszczędzono” przez lata ok. 3 mld złotych, a obecnie co roku wydaje się nawet 400 mln zł mniej z budżetu państwa. W 2016 roku zasiłek pielęgnacyjny otrzymywało ok. 917 tys. osób. 43 proc. z nich to osoby niepełnosprawne w stopniu znacznym. Zasiłek pielęgnacyjny wzrośnie od listopada 2018 o 30 zł. To jeden z rezultatów protestu, choć nie był to główny postulat protestujących. Podobnym świadczeniem jest dodatek pielęgnacyjny, który trafia tylko do osób uprawnionych do emerytury lub renty i wynosi 215,84 zł. Od 2015 dodatek wzrósł o niecałe 8 zł. Zasiłku pielęgnacyjnego i dodatku pielęgnacyjnego nie można pobierać jednocześnie.

Zapowiedziano też podwyżkę specjalnego dodatku opiekuńczego, który pobiera ok. 40 tys. osób. To opiekunowie osób, które nabyły niepełnosprawność w wieku dorosłym, nie dostają więc świadczenia pielęgnacyjnego. Od paru lat walczą oni o zrównanie świadczeń zgodnie z wyrokiem Trybunału Konstytucyjnego z 2014 roku. Bez skutku i nic nie zapowiada, by miało się to zmienić. Dodatek wynosi 520 zł i nie był podnoszony od lat. To właśnie ten zasiłek otrzymują opiekunowie, których podopieczni stali się niepełnosprawni po 18. roku życia Ministerstwo zapowiedziało właśnie podniesienie dodatku do 620 zł.

Mniej od państwa niż opisana wyżej grupa rodzin ze świadczeniem pielęgnacyjnym i rentą socjalną dostają m.in.:

• rodziny osób ze znaczną niepełnosprawnością, w których opiekun pracuje też zawodowo;
• osoby ze znaczną niepełnosprawnością bez opiekuna;
• rodziny osób ze znaczną niepełnosprawnością, która powstała w wieku dorosłym.

Za ile żyją osoby z niepełnosprawnością w Polsce? Tak się składa, że budżet gospodarstw domowych osób z niepełnosprawnością, o którym mówił premier, mierzony był przez GUS. Nie mamy jeszcze danych za 2017 rok, ale w 2016 przeciętny miesięczny dochód rozporządzalny (z pracy najemnej i świadczeń socjalnych) na 1 osobę w gospodarstwie z osobą z niepełnosprawną wyniósł 1253 zł (w 2015 było to 1166 zł). To 278 zł mniej niż w gospodarstwie domowym bez osoby z niepełnosprawnością.

Gospodarstwa domowe z OzN są bardziej zagrożone ubóstwem niż inne.

• Relatywnym ubóstwem (dochody na poziomie 50 proc. średnich wydatków ogółu gospodarstw domowych) w 2017 roku dotkniętych było 19,1 proc. osób w gospodarstwach domowych z przynajmniej jedną osobą z niepełnosprawnościami (prawie bez zmian w stosunku do 2016 roku).
• Ubóstwem skrajnym (życie poniżej minimum egzystencji, które prowadzi do biologicznego wyniszczenia) - 6,7 proc. osób w gospodarstwach domowych z przynajmniej jedną OzN (7,5 proc. w 2016 roku).

Odpowiednie wskaźniki dla gospodarstw domowych bez osób niepełnosprawnych w 2017 roku to 12,1 (ubóstwo relatywne) i 3,7 (ubóstwo skrajne).

VAT (Value Added Tax) to podatek od wartości dodanej, czyli przyrostu wartości dóbr w procesie produkcji. Choć ostatecznie płaci go nabywca towaru, to po drodze do konsumenta musi go naliczać i odprowadzać każdy, kto przyczynia się do jego wytworzenia.

Przedsiębiorca odprowadza do urzędu skarbowego podatek od wartości sprzedaży (23 proc. lub mniej przy usługach i niektórych towarach). Taki podatek nazywany jest „podatkiem należnym”. Przedsiębiorca ma jednak prawo odliczyć od niego podatek VAT odprowadzony na wcześniejszym etapie obrotu, który znajduje się na fakturach nabytych przez niego towarów lub usług. Ten podatek nazywany jest „podatkiem naliczonym”.

Jeśli podatek naliczony jest wyższy od należnego (tak dzieje się np. w przypadku inwestycji, kiedy kwota wydatków jest wyższa niż kwota sprzedaży) przedsiębiorcy przysługuje zwrot nadwyżki. Zwrotu dokonuje urząd skarbowy.

Taka konstrukcja podatku VAT sprawia, że podatek jest faktycznie płacony przez finalnego konsumenta towaru bądź usługi. Dlatego jest silnie powiązany z poziomem wydatków na konsumpcję. Konstrukcja poboru VAT może stanowić pole do nadużyć i wyłudzeń. Polegają one na zaniżaniu wartości podatku należnego, bądź zawyżaniu podatku naliczonego np. poprzez faktury za usługi, które w ogóle nie miały miejsca bądź wystawione przez fikcyjny podmiot (tzw. słup). Sposobów na wyłudzenie VAT jest zresztą wiele.

Nie ma wątpliwości, że zorganizowane grupy przestępcze wykorzystywały specyficzną konstrukcję podatku VAT i wyłudzały z budżetu państwa gigantyczne pieniądze.

„To nie są polskie mafie, a nawet nie wschodnioeuropejskie” – mówił „Wyborczej” Mateusz Walewski, były główny ekonomista firmy doradczej PwC, który zajmował się liczeniem luki VAT. „Dziś wiemy, że one przyszły na szeroką skalę z zachodniej do wschodniej i południowej Europy po 2008 roku, kiedy rozpoczął się światowy kryzys finansowy”.

Lukę tworzy też cała szara strefa - wszystkie zakupy bez paragonu i usługi wykonywane na lewo.

Co zrobił rząd PiS, by walczyć z takimi nadużyciami? Całkiem sporo. W prawie podatkowym wprowadzono wiele zmian, które miały zmniejszyć lukę w VAT:

• tzw. odwrócony VAT w budownictwie;
• bezpośrednie rozliczenia w gotówce ograniczono do 15 tys. zł (przedtem - do 15 tys. euro);
• monitoring przewozów (elektroniczny nadzór nad przewozem towarów wrażliwych);
• lepsza weryfikacja podmiotów zgłaszających się do rejestru VAT (eliminacja ewentualnych słupów);
• wprowadzenie Jednolitego Pliku Kontrolnego we wszystkich rodzajach przedsiębiorstw;
• zmiana zasad przyspieszonego, 25-dniowego, terminu zwrotu podatku VAT;
• zaostrzenie kar za wystawianie fikcyjnych faktur;
• mechanizm podzielonej płatności czyli tzw. split payment (od 1 lipca 2018).

Niektóre z tych zmian są kontynuacją polityki z końcówki rządów PO-PSL, inne to autorskie pomysły rządu, JPK Zjednoczonej Prawicy.

• Według opublikowanych w październik 2017 prognoz analityków firmy doradczej PwC na podstawie danych z pierwszego półrocza luka VAT miała się zmniejszyć w 2017 o 13 mld zł.
• Podobne szacunki przedstawili eksperci banku Credit Agricole. „Uszczelnienie systemu podatkowego w okresie I–III kwartał 2017 roku wyniosło ok. 9,4 mld zł. Kierując się zależnościami sezonowymi, szacujemy, że w skali całego roku efekty te byłyby równe ok. 12,5 mld zł” – mówił Dziennikowi Gazecie Prawnej Jakub Borowski, główny ekonomista banku. Analitycy banku zaznaczają, że ich szacunki mogą być obarczone błędem ok 4,5 mld zł – stąd w maksymalnym wariancie uszczelnienie przyniosłoby ok 17 mld zł dodatkowych wpływów, a w minimalnym – 8 mld.
• Z kolei ekonomiści BZ WBK – byłego pracodawcy Morawieckiego – szacowali redukcję luki na ok. 11-13 mld złotych.
• W czerwcu 2018 roku Ministerstwo Finansów oszacowało, „opierając się na metodyce Komisji Europejskiej dotyczącej szacowania luki w VAT”, że w 2017 roku poprawa dochodów z VAT dzięki lepszemu przestrzeganiu przez podatników obowiązujących regulacji wyniosła 10,8 mld zł (z 17,4 mld zł uzyskanych w latach 2016 – 2017).

W kilku z nich płace faktycznie wzrosły nie tylko nominalnie, ale i realnie. Tak było w przypadku:

• przetwórstwa przemysłowego, które zatrudnia 2 mln 726 tys. pracowników. Realny wzrost płac wyniósł 5,1 proc. Przeciętne wynagrodzenie to 4 tys. 098,48 zł brutto;
• handlu i napraw pojazdów samochodowych. Zatrudnienie w tej sekcji gospodarki znajduje 2 mln 383 tys. osób. Płace wzrosły tam realnie o 5,1 proc. Przeciętne wynagrodzenie wyniosło 3 tys. 716,51 zł brutto.

W kilku dużych sekcjach gospodarki realny wzrost był jednak raczej przeciętny:

• budownictwo. Liczba pracujących: 915 tys. osób. Płace wzrosły realnie o 3,3 proc. Przeciętne wynagrodzenie = 3 tys. 524,98 zł brutto;
• transport i gospodarka magazynowa. Pracuje 869 tys. Wzrost o 3,3 proc.Przeciętne wynagrodzenie = 3 tys. 740,93 zł brutto;
• administracja publiczna i obrona narodowa; obowiązkowe zabezpieczenia społeczne. Pracuje 983 tys. osób. Płace wzrosły realnie o 3,2 proc. Przeciętne wynagrodzenie = 5305,49 zł brutto.

Ale były też sekcje, w których realny wzrost wynagrodzeń był znikomy, żaden, lub ujemny:

• rolnictwo, leśnictwo, łowiectwo i rybactwo. Liczba pracujących: 2 mln 382 tys. Realny wzrost wynagrodzeń - 0,8 proc. 4 tys. 592,53 zł;
• edukacja, w której zatrudnionych jest 1 mln 154 tys. osób. Realne płace nie wzrosły. Przeciętne wynagrodzenie = 4 tys. 259,30 zł;
• tzw. pozostała działalność usługowa zatrudniająca 308 tys. osób. Realne płace zmalały o 0,3 proc. Przeciętne wynagrodzenie wyniosło 3 tys. 292,63 zł.

Warto zwrócić uwagę, że edukacja - w której rzeczywistego wzrostu płac w 2017 nie było wcale - jest dziedziną sfeminizowaną - ok. 80 proc. stanowią kobiety (pracownice wychowania przedszkolnego, szkół podstawowych, średnich, policealnych i wyższych oraz kobiety pracujące w edukacji pozaszkolnej). Z kolei w sekcji, w której nastąpił największy wzrost płac, czyli w przetwórstwie przemysłowym, prawie 70 proc. zatrudnionych stanowią mężczyźni.

Być może potwierdza się tutaj to, o czym piszą ekspertki i eksperci od luki płacowej:

w czasach wzrostu gospodarczego wzrost płac jest "konsumowany" głównie przez mężczyzn, kobiety mają z niego niewiele.

GUS cyklicznie podaje dwie wartości przeciętnych wynagrodzeń.

• Przeciętne wynagrodzenie w sektorze przedsiębiorstw (w firmach zatrudniających 10 i więcej pracowników).
• Przeciętne wynagrodzenie w gospodarce narodowej (które daje pełniejszy obraz, bo opiera się na danych ze wszystkich rodzajów przedsiębiorstw)

W czerwcu 2018 przeciętne miesięczne wynagrodzenie (brutto) w sektorze przedsiębiorstw wynosiło 4 tys. 848 zł. Warto pamiętać, że przeciętne wynagrodzenie jest zawyżane przez najlepiej zarabiających oraz fakt, że wlicza się do niego nadgodziny.

Z raportu GUS o strukturze płac w październiku 2016 wiemy, że 66 proc. pracowników zarabia mniej niż przeciętne wynagrodzenie.

Mediana, czyli wartość środkowa – połowa pracowników zarabia mniej, a połowa więcej – jest podawana przez GUS rzadko. W październiku 2016 wynosiła ok 81 proc. przeciętnej płacy, a konkretnie 3511 zł brutto, czyli ok. 2,5 tys na rękę. Biorąc pod uwagę wzrost wynagrodzeń dziś mediana wynosi zapewne niecałe 2800 zł. Chodzi jednak tylko o większe, lepiej płacące firmy.

Przeciętne miesięczne wynagrodzenie brutto w gospodarce narodowej - czyli pełniejsza miara - w 2017 roku wyniosło 4272 zł brutto, czyli 3044 zł netto.

Jaka była mediana? Nie wiadomo - przeciętne wynagrodzenie w gospodarce narodowej nie jest oparte na danych o indywidualnych wynagrodzeniach więc mediany nie da się obliczyć. Jeśli założymy, że też stanowiła ok. 80 proc. średniej, wówczas „środkowe” wynagrodzenie mogło wynieść około 3450 zł brutto, czyli niecałe 2,5 tys. zł netto. To spekulacje, ale lepszymi danymi nie dysponujemy.

Ciekawe dane o zarobkach zawiera niedawny raport Polskiej Agencji Rozwoju Przedsiębiorczości. Według niego przeciętne miesięczne wynagrodzenie netto w 2017 wyniosło 2758 zł. To średnia, nie mediana, ale z analizy wykluczono po 5 proc. najniższych i najwyższych wartości wynagrodzeń, więc kwota jest bliższa środkowej wartości. Te dane uwzględniają dochody z pracy deklarowane również przez osoby samozatrudnione, osoby pracujące dla podmiotów zatrudniających poniżej 10 osób oraz pracowników administracji publicznej.

Raport PARP wskazuje też na dużą różnicę w zarobkach w zależności od płci mężczyźni to 3133 zł netto, kobiety jedynie 2384 zł. Z badań dr Karoliny Goraus i prof. Joanny Tyrowicz wynika, że w Polsce skorygowana luka płacowa (która bierze pod uwagę m.in. generalnie lepsze wykształcenie kobiet itp.) wynosi ok 20 proc. To rzecz, o której zawsze warto pamiętać, gdy czyta się dane o średnich płacach - w Polsce kobiety zarabiają około jedną piątą mniej od mężczyzn.

Najniższe są płace w mikrofirmach zatrudniających do dziewięciu osób. W 2016 roku przeciętne wynagrodzenie w mikroprzedsiębiorstwach wyniosło 2577 zł brutto. W podmiotach należących do osób fizycznych – to ponad 90 proc. mikroprzedsiębiorstw w Polsce – przeciętne wynagrodzenie wyniosło 2172 zł brutto, 1580 zł netto.

Dla pełnego obrazu dodajmy jeszcze wzrost zatrudnienia w produkcji między 2016 a 2017 rokiem. W 2016 roku było to 3 mln 244 tys, rok później - 3 mln 383 tys. To wzrost o 4.3 proc, jeden z wyższych w Europie. Rok wcześniej (między 2015 a 2016) wzrost był jeszcze wyższy - 4,9 proc. W całej Europie przybyło 540 tys. nowych miejsc pracy w produkcji. Posługując się kategoriami Morawieckiego można powiedzieć, że na przełomie rządów PO/PSL i PiS Polska odpowiadała za jedną czwartą nowych miejsc pracy w tym sektorze.

Do słów Morawieckiego warto przyłożyć jeszcze jedną miarę. Pracujący w Polsce stanowią nieco ponad jedną dziesiątą wszystkich pracowników przemysłu wytwórczego w UE – nasz kraj ma największą rzeszę pracowników produkcji po Niemczech. W Polsce produkowane są jednak towary o niższej wartości dodanej niż w Zachodniej Europie. Wartość naszej produkcji to zaledwie 4 proc ogólnej wartości sprzedanej produkcji UE (dane z 2016 roku). Wyprzedzają na Niemcy (22 proc.), Włochy (13 proc.), Francja (10 proc.), Wielka Brytania (7 proc.), Hiszpania (6 proc.).

Polska nie jest jakimś europejskim pariasem, ale z pewnością nie jest też fabryką Europy z fantazji Morawieckiego. Ani pod względem poziomu zatrudnienia i jego wzrostu, ani wartości produkowanych dóbr.