NIE dla religii w szkole. Aż 68 proc. za odesłaniem katechezy do parafii [sondaż OKO.press]

W sondażu Ipsos dla OKO.press powtórzyliśmy pytanie zadane w lutym 2019 roku: gdzie powinna być nauczana religia? Już tamten wynik był na tle wcześniejszych badań zaskakujący: odpowiedzi "w parafii" (52 proc.) przeważały nad "w szkole" (44 proc.). Teraz religii w szkole chce już tylko 27 proc., w parafii - aż 68 proc.

Upadek autorytetu Kościoła, zwłaszcza w roli wychowawczej

Sondaż OKO.press jest kolejnym dowodem na kryzys instytucji kościelnej jako społecznego autorytetu. Nastąpił największy w historii badań spadek zaufania do Kościoła.

W OKO.press opublikowaliśmy dziesiątki tekstów o lekcjach religii, programie katechezy, katolickim wychowaniu, apostazji. Ogromny, często gniewny odzew Czytelniczek i Czytelników pokazuje, że jesteśmy świadkami kulturowego przewartościowania, w tym odreagowania traum związanych z katolickim wychowaniem.

„Nauka katolicka nie ma żadnej konkurencji” i „można jej przeciwstawić tylko nihilizm” - powtarza program PiS (z 2015 i 2019 roku) za endecką ideologią Polaka-katolika. Takie wskazanie staje się coraz bardziej anachroniczne.

Szkolna katecheza (na zdjęciu - inauguracja roku szkolnego w liceum w Lublinie) jest tu szczególnie delikatnym przejawem publicznej obecności Kościoła w związku z falą doniesień o przestępstwach seksualnych kleru.

Już w październiku 2018 roku Agata Diduszko-Zyglewska oraz Joanna Scheuring-Wielgus z wolontariusz/kami Fundacji „Nie Lękajcie Się” stworzyły Mapę Kościelnej Pedofilii, a w lutym 2019 obie aktywistki wraz z ówczesnym prezesem fundacji Markiem Lisińskim i prawniczką Anną Frankowską przekazały papieżowi Franciszkowi (do rąk własnych) raport o purpuratach tuszujących seksualne przestępstwa. W maju 2019 roku bracia Sekielscy pokazali swój pierwszy film „Tylko nie mów nikomu”, który miał prawie 20 mln odsłon (średnio po 27 minut).

Rok 2020 przyniósł - także w OKO.press - kolejne publikacje o księżach i biskupach (Janiak, Gulbinowicz, Dziwisz, Szkodoń, Dziuba), którzy wykorzystywali dzieci i/lub chronili sprawców.

Trudno się dziwić, że załamał się wizerunek edukacyjnej misji Kościoła.

Wśród wielu publikacji OKO.press uwagę zwraca reportaż Sebastiana Klauzińskiego i Daniela Flisa, którzy pojechali z kamerą do księdza Jarosława W. Od 18 lat kuria łowicka dostawała doniesienia o okrutnych aktach przemocy seksualnej w jego wykonaniu ("Na stole wóda, w telewizji pornos. Zaciągnął mnie siłą do łóżka i zgwałcił"), ale ksiądz wciąż był proboszczem i katechetą w wiejskiej podstawówce. Dopiero publikacja OKO.press przerwała tę karierę.

Nawet na wsi znaczna przewaga przeciwników szkolnej katechezy

We wszystkich grupach socjoekonomicznych "religia w parafii" przeważała nad "w szkole" dwukrotnie i więcej razy, nawet w grupach, które są skłonne do bardziej konserwatywnych poglądów:

• wśród osób z wykształceniem podstawowym: 68 proc. do 30 proc.;
• z zawodowym - 60 do 32 proc.;
• w wieku 60 plus - 63 do 30 proc.;
• wśród najuboższych (z dochodem do 1 500 zł) - 60 do 35 proc.;
• nieco częściej model szkolnej katechezy popierali mieszkańcy wsi, ale nawet tutaj przewaga "parafii" (56 proc.) nad "szkołą" (38 proc.) była duża.

Wśród osób o najwyższych wskaźnikach tzw. statusu socjoekonomicznego poparcie dla zaprzestania szkolnej katechezy było jeszcze wyższe:

• wśród osób z wykształceniem wyższym 76 proc. za religią w parafii wobec 19 proc. za religią w szkole;
• wśród mieszkańców dużych miast (100-500 tys. mieszkańców) 75 proc. do 20 proc.;
• w metropoliach (ponad 500 tys.) 78 do 19 proc.;
• wśród najzamożniejszych (z dochodem min. 7 000 zł) - 87 do 12 proc.

Jak widać, całe społeczeństwo jest zdecydowanie za wyprowadzeniem katechezy ze szkół, a szczególnie dotyczy to elit.

Antyklerykalni czterdziestolatkowie

Poparcie dla katechezy w parafii przeważa we wszystkich generacjach. Wysokie jest zwłaszcza w pokoleniu 40-latków, podobnie było w sondażu z lutego 2019.

Być może szczególna niechęć 40-latków wobec religii w szkole wynika z tego, że byli pierwszą generacją, która doświadczyła szkolnej katechezy w podstawówce, gimnazjum i liceum na własnej skórze, płacąc koszty nowego rozwiązania, które nie wydawało się wcale oczywiste.

Ponadto, część z nich ma nastoletnie dzieci w późnej podstawówce i szkole ponadpodstawowej, czyli w wieku, w którym lekceważenie a nawet bunt przeciw szkolnej katechezie występuje szczególnie często.

Jedyna grupa za religią w szkole, czyli wyborcy PiS (ale i tutaj...)

Jak wielokrotnie pisaliśmy w OKO.press, partyjny przekaz PiS - powtarzany przez Dudę, Morawieckiego, a zwłaszcza Kaczyńskiego - jest jednoznaczny. Jak głoszą programy PiS na wybory 2015 i 2019 roku,

Program PiS nie wspomina o katechezie, ale wymowa jest oczywista: moralności winni uczyć księża, siostry zakonne lub świeccy katecheci. I dotyczy to wszystkich dzieci i całej młodzieży, której inaczej grozi "nihilizm".

Zmniejszające się grono wyborców PiS (w naszym sondażu 29 proc.) w tej sytuacji opowiada się w większości (56 proc.) za zostawieniem katechezy w szkole, ale i tutaj aż 33 proc. jest za "parafią", a 11 proc. nie wie, co powiedzieć.

Lewica z lewicowymi wyborcami

Odpowiedzi wyborców partii układają się w klarowny wachlarz postaw. Elektorat PiS w większości popiera religię w szkole, Konfederacji i PSL odrzuca ją w umiarkowanym stopniu, Polski 2050 odrzuca zdecydowanie, a KO i zwłaszcza Lewicy - odrzuca całkowicie.

Poglądy lewicowego elektoratu wyraża program Lewicy, którego istotnym elementem jest Świeckie państwo, w tym obietnica:

Koalicja Obywatelska nie słyszy swoich wyborców

W programie Koalicji Obywatelskiej "Twoja Polska" nie ma ani słowa o nauce religii, w ogóle słowo "religia" występuje tylko raz, a "Kościół" - ani razu. To typowe dla tej partii, której elektorat jest znacznie bliżej europejskich standardów świeckiego państwa niż przywódcy.

Dla wielu polityków i polityczek KO to jednak krok wstecz. W styczniu 2019 Katarzyna Lubnauer, przewodnicząca .Nowoczesnej złożyła projekt „Świecka szkoła”, według którego:

• lekcje religii mają być finansowane przez Kościół z podatku płaconego przez wiernych;
• w wymiarze jednej godziny tygodniowo;
• wyłącznie na pierwszej lub ostatniej lekcji;
• ocena z religii znika ze świadectwa i nie liczy się do średniej;
• uczniowie szkół średnich, a nie ich rodzice, sami decydują, czy chodzić na religię, czy nie;
• katecheta traci miejsce w Radzie Pedagogicznej.

Lubnauer tłumaczyła OKO.press, że „dopóki obowiązuje Konkordat nie możemy ustawowo usunąć religii ze szkół. Ale zgodnie z naszym projektem sami wierzący uczniowie mogą podjąć decyzję – wspólnie z dyrekcją i proboszczem – że woleliby chodzić na religię do parafii. To lepsze miejsce dla rozwijania wiary niż lekcja wciśnięta między fizykę i geografię”.

Również w styczniu 2019 Barbara Nowacka przedstawiła projekt ustawy, który zakłada przeniesienie ciężaru finansowania lekcji religii na Kościół katolicki. Dopuszcza lekcje religii w szkołach, ale finansowane przez Kościół, przed lub po lekcjach, aby były w pełni dowolne.

Na te projekty wrogo zareagował Episkopat Polski. Rzecznik Paweł Rytel-Andrianik, powiedział 8 stycznia 2019:

Jak religia weszła do szkół

Religia została wprowadzona do szkół... instrukcją ministra edukacji, prof. Henryka Samsonowicza z 1990 roku.

Był to jeden z gestów wdzięczności demokratycznych elit za popieranie opozycji przez Kościół w czasach PRL i pomoc w porozumieniu Okrągłego Stołu, a także nadziei na wsparcie Kościoła dla integracji Polski z Unią Europejską.

Tę decyzję rządu Mazowieckiego próbowała zablokować ówczesna rzeczniczka praw obywatelskich, prof. Ewa Łętowska, lecz Trybunał Konstytucyjny oddalił jej skargę, stwierdzając, że religia w szkołach nie będzie miała wpływu na świeckość państwa ani na jej egzekwowanie.

Znowelizowana ustawa o systemie oświaty z 1991 roku mówiła o organizacji religii przez publiczne placówki "na życzenie rodziców". Rozporządzenie ministra edukacji z 1992 roku przyklepało obecność religii w planie lekcji, a także formalnie potwierdziło możliwość wieszania krzyży w salach szkolnych.

Na mocy Konkordatu, który w 1993 roku Polska zawarła ze Stolicą Apostolską:

• „Szkoły publiczne podstawowe i ponadpodstawowe oraz przedszkola, prowadzone przez organy administracji państwowej i samorządowej, organizują zgodnie z wolą zainteresowanych naukę religii w ramach planu zajęć szkolnych i przedszkolnych.
• Program nauczania religii katolickiej oraz podręczniki opracowuje władza kościelna i podaje je do wiadomości kompetentnej władzy państwowej.
• W sprawach treści nauczania i wychowania religijnego nauczyciele religii podlegają przepisom i zarządzeniom kościelnym, a w innych sprawach przepisom państwowym”.

Art. 53 uchwalonej w 1997 roku Konstytucji stanowi, że:

„Religia kościoła lub innego związku wyznaniowego o uregulowanej sytuacji prawnej może być przedmiotem nauczania w szkole, przy czym nie może być naruszona wolność sumienia i religii innych osób”.

W 2007 roku decyzją ministra edukacji Romana Giertycha stopień z religii zaczęto wliczać do średniej ocen na świadectwie. Protestowali posłowie koalicji Lewica i Demokraci, jednak znów – bezskutecznie. Trybunał Konstytucyjny nie uznał niezgodności zapisu z konstytucją.

Katecheza, obce ciało w szkole

Nauczyciele religii są formalnie zatrudnieni i opłacani przez szkołę, ale o zatrudnieniu decyduje biskup, przyznając i odbierając tzw. misję kanoniczną (missio canonica – specjalny certyfikat). Tak samo o awansie nauczyciela ostatecznie decydują władze kościelne.

Minister Zalewska w lutym 2018 przygotowała rozporządzenie, dające nauczycielom/kom religii prawo obejmowania wychowawstwa klasy, ale po protestach wycofała się z niego. Nauczyciele religii biorą natomiast udział w radach pedagogicznych i mają możliwość spotykania się z rodzicami uczniów.

Dyrektor nie może w żaden sposób wpłynąć na treści przekazywane podczas lekcji religii. Prowadzi jedynie nadzór pedagogiczny nad nauczaniem religii, czyli kontroluje metody prowadzenia zajęć oraz zgodność z programem nauczania. O wynikach nadzoru dyrektor może poinformować władze kościelne. Ale jak mówili OKO.press nauczyciele, w praktyce nikt świecki nie ingeruje w nauczanie religii.

Do wizytowania lekcji upoważnione są wyłącznie osoby wyznaczone przez biskupa. Kościelny wizytator kontroluje katechezę zarówno w szkole (szkołach), jak i w parafii, spotyka się też z dyrektorem. Za przygotowanie wizytacji odpowiada proboszcz.

Zgodnie z Konkordatem z lipca 1993 roku, to

W latach 2014-2019 budżet państwa zapłacił 6,96 mld zł na pensje katechetów. W okresie pandemii niektórzy biskupi ściągali z nich haracz, żądając oddawania kurii nawet 1/3 pensji.

Sondaż IPSOS dla OKO.press 14-16 lutego 2019, metodą CATI (telefonicznie), na ogólnopolskiej reprezentatywnej próbie 1004 osób.

Sondaż telefoniczny CATI Ipsos dla OKO.press, na ogólnopolskiej reprezentatywnej próbie dorosłych Polaków N = 1000 osób, 23-25 listopada 2020. Losowanie próby miało charakter warstwowo-proporcjonalny. Kontrolowano miejsce zamieszkania respondenta pod względem województwa i wielkości miejscowości. Około 70 proc. spośród 1000 wywiadów zrealizowano pod wylosowanymi numerami telefonów komórkowych.