RPO do szefa MSWiA: uchylić przepisy wywózkowe. Czy rząd Tuska zakończy bezprawie na granicy PL-BY?

„Zwracam się do Pana Ministra o uchylenie przepisów § 3 ust. 2a i 2b rozporządzenia Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 13 marca 2020 r. w sprawie czasowego zawieszenia lub ograniczenia ruchu granicznego na określonych przejściach granicznych, jak również o podjęcie działań ukierunkowanych na uchylenie lub nowelizację przepisu art. 303b ustawy o cudzoziemcach” – pisze RPO Marcin Wiącek do nowego ministra spraw wewnętrznych i administracji Marcina Kierwińskiego.

„W mojej ocenie najważniejszym problemem wymagającym rozwiązania pozostaje stosowanie przez Straż Graniczną tzw. pushbacków, czyli zawracanie cudzoziemców do linii granicy państwowej tuż po zatrzymaniu, bez uprzedniego dokonania zindywidualizowanej oceny ich sytuacji faktycznej i prawnej” – pisze RPO.

Dzisiaj, 21 grudnia, kilkoro senatorów i senatorek oraz przedstawicielek organizacji pozarządowych zaapelowało o zakończenie pushbacków podczas konferencji prasowej w Senacie. Opiszemy to w osobnym tekście. O działanie w tej sprawie zaapelowała m.in. Fundacja Ocalenie w piśmie do szefa MSWiA, Konsorcjum Migracyjne oraz Stowarzyszenie Interwencji Prawnej.

Konferencja prasowa ws. rozwiązania kryzysu humanitarnego na granicy polsko-białoruskiej. W konferencji uczestniczą wicemarszałkowie #SenatRP @MagdaBiejat i @ZywnoMaciej, posłowie oraz b. zastępczyni RPO dr @Hanna_Machinska. https://t.co/1OfOp3iA0B

— Senat RP 🇵🇱 (@PolskiSenat) December 21, 2023

Przepisy niezgodne z prawem

Zdaniem RPO przepisy wprowadzone w 2021 roku przez władze PiS są niezgodne z prawem międzynarodowym oraz z Konstytucją RP (art. 56 ust. 2). A także z prawem polskim (ustawa z dnia 13 czerwca 2003 roku o udzielaniu cudzoziemcom ochrony na terytorium Polski).

Chodzi o rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z 20 sierpnia 2021 roku i tzw. ustawę wywózkową z października 2021 roku (a konkretnie nowelizację ustawy z 2013 roku). Zmiany w prawie opisywaliśmy w tekście:

Rozporządzenie z 20 sierpnia 2021 dodawało do rozporządzenia z 13 marca 2020 roku następujące punkty:

"2a. Osoby, które nie należą do kategorii osób wymienionych w ust. 2, poucza się o obowiązku niezwłocznego opuszczenia terytorium Rzeczypospolitej Polskiej.

2b. W przypadku ujawnienia osób, o których mowa w ust. 2a, w przejściu granicznym, na którym ruch graniczny został zawieszony lub ograniczony oraz poza zasięgiem terytorialnym przejścia granicznego, osoby takie zawraca się do linii granicy państwowej”.

Z kolei ustawa z października 2021 roku zmieniała ustawę cudzoziemcach z grudnia 2013 roku, która umożliwia wydalenie cudzoziemca z Polski, gdy przekroczył on granicę w miejscu do tego nieprzeznaczonym (np. zieloną granicą).

Warunki w ośrodkach dla cudzoziemców

"Ponadto chciałbym wskazać na problem dotyczący zmniejszenia minimalnej powierzchni przypadającej na osobę umieszczoną w strzeżonym ośrodku lub areszcie dla cudzoziemców do 2 m² z dotychczas obowiązującej normy 3 m² w przypadku mężczyzn i 4 m² w odniesieniu do kobiet i małoletnich. Do tej zmiany doszło na mocy rozporządzenia Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 13 sierpnia 2021 roku zmieniającego rozporządzenie w sprawie strzeżonych ośrodków i aresztów dla cudzoziemców (Dz.U. z 2021 r. poz. 1482).

W tym kontekście podkreślenia wymaga, iż zgodnie z międzynarodowymi standardami pozbawienia wolności nawet w jednostkach penitencjarnych minimalna powierzchnia w celi mieszkalnej przypadająca na jedną osobę nie może być niższa niż 6 m² w przypadku celi jednoosobowej i 4 m² w pomieszczeniach wieloosobowych" – pisze dalej RPO. I apeluje o uchylenie § 11 ust. 1a regulaminu organizacyjno-porządkowego pobytu cudzoziemców w strzeżonym ośrodku i areszcie dla cudzoziemców, stanowiącego załącznik do rozporządzenia Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 24 kwietnia 2015 r. w sprawie strzeżonych ośrodków i aresztów dla cudzoziemców.

Wyroki sądowe

Do tej pory polskie sądy przychylają się opinii RPO o tym, że wywózki są bezprawne. Opisywaliśmy kilka takich wyroków m.in.:

• wyrok WSA w Białymstoku z 27 października 2022 roku: sąd uwzględnił skargę RPO dotyczącą wydalenia w grudniu 2021 roku do Białorusi małoletniego Syryjczyka. Sąd uznał, że SG naruszyła zasady Konwencji Genewskiej, które mimo „ustawy wywózkowej” z października 2021 nadal Polskę obowiązują;
• wyrok WSA w Białymstoku z 15 września 2022 roku, w którym sąd uznał, że rozporządzenie min. Mariusza Kamińskiego z sierpnia 2021 roku, zezwalające służbom na wypychanie osób szukających azylu na białoruską stronę granicy, naruszało Konstytucję, Konwencję Genewską i Kartę Praw Podstawowych UE;
• wyrok WSA w Warszawie z 20 maja 2022 roku uchylający decyzję Straży Granicznej o wydaleniu z Polski Syryjczyka, który w listopadzie 2021 przekroczył granicę polsko-białoruską.
• wyrok Sądu Rejonowego w Hajnówce z 28 marca 2022 roku uznający, że zatrzymanie i wywiezienie do lasu przez SG trójki Afgańczyków było złamaniem prawa.

Sądy orzekają także, że pomoc humanitarna na granicy jest legalna, a jej kryminalizowanie – bezprawne:

Sytuacja na granicy

Zgodnie z najnowszym raportem Stowarzyszenia We Are Monitoring, które zbiera dane dotyczące przejść na granicy polsko-białoruskiej, w listopadzie 2023 r. na granicy PL-BY zgłoszono 18 wywózek. O pomoc poprosiło 301 osób (72 zgłoszenia, bo osoby idą w grupach). W tej liczbie znajdują się osoby przebywające na terenie Polski, Białorusi, Litwy i Łotwy. Do tego tej liczby zaliczają się także zgłoszenia z tzw. sistiemy, czyli pasa pomiędzy murem po polskiej stronie a umocnieniami granicznymi Białorusi. Z tego pasa pochodziło 12 zgłoszeń (103 osoby). Grupy pomocowe udzieliły wsparcia w przypadku 37 zgłoszeń (pomogły 86 osobom).

Do końca listopada oficjalna liczba ofiar śmiertelnych na granicy z Białorusią wynosiła 53.

Nowa władza i apele organizacji

"Naprawdę można szanować innego człowieka, można szanować inne religie, można szanować inne rasy i równocześnie mieć świadomość, jak wielkim zagrożeniem dla Europy i dla całego świata są te turbulencje, zagrożenie niekontrolowaną wędrówką ludów spowodowaną konfliktami, wojną, biedą, głodem czy zmianami klimatycznymi.

Będę proponował, i to będzie chyba widoczna zmiana w porównaniu do ostatnich lat, żebyśmy umieli bardzo precyzyjnie rozróżnić narzędzia i metody działania, które są należne wspólnocie narodowej, które służą umacnianiu suwerenności państwowej Polski od narzędzi (z których też musimy umieć korzystać) na rzecz wspólnoty europejskiej czy wspólnoty globalnej.

Można ochronić polską granicę i równocześnie być ludzkim" – mówił Donald Tusk w exposé 12 grudnia 2023 roku.

Jednocześnie jednak żadnych działań w celu powstrzymania nielegalnych wywózek nie podjęto. Apel do władz wystosowały Konsorcjum Migracyjne. Pisaliśmy o tym tutaj:

Fundacja Ocalenie zaniosła swój apel do nowego szefa MSWiA. Czytamy w nim:

"W celu skutecznego i trwałego wyeliminowania pushbacków z polskiego porządku prawnego konieczne są trzy działania:

• zmiana praktyki służbowej funkcjonariuszy Straży Granicznej poprzez wydanie pisemnych instrukcji Komendantowi Głównemu Straży Granicznej przez Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji oraz monitorowanie ich wdrożenia przez podległych mu Komendantów Oddziałów Straży Granicznej i Komendantów Placówek Straży Granicznej;
• nowelizacja Rozporządzenia Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 13 marca 2020 r. poprzez uchylenie ust. 2a i 2b z § 3 rozporządzenia;
• nowelizacja ustawy o cudzoziemcach poprzez uchylenie art. 303 ust. 1 pkt 9a i art. 303b ustawy".

21 grudnia także Stowarzyszenie Interwencji Prawnej wysłało swój apel do MSWiA, Ministra Sprawiedliwości, Rzecznika Praw Obywatelskich, Rzeczniczki Praw Dziecka oraz członków i członkiń Parlamentarnego Zespołu ds. polityki migracyjnej.

Na naszych łamach zmiany obiecywał senator Maciej Żywno z Polski 2050:

W priorytetach nowej władzy nie widać jednak ani woli zajęcia się bezprawiem na granicy, ani podjęciem wyzwania dotyczącego migracji. W umowie koalicyjnej o migracji nie ma nic. W KPRM nie znalazło się miejsce dla ministra ds. migracji ani nawet dla pełnomocnika.