Bez wyjątków? Prezydent, jako katolik, nie może pozostać obojętny wobec dzieci z niepełnosprawnością

„Bardzo się obawiam, że dopóki będą trwały dyskusje nad projektami nowelizacji ustawy o pomocy obywatelom Ukrainy, ich rozpatrywanie i próby osiągnięcia konsensusu, co ostatecznie powinno się znaleźć w ustawie, to nadejdzie 30 września i uchodźcy z Ukrainy w Polsce na jakiś czas zostaną bez pomocy” – mówi Ganna Poliak, założycielka Fundacji Pallium for Ukraine, która pomaga ukraińskim nieuleczalnie chorym dzieciom w Ukrainie i w Polsce.

25 sierpnia prezydent Karol Nawrocki zawetował nowelizację ustawy o pomocy obywatelom Ukrainy w związku z konfliktem zbrojnym na terytorium tego państwa, którą Sejm uchwalił na początku miesiąca. 30 września 2025 roku kończy się termin legalnego przebywania ukraińskich uchodźców na terytorium Polski na mocy specustawy ukraińskiej (zawetowana nowela rządowa miała przedłużać ochronę tymczasową do 4 marca 2026 roku). A wraz z tym dostęp uchodźców, posiadających PESEL UKR, do opieki medycznej, świadczeń, zamieszkania w ośrodkach zakwaterowania zbiorowego oraz szeregu innych form pomocy, które przewidywała specustawa. Ukraińscy uchodźcy nie wiedzą, jak ma wyglądać ich sytuacja prawna po 30 września.

Prezydent Nawrocki zaproponował swoją wersję noweli specustawy ukraińskiej, według której „dostęp do naszych systemów socjalnych oraz ochrony zdrowia [ma być] wyłącznie dla pracujących i płacących składki w Polsce”. Oznacza to, że 800 plus ma przysługiwać tylko tym uchodźczym dzieciom, których rodzice w Polsce pracują.

Prezydencki projekt nie przewiduje żadnych wyjątków dla rodzin z dziećmi z niepełnosprawnością w kwestii wypłacenia 800 plus – ich rodzice powinni pracować, żeby to świadczenie mogłoby być przyznane (w razie uchwalenia tej wersji ustawy nowe przepisy miałyby wejść w życie 1 grudnia 2025 roku). Taki sam wymóg dotyczy opieki medycznej – będą mogły z niej skorzystać wyłącznie osoby ubezpieczone w NFZ (przepis miałby obowiązywać od stycznia 2026 roku).

„Na razie większość rodzin z dziećmi z niepełnosprawnością, którym na początku wojny pełnoskalowej pomagaliśmy w ewakuacji medycznej do Polski, dzięki polskim hospicjom ma zapewnione wszelkie niezbędne wsparcie” – opowiada Poliak. „Jest kilka rodzin, w których ojcowie znaleźli pełnoetatową pracę, mają umowę o pracę. To są szczęśliwe wyjątki, które ominie ten nieszczęśliwy hałas, ponieważ w razie czego mogą zalegalizować swój pobyt w Polsce w inny sposób. Jednak większość ukraińskich rodzin z dziećmi z niepełnosprawnością znajdzie się w bardzo trudnej sytuacji”.

Wyjątków nie będzie?

Wolontariuszka przygotowuje apel do Kancelarii Prezydenta oraz rządu, który po zawetowaniu ustawy przez prezydenta pracuje nad kolejną kompromisową wersją specustawy i wkrótce ma ją przedłożyć. „Te zmiany bardzo mnie niepokoją. Chcemy zapytać, czy sytuacja rodzin z osobami z niepełnosprawnością będzie zawarta w projektach ustaw, nad którymi wkrótce ma głosować Sejm. Nie mogę pojąć, jak można było o nich zapomnieć” – mówi Poliak.

„Byłabym wdzięczna za publiczne wyjaśnienie, jak ma wyglądać sytuacja tych rodzin. Gdyby okazało się, że projekty nie uwzględniają wyjątków, to bardzo prosimy o wniesienie takich przepisów. Tych ludzi w skali państwa jest niewiele.

Według Poliak alarmującym dzwonkiem jest sytuacja, kiedy dwa obozy polityczne (wspominając postulaty Rafała Trzaskowskiego w kampanii prezydenckiej) zachowują konsensus odnośnie do tego, że 800 plus powinno przysługiwać tylko tym dzieciom uchodźczym, których rodzice pracują.

„Nie wszyscy potrafią sobie wyobrazić, czym jest ciężka niepełnosprawność. W naszym przypadku chodzi na przykład o dzieci, które nie tylko nie mogą samodzielnie się poruszać, ale także wymagają co kilka minut odsysania płynów z dróg oddechowych przez tchawicę za pomocą specjalnego urządzenia – medycznego odsysacza. W przeciwnym razie cały ten śluz, który znajduje się w drogach oddechowych, stwarza ryzyko, że dziecko po prostu się zakrztusi i umrze” – wyjaśnia Poliak.

Bez ojca

Wolontariuszka wyjaśnia, że w wielu rodzinach nie ma ojca, albo ojcowie zostali w Ukrainie, ponieważ tam mają zapewnioną stabilną pracę, która umożliwia utrzymanie w Polsce rodziny np. z trójką dzieci.

„Wtedy 800 plus na każde dziecko było wydawane na wynajem mieszkania, ponieważ dziecko z gastrostomią nie można zakwaterować w ośrodku zbiorowego zakwaterowania (OZZ)” – opowiada Poliak.

W OKO.press opisywaliśmy, że po poprzedniej nowelizacji ustawy o pomocy obywatelom Ukrainy (w połowie maja 2024 roku) został zlikwidowany artykuł, który umożliwiał rekompensatę dla właścicieli mieszkań za przyjmowanie uchodźców. Taka decyzja najbardziej uderzyła w rodziny z osobami z niepełnosprawnością oraz ciężko chorymi. Chociaż została możliwość zakwaterowania w OZZ, od lipca 2024 roku wiele rodzin musi wynajmować mieszkania samodzielnie, ponieważ nie mogą mieszkać w ośrodkach ze względu na stan zdrowia bliskich (niektóre rodziny wróciły do Ukrainy mimo niebezpieczeństwa).

„Często też takie miejsca są daleko od dużych miast. Mieliśmy rodzinę w Niedzicy i pracownicy hospicjum nie byli w stanie tam dojechać, więc dziecko zostało wypisane spod opieki” – zaznacza założycielka Pallium for Ukraine.

I dodaje:

„Mamy też rodzinę, w której dziecko ma ciężką formę SMA (rdzeniowy zanik mięśni), a tata jest w Ukrainie, ponieważ pracuje jako saper w Państwowej Służbie Ratowniczej. Teoretycznie miałby prawo wyjechać z rodziną, ale wykonuje swoją pracę, co zasługuje na największy szacunek”.

Poliak obawia się też, by propozycja z 800 plus nie została rozszerzona na inne świadczenia, o które na razie mogą występować uchodźcy z Ukrainy. Niektórzy opiekunowie dzieci z niepełnosprawnością otrzymują zasiłek pielęgnacyjny, ponieważ w związku z całodobową opieką nad dzieckiem nie mogą pracować. Jest to ok. 3000 złotych.

„Mamy rodzinę z młodą osobą dorosłą. Mama nie otrzymuje 800 plus, bo córka ma 19 lat, natomiast pobiera zasiłek pielęgnacyjny, za który utrzymują się w Polsce. To są wszystkie pieniądze, jakie one mają” – mówi Poliak. Niektórym rodzinom z powodów biurokratycznych nie udało się jednak załatwić w Ukrainie odpowiednich dokumentów, więc nie mogą potwierdzić niepełnosprawności w Polsce i nie otrzymują zasiłku.

Zamieszkanie w ośrodkach zbiorowego zakwaterowania

W związku z zawetowaniem ustawy pojawia się też problem mieszkaniowy dla rodzin, które mieszkają w OZZ.

„Wszystkie te rodziny już otrzymały powiadomienia, że mogą tam mieszkać do 30 września, ponieważ nie wiadomo, jak będzie wyglądać sytuacja z przedłużeniem ustawy. Jeśli zostanie przedłużona, to będą dalej mogli tam mieszkać na takich samych warunkach, jeśli nie, to już są poinformowani, żeby nie było pretensji, że jest za późno” – mówi Poliak.

Według informacji MSWiA przekazanej OKO.press „w ośrodkach zbiorowego zakwaterowania mieszka według stanu na 9 lipca 2025 – 24,5 tysiąca osób”.

„Będzie ogromne zamieszanie. Dokąd mają pójść ci ludzie? Może niektóre ośrodki zezwolą im na pozostanie, ale inne mogą powiedzieć, że prawo już nie obowiązuje i uchodźcy powinni opuścić ośrodek” – mówi Poliak.

Najważniejsze to dostęp do opieki medycznej

Ustawa o pomocy obywatelom Ukrainy z marca 2022 roku umożliwiała wszystkim ukraińskim uchodźcom ze statusem UKR bezpłatne korzystanie z polskiego systemu ochrony zdrowia. Inni migranci powinni pracować i odprowadzać składki, żeby móc korzystać z NFZ.

Teraz według prezydenta ten „automatyczny” dostęp do opieki zdrowotnej ma być odcięty, a uchodźcy z Ukrainy powinni pracować, żeby z niej korzystać. Takie rozwiązanie uderzy najbardziej w grupy wrażliwe: rodziny z osobami z niepełnosprawnością, osób starszych.

Chociaż zapewnienie uchodźcom dostępu do systemu opieki medycznej jest podstawą pomocy humanitarnej, którą przewiduje dyrektywa Unii Europejskiej w sprawach osób z Ukrainy uciekających przed wojną.

„Na razie nasi podopieczni mają dostęp do opieki hospicyjnej, czyli są to dwie wizyty pielęgniarki w tygodniu i jedna wizyta lekarza co dwa tygodnie, a w przypadku, gdy pacjent czuje się gorzej – częściej, plus całodobowy dostęp telefoniczny i możliwość przyjazdu dyżurnego lekarza” – wyjaśnia Poliak.

„Włożyliśmy bardzo dużo wysiłku, żeby ewakuować np. ciężko chorą dziewczynkę z Dnipra. Jest pod opieką hospicjum w Lublinie, ale teraz przebywa w szpitalu, ponieważ nawet hospicjum stacjonarne nie jest w stanie zapewnić jej komfortu i normalnego funkcjonowania. Chodzi o to, żeby nie odczuwała bólu i nie miała duszności. Jest pacjentką neurologiczno-genetyczną. Niestety jej stan się pogarsza. Codziennie rozmawiamy z jej mamą. Zdaje sobie sprawę z sytuacji.

„Mama bardzo się boi, że jeśli nagle pojawi się jakaś luka w prawie i nie będą miały gwarantowanej obecnie opieki medycznej, to każdy dzień i każda godzina pobytu tego dziecka w szpitalu będzie kosztować po prostu szalone pieniądze” – dodaje wolontariuszka. „Brat tej kobiety zginął na froncie, a drugi został ciężko ranny, ale po rehabilitacji wrócił na front”.

„Na opiekę medyczną dla jednego dziecka pewnie udałoby się uzbierać pieniądze, to nie jest to jedyny przypadek, takich historii jest więcej. I najbardziej smutne jest to, że nie są one wyjątkowe” – podsumowuje Poliak.

„Gdybym miała okazję rozmawiać z prezydentem Nawrockim – wiem, że jest katolikiem, tak samo, jak ja (tylko chyba należymy do różnych środowisk, ale nawet bardzo konserwatywne katolickie środowiska wspierają hospicja dla dzieci), to opowiedziałabym mu o naszych podopiecznych. To są ciężko chore dzieci i młodzi ludzie, których życie jest ograniczone i funkcjonalnie, i czasowo, którym należy dać możliwość zachowania godności ludzkiej, aby mogli oddychać i żyć tak długo, jak im będzie dane, a kiedy nadejdzie odpowiedni moment, umrzeć godnie i bez bólu” – mówi wolontariuszka. „A dopóki żyją, trzeba zapewnić im niezbędny sprzęt, żeby nie umarli z powodu wyłączenia prądu w Ukrainie, żeby ich mama nie martwiła się, że będą siedzieć na bruku bez sprzętu, bo ustawa przestanie obowiązywać. To są rzeczy, które wydają się uniwersalne i zrozumiałe dla wszystkich”.

Na zdjęciu: polski policjant trzyma dziecko, aby pomóc jego matce podczas wsiadania do autobusu, który ma ich przewieźć dalej po przekroczeniu granicy z Ukrainy do Polski na przejściu granicznym w Medyce 15 marca 2022 r. Fot. AFP