Rzecznik Praw Dziecka stoi na straży przysługujących dziecku konstytucyjnie praw określonych w Konstytucji RP, Konwencji o Prawach Dziecka, ustawie o Rzeczniku Praw Dziecka i innych przepisach prawa. RPD podejmuje działania na rzecz ochrony dzieci przed wszelkimi przejawami przemocy, wyzysku, demoralizacji, zaniedbania oraz wszelkimi innymi formami niewłaściwego traktowania. Czyni to z poszanowaniem odpowiedzialności, praw i obowiązków rodziców. Wykonując swoje uprawnienia, interweniuje w sprawach, w których zagrożone jest dobro dziecka, jego godność i podmiotowość.
Adresatami działań Rzecznika Praw Dziecka są wszystkie organy władzy publicznej, samorządy terytorialne, instytucje rządowe i organizacje pozarządowe. RPD podejmuje stosowne czynności jeśli stwierdzi, że z powodu celowego działania lub zaniechania ze strony tych podmiotów nastąpiło naruszenie praw dziecka. Rzecznik może zwrócić się wtedy do nich m.in. o złożenie wyjaśnień i udzielenie niezbędnych informacji, udostępnienie akt i dokumentów, podjęcie przez te podmioty zgodnych z zakresem ich kompetencji działań na rzecz dziecka. Ponadto Rzecznik przedstawia tym organom swoje oceny i wnioski zmierzające do zapewnienia skutecznej ochrony praw dziecka.
14 grudnia 2018 roku rząd PiS wybrał na stanowisko Rzecznika Praw Dziecka Mikołaja Pawlaka. Kandydatura ta wzbudziła liczne kontrowersje, związane z ustawowym warunkiem wykazania 5 lat doświadczenia w pracy z dziećmi. Opozycja twierdzi, że Mikołaj Pawlak nie spełnia ustawowych wymogów na to stanowisko. O odrzucenie kandydatury Pawlaka apelowali również przedstawiciele organizacji młodzieżowych z całej Polski.
